Summan
Summan yoki Summanus (lotin. Summanus) — Rim mifologiyasida tungi osmon xudosi.
Mark Terentius Varroning soʻzlariga koʻra, Summan Sabinlarning afsonaviy qiroli, Kures shahri hukmdori Titus Tatsiyning Sabine xudolariga tegishli edi.
Rimda Summan Kapitol tepaligida oʻz ziyoratgohi va Yupiter ibodadxonasi oldida loy tasvirini olgan. Miloddan avvalgi 278-yilda, bu tasvir chaqmoq bilan boshiga[1] urildi va Yupiterning ibodatxonada boshqa Xudoga sigʻinishning paydo boʻlishi bilan noroziligi deb talqin qilingan. Yupiter ibodatxonasida boshqa Xudoga sigʻinishning paydo boʻlishi. Tsitseronga koʻra, ular boshini uzoq vaqt qidirishgan, ammo muvaffaqiyatsiz va keyin garuspiklar Tiber daryosiga tashlanganini eʼlon qilgan (u keyinroq topilgan)[2][3].
Xudodan qoʻrqqan rimliklar Summanga sigʻinishdan voz kechishga jur’at eta olmadilar, shuning uchun xudo sharafiga Katta sirk[4][4][4] yonida yangi ibodadxona qurildi, u yerda har yili uning sharafiga qurbonlik keltirildi[4]. Xuddi shu kuni, Summan uchun, momaqaldiroq xudosining aravasini tasvirlaydigan gʻildirak shaklidagi maxsus pishiriqlar pishirildi[5].
Rimliklar tungi momaqaldiroqlarni (lot. fulgura nocturna) Summanga, kunduzgi momaqaldiroqlarni (lot. diurna fulgura) Yupiterga nisbatlagan; Agar ruhoniylar kecha yoki kunduz momaqaldiroqni koʻrib chiqishga shubha qilsalar, har qanday holatda ikkala xudoga ham keltirilar edi. Fridrix Lubkerning" klassik antikalarning haqiqiy lugʻati "ga koʻra, Summanning mohiyati "…rimliklar oʻzlari uchun sirli edi. U odatda tungi chaqmoq va chaqmoq xudosi deb hisoblangan va Plutoga oʻxshatilgan. Ehtimol, dastlab u Yupiterning oʻziga xos sifatini ifodalagan, keyin esa u mustaqil xudoga aylantirilgan.
Plavt Summanni tungi Xudo deb ataydi va uni oʻgʻrilarning himoyachisi deb hisoblaydi: shuning uchun u „oʻgʻirlash“ maʼnosida „summanare“feʼliga ega[6]. Avreliy Avgustin, Summan Yupiterdan koʻra balandroq deb hisoblangan vaqt borligini taʼkidladi, ammo Yupiterning yangi ajoyib ibodatxonasi qurilishi bilan vaziyat ikkinchi darajali kult foydasiga oʻzgara boshladi[7].
Vaqt oʻtishi bilan Summan Yupiterning foydasiga deyarli unutildi; ehtimol, rimliklar Yupiterning kuchliroq ekanini, oʻzini Summan haykalini yoʻq qilishga ruxsat berganini yoki bu Yupiterning ruhoniylarining juda koʻp sonli qabilasi taʼsiri ostida sodir boʻlgan, rimliklarning chaqmoqni oldini olish uchun barcha qurbonliklarni faqat qurbongohlariga olib kelishgan[8][9].
1990-yil 25-sentabrda Kitt Peak observatoriyasida Apollon guruhining yaqin yer osti asteroidini Summan nomi bilan atashdi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Bolshoy Ensiklopedicheskiy slovar. 2000.
- ↑ Mark Tulliy Tsitseron. O divinatsii, I, 16.
- ↑ Chudesnomu ischeznoveniyu golovi statui Summana prositsya inoe, bolee zemnoe obʼyasnenie, svyazannoe s nedovolstvom jresov Yupitera tem, chto chast darov prinosinim na Kapitoliy dlya zaщiti ot groz proxodit mimo nix, no podtverjdenie etomu tak i ne naydeno.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 %20Encyclopædia%20Britannica/Summanus Summanus // Encyclopædia Britannica (ingl.).
- ↑ W. W. Fowler. „The Roman Festivals“ (1899).
- ↑ Plavt. Kurkulion, 413, sll.
- ↑ Avgustin. O sarstve Bojem, IV, 23.
- ↑ Rimskiy panteon.
- ↑ Drevniy mir. Ensiklopedicheskiy slovar v 2-x tomax. — M.: Tsentrpoligraf. V. D. Gladkiy. 1998.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Summanus // Realniy slovar klassicheskix drevnostey / avt.-sost. F. Lyubker ; Pod redaksiey chlenov Obщestva klassicheskoy filologii i pedagogiki F. Gelbke, L. Georgievskogo, F. Zelinskogo, V. Kanskogo, M. Kutorgi i P. Nikitina. — SPb., 1885.
- %20Encyclopædia%20Britannica/Summanus Summanus // Encyclopædia Britannica (Inglizcha).