Trotil ekvivalenti

Trotil ekvivalenti
	t yoki trotil tonna
	; 1951-yilda Nevada poligonida 14 kilotonna yadroviy sinov natijasidagi portlash.
Kattalik	Energiya
Turi	asosiy
	Trotil ekvivalenti Vikiomborda

Yadro qo'ziqorinining balandligi energiyaga bog'liq (TNT ekvivalentida)

Trotil ekvivalenti — portlash paytida teng miqdorda energiya chiqaradigan trotil (trinitrotoluol, TNT) miqdorida ifodalangan yuqori energiyali hodisalarning energiya chiqishi o'lchov birligi.

Trinitrotoluolning portlovchi parchalanishining solishtirma energiyasi, portlash sharoitiga qarab, 980-1100 kal/g oralig'ida o'zgarib turadi. Har xil turdagi portlovchi moddalarni solishtirish uchun 1000 kal/g va 4184 J/g qiymatlari qabul qilingan.

Miqdorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Miqdorlarning nomlanishi
Birlik nomi	Joulda	Katta birlik
1 gramm trinitrotoluen (TNT)	1000 termokimyoviy kaloriya	4184 joul
1 kilogramm TNT	4,184 ×10⁶ J	4,184 MJ (MegaJoul)
1 tonna TNT	4,184 ×10⁹ J	4,184 GJ (GigaJoul)
1 kiloton (kt) TNT	4,184 ×10¹² J	4,184 TJ (TeraJoul)
1 megaton (Mt) TNT	4,184 ×10¹⁵ J	4,184 PJ (PetaJoul)
1 gigaton (Gt) TNT	4,184 ×10¹⁸ J	4,184 EJ (EksaJoul)
1 teraton (Tt) TNT	4,184 ×10²¹ J	4,184 ZJ (ZettaJoul)
1 petaton (Pt) TNT	4,184 ×10²⁴ J	4,184 IJ (IottaJoul)

Foydalanish va misollar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Portlash quvvatining trotil ekvivalenti yadroviy portlashlar, kimyoviy portlovchi qurilmalarning portlashlari, asteroid va kometalarning qulashi, vulqon portlashlari va boshqa hollarda chiqadigan energiyani baholashda foydalaniladi.

Xususan, trotil ekvivalenti yadroviy portlashning kuchini tavsiflashda foydalaniladi. TNT (trinitrotoluol) zaryadining massasi portlash energiyasi maʼlum bir yadro qurolining portlash paytidagi energiyasiga teng boʻladi. Masalan, bir kilogramm uran-235 yoki plutoniy-239 ^[1] (~80 TJ) tarkibidagi barcha yadrolarning boʻlinishi paytida ajralib chiqadigan energiya taxminan 20 ming t TNTga teng.

Shunday qilib, 1945-yil 6-avgustda Xirosima ustida „Bolakay“ nomli yadro bombasi portlashining energiyasi, turli hisob-kitoblarga koʻra, trotilning 13 dan 18 kt gacha, bu taxminan 0,7 g moddaning energiyaga toʻliq aylanishiga toʻgʻri keladi:

$E = mc 2$ = 0,0007 kg · (3×10⁸ m/s)² = 63×10¹² J ≈ 15 kt TNT.

Taqqoslash uchun, 2005-yil uchun jami jahon elektr energiyasi isteʼmoli (5 ×10²⁰ J) 120 Gt TNT yoki sekundiga oʻrtacha 3,8 kt TNT ni tashkil qiladi.

Tungus meteoritining tushishi paytida energiya chiqishi 10—30 Mt TNT deb baholanadi. 1883-yilda Krakatoa vulqonining portlashi TNT ekvivalentida taxminan 200 Mt energiya chiqargan. 2004-yil 26-dekabrda Hind okeanida halokatli tsunamiga sabab boʻlgan zilzila (magnitudasi 9,3) paytida ajralib chiqqan jami energiya 9600 gigatonna (4·10²² J) ^[2] ekvivalentini tashkil etgan boʻlsa, okean tubining sirt qismiga ajralib chiqqan energiya esa yuz minglab marta kichikroq boʻlib, atigi 26 megatonna ekvivalentida edi ^[3] .

Portlovchi moddalarning trotil ekvivalenti[tahrir | manbasini tahrirlash]

Portlovchi moddalarning trotil ekvivalenti maʼlum bir moddaning trotil bilan solishtirganda necha marta kuchli yoki kuchsizligini ko'rsatadigan omildir^[4] (baʼzan shunga oʻxshash qiyosiy omil boshqa keng foydalaniladigan moddalarga nisbatan kiritilishi mumkin). Trotil ekvivalenti trotil massasi bo'lib, uning portlashi ma'lum miqdordagi portlovchi moddaning portlashi bilan bir xil miqdorda energiya chiqaradi. $M_{T}=(R.E.)\cdot M_{BB}$

Modda	TNT ekvivalenti (RE )	Formula
Trotil (TNT)	1.0
ammoniy nitrat	0,337	_NH4NO3 _{_}
TNRS	0,39
Kukun	0,55—0,66	(KNO ₃, S, C) yoki (nitroselyuloza + qo'shimchalar)
Ammonal	0,99	NH ₄ NO ₃ + TNT + Al
Tetril	1,15—1,25
RDX	1,3-1,6 gacha
isitish elementi	1.39
Tritonal	1.53	TNT + Al
Nitroglitserin	1.54 ^[5]
EGDN	1.6
Oktogen	1.7
Oktanitrokuban	2.38

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Pri delenii odnogo yadra ²³⁵U ili ²³⁹Pu videlyaetsya v srednem okolo 200 МэВ (~3,2·10⁻¹¹ Дж) energii; kolichestvo yader etix izotopov v odnom kilogramme sostavlyaet okolo 2,5·10²⁴ dona.
↑ „USGS, Harvard Moment Tensor Solution“. National Earthquake Information Center, US Geological Survey (2004-yil 26-dekabr). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.
↑ „USGS Energy and Broadband Solution“. National Earthquake Information Center, US Geological Survey. 2010-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.
↑ „Курс «БЖД:Защита в ЧС и ГО»“. 2014-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 11-sentyabr.
↑ „Инженерный cправочник DPVA“. 2021-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-noyabr.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Тротиловый эквивалент — статья из Большой советской энциклопедии.
U.S. Army Explosives and Demolitions Handbook 2013, page 6 «Section II. Military explosives and special charges, 4. Definitions. d»
Explosives 101: RE Factor, Dixon Hill, 2012

[1] Pri delenii odnogo yadra ²³⁵U ili ²³⁹Pu videlyaetsya v srednem okolo 200 МэВ (~3,2·10⁻¹¹ Дж) energii; kolichestvo yader etix izotopov v odnom kilogramme sostavlyaet okolo 2,5·10²⁴ dona.

[2] „USGS, Harvard Moment Tensor Solution“. National Earthquake Information Center, US Geological Survey (2004-yil 26-dekabr). 2010-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.

[3] „USGS Energy and Broadband Solution“. National Earthquake Information Center, US Geological Survey. 2010-yil 4-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2010-yil 12-avgust.

[4] „Курс «БЖД:Защита в ЧС и ГО»“. 2014-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 11-sentyabr.

[5] „Инженерный cправочник DPVA“. 2021-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 10-noyabr.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]