Triatlon
Triatlon (uchkurash) — multisport turi boʻlib, unda ishtirokchilar uch bosqichdan uzluksiz ketma-ket oʻtishi kerak boʻladi: suzish, velopoygava yugurish, ularning har biri mustaqil bosqichli sport turi sanaladi[1]. Triatlonning turli xil modifikasiyalari mavjud boʻlib, ular tashkil etuvchi sport turlari va ketma-ketligi bilan ajralib turadi, ammo hozirgi vaqtda eng ommabop va yagona Olimpiya oʻyinlari dasturiga kiritilgani suzish, velosiped va yugurish bosqichini oʻz ichiga oladi. Musobaqalar bir nechta standart va koʻplab nostandart masofalarda oʻtkaziladi.
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Triatlonning ildizlari 1920—1930-yillarda Fransiyada oʻtkazilgan poygalarga borib taqaladi, ular "La Course des Debrouillards" (soʻzma-soʻz tarjima qilinganda fransuzchadan - "Topqirlar poygasi") deb yuritilgan[2]. Bugungi kunda bu poyga har yili Fransiyada Joinville-le-Pon, Myolan-an-Ivlin va Puassi yaqinida oʻtkaziladi. Ilk marta zamonaviy triatlon kabi musobaqalarni 1920-yilda fransuzlarning "L’Auto" gazetasidan topish mumkin edi, unda " Les Trois Sports " deb nomlangan musobaqa haqida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan: 3 km - yugurish masofasi, 12 km - velosiped masofasi va Marna kanali boʻylab suzib oʻtish[3]. Bu uch qism hech qanday uzilishlarsiz davom etdi.
Fransuz gazetalarida 1927-yilda Marseldagi poyga haqida ham ta’kidlab oʻtilgan.
1934-yilda La-Roshel shahrida "Les Trois Sports" musobaqalari uchta tarkibdan iborat boʻlgan yoʻnalish boʻyicha oʻtkazildi: kanalni kesib oʻtish (200 m), La-Rosheli porti va Laleu parki atrofida velosport musobaqasi (10 km). va Andre-Barbeau stadionida yugurish (1200 m). Shunday qilib, zamonaviy triatlon tushunchasi oʻsha paytda paydo boʻlgan deb toʻxtalib oʻtish joiz[4].
1930-yillarning oʻrtalaridan boshlab, 1974-yilgacha, turli ixtisoslikdagi bir guruh sportchi doʻstlar Janubiy Kaliforniyadagi (AQSH) San-Diyego koʻrfazi yaqinida klub tashkil qilib, birgalikda mashgʻulot oʻtkaza boshlagan paytgacha triatlon musobaqalari haqida deyarli hech qanday ma’lumot yoʻq edi. Ular orasida yuguruvchilar, suzuvchilar va velosipedchilar bor edi va tez orada mashgʻulotlar norasmiy poygalarga aylandi.
Jek Jonstoun (Jack Johnstone) va Don Sanaan (Don Shanahan) tomonidan oʻylab topilgan va boshqargan, birinchi Mission Bay triatloni 1974-yil 25-sentabrda 46 nafar sportchi ishtirokida oʻtkazilgan. Ushbu sana zamonaviy qisqa triatlonning tugʻilgan kuni sifatida nishonlanadi[5].
Poyganing borishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Suzish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Musobaqalar suzish bilan boshlanadi. Barcha ishtirokchilarning qirgʻoqdan, pontondan yoki toʻgʻridan-toʻgʻri suvdan (uzoq triatlonda) ommaviy starti mavjud. Suv harorati past boʻlsa (odatda IRONMAN triatlon qoidalariga koʻra +24,5 ° C dan yuqori boʻlmagan) qalinligi 5 mm gacha boʻlgan gidrokostyumlarga ruxsat beriladi[6]. Odatda suzish suzish mozlamasi va arqonlar bilan tortilgan uchburchak marshrut boʻylab boradi. Marshrut uzunligini har bir oʻz istagicha qisqartirish uchun penalti belgilanadi yoki diskvalifikasiya qilish mumkin. Sportchilar oʻzlari yoqtirgan har qanday suzish uslubidan foydalanishlari mumkin, ammo eng samaralisi erkin (krol)uslubidir.
Velosiped poygasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Suvdan chiqqandan soʻng, sportchilar tranzit hududida kiyimlarini almashtiradilar, velosipedlariga oʻtirishadi, velosiped bosqichi boshlanadi. Oziq-ovqat stansiyalari masofa boʻylab joylashgan, ammo malakali mutaxassislarga texnik yordam koʻrsatish taqiqlanadi. Qisqa triatlonda odatda an’anaviy guruh poygasida yoʻl velosipedlaridan foydalaniladi, IRONMAN triatlonida esa individual velosiped velosipedlariga oʻxshash velosipedlardan foydalaniladi.
