Sur musiqa asbobi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Sur — misdan tayyorlanadigan mundshtukli musiqa asbobi. Qadimiy signal instrumentlaridan biri[1]. Hayvonlarning tishlari yoki shoxlaridan tayyorlangan. Dastlab, u marosim funksiyalarini bajargan, shuningdek, ovchilar (ov suri), choʻponlar (choʻpon suri), qoʻriqchilar va jangchilar tomonidan ishlatilgan. Musiqa asbobi sifatida oʻrta asrlarning oxirlarida ishlatila boshlandi. Ov suri — gorn va valtornaning bevosita salafidir[2].

Sur koʻp xalqlarga[3], shu jumladan ruslarga ham tegishli[4].

Olifan Gʻarbiy Yevropada[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sur, oʻrta asrlarda, ov paytida signal berish uchun xizmat qilgan. Fil suyagidan yasalgan, kumush gʻilofli, koʻpincha nafis oʻyma naqshlar bilan bezatilgan, surlar boy feodallar va monarxlarning atributi hisoblangan.  Yevropadagi eng qadimgi sulola ordenlaridan biri „Ov suri ordeni“ deb atalganligi bejiz emas.

Afsonaga koʻra, eng koʻp shuxrat qozongan, muqaddas SaturninningTuluza bazilikasida saqlangan, Roland suri hisoblanadi. „Roland qoʻshigʻi“ ga koʻra, Ronseval jangi paytida oʻlayotgan qahramon, olifan yordamida Buyuk Karl armiyasini yordamga chaqirgan[5].

Sharqiy slavyanlarning sur musiqa asbobi[tahrir | manbasini tahrirlash]

qayin poʻstlogʻining shoxi

Sur rus xalq musiqa asbobidir. U hayvon shoxidan yoki tanasi kalta va koʻpincha egik, daraxtdan yasalgan. Quyidagi turlari farqlanadi: choʻpon suri, harbiy sur va ov suri.

Ukrainaliklarda (ukraincha: ріг), ruslar kabi, asosan, choʻponning signal asbobi hisoblanadi. Ilgari u kolyada vaqtida ham qoʻllanilgan: kolyadachilardan biri oldinda yurib, tantana yaqinlashayotganini bildirgan. XX asrning oxirida u asta-sekin qoʻllanilmay qoʻyildi va hozirda faqat Gʻarbiy Ukrainada uchraydi.

Belarus choʻponlari surni signal vositasi sifatida ishlatganlar.

Rus ov suri odatda misdan yasalgan. Knyaz va boyar ovchilari it ovida surlardan foydalanganlar, shuningdek, xalq qoʻshiqlarini ijro etish uchun ulardan kichik ansambllarni tuzganlar. XVIII asrning ikkinchi yarmida surlardan rus sur orkestri tashkil qilingan[2].

Choʻpon suri[6] (sur) — bu uzun kesilgan konus shaklidagi nay boʻlib, uning tor uchiga yogʻoch mundshtuk qoʻyilgan rus xalq cholgʻu asbobi. Choʻpon surlari qayin poʻstlogʻidan (Arxangelsk viloyati)[7] yoki olxadan (Tver viloyati) tayyorlanishi mumkin. Choʻpon kuylari sanʼati rus qishloqlarida XX asrning oʻrtalaridayoq mavjud boʻlgan. XIX asrda choʻponning surlari qatoriga jaleyka ham qoʻshilgan.

Harbiy sur — qadimgi rus cholgʻu asbobi boʻlib, uning signallari xabarlarni uzatish uchun ishlatilgan[8]. Rus dostonlarida ham tilga olingan[9].

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Большая российская энциклопедия 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 Музыкальная энциклопедия 1978.
  3. ↑ Банин А. А. Русская инструментальная музыка фольклорной традиции (Wayback Machine saytida 13-fevral 2017-yil sanasida arxivlangan)  — M.: Государственный республиканский центр русского фольклора, 1997.
  4. ↑ „Русская музыка в энциклопедии Кругосвет“. 5-dekabr 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-fevral 2017-yil.
  5. ↑ Tsit. po: Pesn o Rolande: starofransuzskiy geroicheskiy epos. Nauka, 1964. Str. 55.
  6. ↑ Финченко А. Е. Восточнославянские народные музыкальные инструменты в собрании МАЭ // Памятники культуры народов Европы и европейской части СССР. (Сборник МАЭ; т. 38) — Ленинград: Наука, 1982 — С. 86, 89
  7. ↑ „Рог пастушеский. Русские. Архангельская область (Архангельская губ.). Конец XIX — начало XX вв“. 5-oktabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-oktabr 2021-yil.
  8. ↑ Яных Е. А.. Словарь музыкальных терминов. М.: АСТ, 2009. 
  9. ↑ Гистер М. А. Сказитель-просветитель: былинная традиция в «Русских сказках» В. А. Левшина // Вестник РГГУ. Серия: Литературоведение. Языкознание. Культурология, 2009

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Valtorna / / Brokxaus va Efronning entsiklopedik lugʻati : 86 tonnada (82 tonna va 4 ta qoʻshimcha). — Sankt-Peterburg., 1890-1907.
  • „Рог охотничий“,Музыкальная энциклопедия. Том 4. М.: Советская энциклопедия, 1978 — 673 bet. 
  • Лисова Н. А. „Рог“,. Музыкальная энциклопедия. Том 4. М.: Советская энциклопедия, 1978 — 673 bet. 
  • „Рог“,Большая российская энциклопедия. Том 28, М., 2015 — 570 bet. 
  • Rojok // Belgorod viloyati madaniyati
  • Ov shoxi // „Ov va ov“ jurnali, № 9, 1977. 28-bet.
  • Uy qurilishi ov shoxi // „Ov va ov“ jurnali, № 10, 1977. 44-bet.
  • V. Mitrofanov. GDRda shox bilan ov qilish // „Ov va ov“ jurnali, No 10, 1978. 32-33-betlar.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sur_musiqa_asbobi&oldid=3176855" dan olindi