Toshkent deklaratsiyasi (1966)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Imzolangan sanasi 10-yanvar, 1966-yil (57 yil avval) (1966-01-10)
Imzolangan joyi Toshkent, Oʻzbekiston SSR, SSSR
Imzolangan HindistonLal Bahadur Shastri
PokistonMuhammad Ayub Xon
Tomonlar
Tillari ingliz, urdu va hind

Toshkent uchrashuvi (1966) – Hindiston bilan Pokiston oʻrtasida 1965-yilda roʻy bergan qurolli toʻqnashuvni hal qilish maqsadida Pokiston prezidenti M. Ayyubxon bilan Hindiston hukumati rahbari L. B. Shastrining uchrashuvi (1966-yil 4—10-yanvar). Uchrashuv SSSR Ministrlar Soveti Raisi Aleksey Kosigin ishtirokida oʻtgan. Toshkent uchrashuvida Toshkent deklaratsiyasi imzolanib, unda ikki mamlakat oʻrtasidagi janjalli masalalarni tinch yoʻl bilan hal qilishga kelishilgan[1][2].

Umumiy tavisifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1966-yil 4-yanvardan 10-yanvargacha boʻlib oʻtgan uchrashuvga Sovet Ittifoqi Oʻzbekistonning Toshkent shahrida mezbonlik qildi. SSSR urushayotgan tomonlar oʻrtasida yanada doimiy kelishuv yaratishga harakat qildi[3]

Sovet Ittifoqi Ministrlar Soveti Raisi Aleksey Kosigin Hindiston bosh vaziri Lal Bahadur Shastri va Pokiston prezidenti Muhammad Ayub Xon oʻrtasida moderatorlik qildi[2][4].

Deklaratsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Toshkentda 1966-yil 25-fevraldan kechiktirmay Hindiston va Pokiston harbiylarining mojarodan oldingi pozitsiyalariga, avgustgacha boʻlgan chiziqlariga[1] qaytishlari haqida bayonot berilib, deklaratsiya eʼlon qilindi. Unga koʻra, hech bir xalq bir-birining ichki ishlariga aralashmaydi; iqtisodiy va diplomatik munosabatlar tiklanadi; harbiy asirlarni tartibli ravishda topshirish amalga oshirilardi va ikkala rahbar ham ikki tomonlama munosabatlarni yaxshilashga harakat qiladi.

Natijasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Shartnoma ikkala mamlakatda ham qattiq tanqid qilindi, chunki hindlar va pokistonliklar oʻz vakillaridan kelishilganidan koʻra koʻproq imtiyozlar kutishgan. Toshkent deklaratsiyasiga muvofiq, 1966-yil 1 va 2-martda vazirlar darajasida muzokaralar boʻlib oʻtdi. Bu muzokaralar samarasiz boʻlganiga qaramay, diplomatik almashinuv bahor va yoz mobaynida Kashmir mojarosi boʻyicha ikki tomonlama muzokaralarda keluvchilarga erishilmasligi va fikrlarning keskin farqlari fonida davom etdi.

Hindistonda kelishuv urushsiz shartnoma yoki Kashmir boʻylab partizanlar urushidan voz kechish yoʻqligi sababli tanqidga uchradi. Toshkent deklaratsiyasi imzolangandan soʻng Hindiston bosh vaziri Lal Bahadur Shastri Toshkentda sirli tarzda vafot etdi[3], uning toʻsatdan oʻlimi zaharlangani haqidagi fitna nazariyalarining kuchayishiga olib keldi[5]. Jurnalist, fitna nazariyotchisi[6][7] va xolokostni inkor etuvchi[8] Gregori Duglas 1993-yilda amerikalik razvedka xodimi Robert Krouli bilan bir qator intervyular oʻtkazganini daʼvo qildi. Duglasning soʻzlariga koʻra, Krouli Markaziy razvedka boshqarmasi Shastri hamda Hindistonning yadroviy qurol dasturining rivojlanishiga toʻsqinlik qilish uchun hind yadroshunos olimi Baba Xomi Jahongir (Air India 101-reysida vafot etgan) ham oʻldirganini iddao qilgan[9][10]. Hindiston hukumati mamlakatning tashqi aloqalariga zarar yetkazishi, mamlakatda buzilishlarga olib kelishi va parlament imtiyozlarini buzishi haqidagi daʼvo bilan uning oʻlimi haqidagi xabar boʻyicha maxfiylikni ochishdan bosh tortgan[5].

Pokistonda kelishuv keng koʻlamli qaygʻuga sabab boʻldi. Prezident Muhammad Ayub Xon oʻt ochishni toʻxtatish boʻyicha buyruq berganidan soʻng, butun mamlakat boʻylab namoyishlar va tartibsizliklar avj oldi va ijtimoiy norozilik yanada kuchaydi[3]. Ammo keyinroq Xon 1966-yil 14-yanvarda xalqqa murojaat qilib, kelishuvning mantiqiy asoslarini tushuntirib berdi. Garchi u oxir-oqibat tartibsizliklarni bostirishga muvaffaq boʻlgan boʻlsa-da, Toshkent deklaratsiyasi Xonning obroʻsiga qattiq putur yetkazdi va oxir-oqibat 1969-yilda uning qulashiga olib kelgan omillardan biri boʻldi[11][12].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 „The 1965 war“. BBC News website. Qaraldi: 24-iyul 2020-yil.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bratersky, Alexander. „At Tashkent, Soviet peace over India and Pakistan“ (en-US). Russia Beyond website (12-yanvar 2016-yil). Qaraldi: 24-iyul 2020-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „June 30th 1965: A Ceasefire was Agreed under UN Auspices Between India and Pakistan, Who Signed a Treaty to Stop the War at Rann of Kutch“. MapsofIndia.com (30-iyun 2014-yil). Qaraldi: 24-iyul 2020-yil.
  4. ↑ „Tashkent Declaration“ (en-US). Seventeen Moments in Soviet History (1-sentyabr 2015-yil). Qaraldi: 10-yanvar 2018-yil.
  5. ↑ 5,0 5,1 Dhawan, Himanshi. „45 yrs on, Shastri's death a mystery“. The Times of India (11-iyul 2009-yil). Qaraldi: 10-yanvar 2018-yil.
  6. ↑ Douglas, Gregory. Regicide: The Official Assassination of John F. Kennedy (en). Castle Hill Pub, 2002. ISBN 9781591482970. 
  7. ↑ Weber, Mark „Not Quite the Hitler Diaries - Gestapo Chief (Review)“. www.ihr.org. Qaraldi: 28-yanvar 2023-yil.
  8. ↑ Douglas, Gregory „Conversations With The Crow“. Qaraldi: 28-yanvar 2023-yil.
  9. ↑ Douglas, Gregory. Conversations with the Crow (en). Basilisk Press, 2013 — 66–67 bet. ISBN 978-0991175208. 
  10. ↑ Unrevealed, Files „Homi Bhabha's Death: An Unfortunate Accident or the Hands of the Crow“ (en-US). Unrevealed Files (23-sentyabr 2021-yil). Qaraldi: 7-aprel 2022-yil.
  11. ↑ The falling out at Tashkent (1966) between Ayub Khan and Zulfiqar Ali Bhutto The Friday Times (newspaper), Updated 4 November 2016, Retrieved 24 July 2020
  12. ↑ Lieven, Anatol. Pakistan: A Hard Country (en). PublicAffairs, 2012. ISBN 978-1610391627. 

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Toshkent_deklaratsiyasi_(1966)&oldid=3933864" dan olindi