Tarjimada mahalliylashtirish va xorijiylashtirish

Mahalliylashtirish va xorijiylashtirish (aks holda xonakilashtirish va begonalashtirish ,inglizcha: domestication and foreignization ) tarjimon matnni qabul qiluvchi madaniyat normalariga qanchalik yaqinlashtirishga intilishi asosida belgilanadigan tarjima strategiyalaridir Agar tarjimada qabul qiluvchi madaniyat me'yorlariga iloji boricha moslashish istagi paydo bo'lsa va tarjimon matnni qabul qiluvchi uchun qulay va oson idrok etishga intilsa va lingvistik yoki mazmun xususiyatlarini tekislash va hatto yo'q qilishga kirishishi mumkin. Asl nusxadan b

biz mahalliy tarjima haqida gapirishimiz mumkin. Asl nusxaning xususiyatlarini, undagi to'liq ma'lumotni saqlash va ehtiyotkorlik bilan takrorlash munosabatx, hatto o'quvchilarni idrok etish qulayligi qabulbqiluvchi on madaniyat konventsiyalarini buzish hisobiga haxorijiylashtirishhik strategiyasiga mos keladi. Tarjimada mahalliylashtirish va xorijiylashtirishning qarama-qarshiligi Fridrix Shleyermaxer g'oyalariga asoslanadi, ammo uning zamonaviy shaklida 1990-yillarning ikkinchi yarmida amerikalik tarjima nazariyotchisi Lourens Venuti tomonidan shakllantirilgan.

Fikrlar tarixi

Fridrix Shleyermaxer

"Tarjimaning turli usullari haqida" ma'ruzasi ( nemischa: Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens ), 1813-yil 24-iyunda Berlinda Qirollik Fanlar akademiyasining yig‘ilishida o‘qilgan Shleyermaxer tarjimaning ikki turini qarama-qarshi qo‘yadi. Birinchisida tarjimon muallif g'oyasiga zarar keltirish evaziga o'quvchiga vazifasini osonlashtiruvchi soddalashtirish, moslashtirish va boshqa osonlashtirish shakllariga murojaat qilmasdan, boshqa til yordamida asliyat matnini iloji boricha aniq yaratishga intiladi ("tarjimon yozuvchini o'z holiga qo'yib, o'quvchini unga qarab harakat qilishga majbur qiladi"). Ikkinchi turga ko'ra, tarjimon "o'quvchini yolg'iz qoldiradi, keyin yozuvchi yarim yo'lda uchrashishi kerak", ya'ni bu nuqtai nazardan tarjima matnning o'quvchi uchun qulay versiyasi bo'lib, unda asl nusxasi yaratilgan til yoki muallifning uslubi bilan bog'liq murakkab elementlar aralashtiriladi va zararsizlantiriladi. Shleyermaxer ta'kidlaganidek, bu "yo'llar butunlay boshqacha, siz ulardan faqat bittasiga ergashishingiz mumkin, ularni har tomonlama aralashtirmaslik kerak, aks holda natija halokatli bo'lishi mumkin. Yozuvchi va o'quvchi umuman to'qnashmasligi mumkin" .

Lourens Venuti

Tarjima nizolari kitobida: Farqlar etikasiga (inglizcha: The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference 1998) L. Venuti postmodernizatsiya nuqtai nazaridan tarjima matnni qabul qiluvchi til va madaniyatda qay darajada o‘zlashtirish va eritish vositasi ekanligi va qay darajada degan savolni ko‘rib chiqadi. Matnning boshqaligi, begonalashuvi haqida xabar beradi. Venutining fikricha, har bir tarjimon tarjimani qabul qiluvchi madaniyat konventsiyalarining kuchli taʼsiri ostida manba tili va madaniyati meʼyorlarining kuchli buzilishi va sinishi bilan kechadigan jarayon sifatida koʻrishi kerak. Tarjimonning vazifasi bu ta'sirga qarshi turish va asl matnda aks ettirilgan madaniy me'yorlarni saqlab qolish va yetkazishga harakat qilish, ularni tarjimada ehtiyotkorlik bilan saqlash va tarjimaning xalq madaniyatidan katta yoki kichik masofani ( begonaligini ) ataylab ko'rsatishdan iborat.

Venuti nuqtai nazaridan, ingliz tiliga tarjima qilish an'anasida jilovsiz xonakilashtirish, chet el matnlarining barcha madaniy xususiyatlarini silliq yozuv yordamida yo'q qilish istagi, xorijiy adabiy an'analarni maksimal darajada o'zlashtirish tendentsiyasi ustunlik qiladi. Venuti tarjimaga bunday yondashuvni tanqid qiladi va uni matnni begonalashtirish zarurati bilan qarama-qarshi qo'yadi, shunda tarjima boshqa madaniy me'yorlar mavjudligi to'g'risida qabul qiluvchiga ma'lumot beradi va ingliz-Amerika madaniyatiga ta'sir qiladi, go'yo "O'quvchini chet elga yuborish" g'oyasini singdiradi. U tarjimonlarga qabul qiluvchi madaniyat va qabul qiluvchi til me’yorlariga qarshilik ko‘rsatishni va qabul qiluvchiga boshqa madaniyat doirasida yaratilgan tarjima matni bilan muomala qilayotganini turli yo‘llar bilan tushuntirishni tavsiya qiladi.

Adabiyotlar

• Venuti L. . The Translator’s Invisibility: A History of Translation. Routledge, 1995. 
  
  
• Venuti L. . The Scandals of Translation: Towards an Ethics of Difference. Routledge, 1998. 
  
  
• Domestication and Foreignization in Translation Studies. Frank & Timme GmbH, 2012.