Tirik kuch (fizika)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Tirik kuch (lotincha: Vis viva, nemischa: lebendige Kraft) — kinetik energiyaning tarixiy nomi. Ushbu atamani fanga birinchi boʻlibLeybnits kiritgan.

Dastlab, „tirik kuch“ atamasini Leybnits jism massasi tezligining kvadratiga koʻpaytmasi nisbatan qoʻllanilgan. Keyinchalik, Gustave Koriolis atamaning taʼrifiga tuzatish kiritib, uni jismning yarmi massasi va tezligi kvadratining natijasi sifatida belgilagan[1][2], shunga qaramasdan tirik kuchni baʼzida „½“ koʻpaytmasi bilan aniqlash ilgari ham uchragan (masalan, D.Bernoulli maqolalarida). Natijada, atama zamonaviy „kinetik energiya“ atamasi bilan bir xil mazmunga ega boʻlgan.

D. Bernoullining 1741-yilda chop etilgan maqolasining bir qismi[3], unda „½“ koʻpaytmasi bilan tirik kuchni aniqlash usuli qoʻllaniladi.

XVIII asrning analitik mexanikasida ga teng deb qabul qilingan tirik kuch birinchi navbatda foydali matematik artefakt sifatida koʻrishgan. Bug 'dvigatellarining keng qoʻllanilishi bilan bogʻliq sanoatlashtirish taʼsiri ostida vaziyat tubdan oʻzgardi. Keyinchalik dvigatellar tomonidan ishlab chiqarilgan mexanik ishlarga katta amaliy qiziqish paydo boʻldi. Mexanik ish va miqdor oʻrtasida mavjud ekanligidan kelib chiqib, Koriolis bu miqdorni tirik kuch deb atashni taklif qildi[4]. Ushbu yondashuvni sharhlar ekan, Koriolis shunday yozgan [5]: "Agar ilgari „tirik kuch“ taʼrifi tezlik kvadratiga koʻra massa koʻpaytmasiga berilgan boʻlsa, buning sababi ushbu masalaga eʼtibor qaratilmagani edi"[6].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Льоцци М.. История физики. М.: «Мир», 1970 — 94—95 bet. 
  2. Concepts of Force: A Study in the Foundations of Dynamics. Courier Dover Publication, 1999 — 166 bet. ISBN 0-486-40689-X. 
  3. Bernoulli D. De legibus quibusdam mechanicis… // Commentarii Academiae scientiarum imperialis Petropolitanae. — 1741 (1736). — Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр.
  4. Coriolis. Du calcul de l'effet des machines, Paris, 1829 — 17 bet. 
  5. Tsit. po: Roche J. J.. The Mathematics of Measurement: A Critical History. Springer, 1998 — 159 bet. ISBN 978-0-387-91581-4. 
  6. Podchyorknuto Koriolisom.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • {{{заглавие}}}.