Toshkent shevasi
Toshkent shevasi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkent shevasi — Toshkent shahri va uning atrofida shakllangan hududiy sheva bo‘lib, o‘zbek tilining Qarluq lahjasi tarkibiga kiradi. Bu sheva o‘zbek adabiy tiliga eng yaqin bo‘lgan lahjalardan biri hisoblanadi. Tilshunoslar fikricha, Toshkent shevasi o‘zbek adabiy tilining shakllanishida muhim rol o‘ynagan.[1]
Tarixi va shakllanishi
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkent qadimdan yirik madaniy va iqtisodiy markaz bo‘lganligi bois, bu hududdagi xalq tili keng muloqot muhiti orqali shakllangan. Adabiy o‘zbek tilining ko‘plab fonetik va leksik xususiyatlari Toshkent shevasi bilan uzviy bog‘liq.
Xususiyatlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]Fonetik xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Talaffuzda soddaligi bilan ajralib turadi.
- So‘z oxiridagi ayrim tovushlar yumshatiladi yoki qisqartiriladi.
Leksik xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkent shevasiga xos bo‘lgan ba’zi so‘zlar:
- Shunaqa – “ana shunday”, “mana bunday” ma’nosida.
- Qanaqa – “qanday” so‘zi o‘rnida ishlatiladi.
- Aytvordi – “aytib qo‘ydi”.
- Baribir – adabiy til bilan bir xil ishlatiladi, ammo tez-tez qo‘llanadi.
- Eplab – “bajara olish, uddalash” ma’nosida.
Grammatik xususiyatlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Fe’llarda qisqa shakllar tez-tez qo‘llanadi (masalan: kelvoldi = “kelib oldi”).
- Ko‘plab gaplarda so‘zlar qisqartirilgan yoki tushirib qoldirilgan bo‘ladi.
Adabiy tilga ta’siri
[tahrir | manbasini tahrirlash]Toshkent shevasi o‘zbek adabiy tiliga eng yaqin bo‘lgan shevalardan biri bo‘lib, XX asrda adabiy tilning shakllanish jarayonida asosiy manba vazifasini bajargan. Shu sababdan Toshkent shevasidagi ko‘plab so‘zlar bugungi adabiy o‘zbek tilida ham qo‘llaniladi.