Sulton Husayn I

Sulton Husayn I (forscha: شاه سلطان حسین 1668-1726) — Safaviylar sulolasidan soʻnggi Fors shohi (1694—1722). 1722-yilda afgʻon qoʻzgʻolonchilari tomonidan agʻdarildi.

Tarjimayi holi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1669-yilda Eron shohi Sulaymon Sefi va uning haram vakillaridan biri boʻlgan cherkes kanizaklari oilasida tugʻilgan. Uning hukmronligi davrida quyidagi eshikogʻaboshilari (saroy qoʻriqchisi)^[1] mavjud edi:

Ali Mardan Xon (1695)
Muhammad Moʻmin Xon Begdeli Shamli (1696—1698)
Maasum Bek (1698)
Ali Mardan Xon (1700—1701)
Rzagulu Xon Shamli (1722)

Sulton Husayn siyosatga unchalik qiziqmaydigan sodda odam sifatida obroʻga ega edi. Uning “Yaxshi dir” laqabi bor edi – davlat boshqaruvi toʻgʻrisida qaror qabul qilish zarurati tugʻilganda bu uning odatiy javobi edi^[2]. 1722-yilda Shoh bilan uchrashgan Nikolay Shorer fors-turkiy tarjimon orqali Sultan Husayn bilan muloqot qilgani haqida xabar beradi^[3] Oʻzidan oldingilardan farqli oʻlaroq, u rahmdil, shafqatsizlikka qodir emas edi. Bir kuni toʻpponchasi bilan oʻrdakni yaralab, qattiq pushaymon boʻlib, “ Qanlu Oldum ”, ya’ni “ Men qonga boʻyalganman ”, dedi va aynan shu munosabat bilan u kambagʻallarga ikki yuzta tuman tarqatishni buyurdi.

Yosh shoh taqvodor musulmon boʻlib, uning ilk ishlaridan biri ulamo Muhammad Boqir Majlisiyning hokimiyat tepasiga koʻtarilishi edi. Tasavvufga qarshi qonunchilik kuchaytirildi, spirtli ichimliklar va afyun isteʼmol qilish taqiqlandi, ayollarning jamoat joylarida oʻzini tutishiga cheklovlar qoʻyildi. Hokimlarga shariat qonunlariga amal qilish buyurilgan.

Biroq tez orada hokimiyat Muhammad Bakir Majlisidan Sulton Husaynning xolasi, Shoh Sefi I ning qizi Maryam Begimga oʻtadi. Uning taʼsiri ostida Sultan Husayn hukumatdan chetga chiqdi, ichkilikboz boʻldi va butun vaqtini haram va hashamatli bogʻlar oʻrtasida taqsimladi.

Sulton Husaynning diniy siyosatiga qarshi isyonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sulton Husayn saroy a’yonlari bilan. Fors miniatyurasi (1721)). Britaniya muzeyi, London

Shia islomining davlat darajasida oʻrnatilishi sunniy musulmonlar, yahudiylar va nasroniylarga nisbatan murosasizlikning kuchayishiga olib keldi. Shoh, shuningdek, zardushtiylik tarafdorlarini islom diniga majburan qabul qilish toʻgʻrisida farmon chiqardi^[4].

Chahorbog' madrasasi Solton Husayn hukmronligi xotirasiga bag'ishlangan (National Geographic, 1921)

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Moḥammad Rafiʿ Anṣāri, «Dastur al-Moluk», p. 169
↑ Michael Axworthy, The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant 348 pages Publisher: I.B. Tauris 26 July 2006 ISBN 1-85043-706-8^(ingl.)«Когда шаха Солтан Хусейна просили принять решение, он всегда соглашался с последним, кто высказывал мнение — обычно со словами „Yaxshi dir“. Одна история гласит, что он использовал эту фразу так регулярно, что евнухи и придворные называли его за спиной „Yaxshi dir“».
↑ W. Floor, H. Jawadi, «The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran», p. 574
↑ Е. А. Дорошенко Зороастрийцы в Иране Wayback Machine saytida arxivlandi (21-avgust 2010-yil). (Историко-этнографический очерк).- М., Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1982.- 133 с.

[1] Moḥammad Rafiʿ Anṣāri, «Dastur al-Moluk», p. 169

[2] Michael Axworthy, The Sword of Persia: Nader Shah, from Tribal Warrior to Conquering Tyrant 348 pages Publisher: I.B. Tauris 26 July 2006 ISBN 1-85043-706-8^(ingl.)«Когда шаха Солтан Хусейна просили принять решение, он всегда соглашался с последним, кто высказывал мнение — обычно со словами „Yaxshi dir“. Одна история гласит, что он использовал эту фразу так регулярно, что евнухи и придворные называли его за спиной „Yaxshi dir“».

[3] W. Floor, H. Jawadi, «The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran», p. 574

[4] Е. А. Дорошенко Зороастрийцы в Иране Wayback Machine saytida arxivlandi (21-avgust 2010-yil). (Историко-этнографический очерк).- М., Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1982.- 133 с.

[1]

[2]

[3]

[4]