Xalqaro triatlon ittifoqining yoʻl velosipedlari qoidalariga koʻra, rulga oʻrnatilgan qisqa "toʻshak" dan foydalanishga ruxsat beriladi. "Toʻshak" tormoz tutqichlarining oʻta qismlarini bogʻlaydigan chiziqdan oldinga chiqmasligi kerak. "Toʻshak" ning oʻzida hech qanday chiqadigan qismlarga ega boʻlmasligi kerak yoki "toʻshak" ning chiqadigan qismlari jumper (plastik qoʻshimcha yoki bir necha qatlamli elektr lenta) bilan bogʻlangan boʻlishi kerak. Taqiqlangan uzun "toʻshaklar", masalan, individual vaqt sinovlari da velosipedda ishlatiladiganlar. Oldindagi sportchining orqasiga yashirinish orqali aerodinamikani yaxshilash qobiliyati tufayli qisqa triatlonda "drafting" dan hech qanday foyda boʻlmaydi.
Olimpiya triatlonida velopoygada ya’ni sportchilar guruhda boʻlsagina, draftingga ruxsat beriladi.
Ironman drafting triatlonida taqiqlanadi, sportchi oldingi velosipeddan yoki hakamning mashinasidan ma’lum (taxminan 10-15 metr) masofani bosib oʻtishi kerak, shuning uchun velosipedning aerodinamikasini olish juda muhim boʻladi.
Yugurish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Asosiy qoida shundaki, sportchi oyoqlarida harakat qilishi kerak.
Bosqichlararo almashish[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bosqichlararo almashish tartibiga rioya qilish qat’iy tartibga solinadi (suzish -> velosiped -> yugurish).
Sportchilar boshqa sportchilarga (velosipedlarini tayyorlashda yoki kiyim almashtirishda) xalaqit bermasliklari kerak. Ular velosipedlarni faqat poygadan oldin va keyin oʻzlariga belgilan gan hududda qoʻlda harakatlantirishlari mumkin. Dubulgʻa poyga boshlanishidan oldin qoʻyilishi va velosiped maxsus rampaga yoki buning uchun belgilangan joyga oʻrnatilgandan keyin olib tashlanishi kerak.
Kiyim almashtirishda yalangʻoch koʻrinish jahon standartlari boʻyicha tanlov qoidalari boʻyicha taqiqlangan.
Velosiped haydash bosqichida raqam belgisi sportchining orqa tomonida, yugurish bosqichida - koʻkragida boʻlishi kerak. Sportchi har bir bosqich uchun belgilangan vaqt chegarasini oʻtashi lozim boʻladi.
Jazolar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Musobaqa vaqtida sportchilar bir-biriga xalaqit berishga haqli emas. Agar bu suzish paytida sodir boʻlsa, unda uning oxirida sportchi 15 soniyaga kechiktiriladi. Agar bu velosiped haydash yoki yugurish paytida yuz bersa, sportchi sariq kartochka bilan ogohlantiriladi. Keyin u toʻxtab, musobaqani davom ettirish uchun ruxsat berilishini kutishi kerak. Xavfli harakatlar yoki takroriy qoidabuzarliklar roʻy berganda, sportchi unga qizil kartochka koʻrsatgandan soʻng musobaqadan chetlashtirilishi mumkin. Bir bosqichda ikkita sariq kartochka avtomatik ravishda qizil rangga aylanadi va sportchi musobaqadan chiqarib yuboriladi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Garrett, William E.; Kirkendall, Donald T. (2000). Exercise and sport science. Lippincott Williams & Wilkins. p. 919. ISBN 978-0-683-03421-9.
- ↑ „ESPN – Triathlon milestones“. Sports.espn.go.com. 2012-yil 29-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-07-02"til=en.
- ↑ „Tri Sports History Timeline (1902–2008)“ (en). 2010-yil 31-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-dekabr 2012-yil.
- ↑ Yves., Cordier (1991). Triathlon : [technique, tactique, entraînement]. Malaurent, Max. Paris: Laffont. ISBN 2221071557. OCLC 53765579
- ↑ Union, International Triathlon (9 May 2012). "San Diego - the birthplace of triathlon". Triathlon.org. Retrieved 1 February 2019.
- ↑ "USA Triathlon Competitive Rules". USA Triathlon. January 2013. Retrieved 5 March 2014.
Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Triathlon.uz Oʻzbekiston Triatlon federatsiyasining rasmiy sayti