Spagetti
Spagrtti (italyancha: spaghetti, birliklardan. h.spagetto[1] — „spaghetto “) — uzun tekis vermishelning italyancha nomi, ipga oʻxshash uzunligi 50-75 sm gacha va diametri taxminan 2 mm boʻlgan makaron[2].
Spagetti Italiyada paydo boʻlgan va italyan oshxonasida keng qoʻllaniladi, koʻpincha pomidor sosu bilan xizmat qiladi. Ular koʻplab italyan taomlarining asosini tashkil qiladi, masalan: Spaghetti Napoli („Neapolitan spagetti“) — pomidor sousi bilan, Spaghetti all’Aglio ed Olio („Spagetti alio va olio“ — sarimsoq va sariyogʻli spagetti) — issiq zaytun moyi bilan va unda ozgina qovurilgan sarimsoq.
Hikoya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Spagetti Sitsiliyada tugʻilgan. Genuyadan unchalik uzoq boʻlmagan Pontedassio shahrida Spagetti muzeyi ochilgan, unda ziravorlar va soslar uchun yuzlab retseptlar mavjud. Shuningdek, 1279-yil 4-fevraldagi notarial hujjat (Genuya arxividan) „makaronis“ deb nomlangan pazandalik qandolatchilik mahsuloti mavjudligini tasdiqlovchi hujjat ham mavjud.
Makaron festivalining anʼanaviy markazi — Neapoldan unchalik uzoq boʻlmagan Gragnano shahri. Buning sababi, ehtimol, u erdan topilgan 1502-yilga oid hujjatlarda keyinchalik dunyodagi eng mashhur taomlardan biriga aylangan va Italiya ramziga aylangan „makkaron“ tayyorlash jarayoni tasvirlangan boʻlsa kerak.
Bugungi kunda Italiyaning barcha makaron zavodlarining oʻndan bir qismi Gragnano hududida joylashgan boʻlib, Evropa, Osiyo, Amerika va Avstraliya bozorlariga uch million tonna makaron yetkazib beradi.
1955-yilga kelib, Italiyada spagettining yillik isteʼmoli ikki baravar koʻpaydi, Ikkinchi jahon urushidan oldin kishi boshiga 14 kg dan 28 kg gacha. Oʻsha yilga kelib Italiya 1 432 990 tonna spagetti ishlab chiqargan, shundan 74 000 tasi eksport qilingan va ishlab chiqarish quvvati 3 million tonna[3]edi.
Spagetti turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Spagetti muzeyida 176 turdagi makaron mavjud. Italiyacha „spagetti“ soʻzi hamma noodle emas, balki italyan makaronining qatʼiy belgilangan turi. Spagetti dastlab 50 sm uzunlikda edi, lekin vaqt oʻtishi bilan saqlash joylari tufayli ular hozirgi uzunligi 25 sm ga qisqardi. Garchi hozir sotuvda siz ixlosmandlari ishlab chiqaruvchilar maxsus formatlar deb tasniflaydigan asl uzunlikdagi spagetti topishingiz mumkin.
Spagettini odatda qandaydir sous bilan yeyish kerak boʻladi, ularning 10 mingdan ortiq navlari mavjud. Har bir insonning oʻz taʼbi boʻladi yaʼni hixish istagi turlicha. Ovqatlanish mumkin boʻlgan deyarli hamma narsa spagetti ustiga „toʻldirish“ sifatida ishlatilishi mumkin. Makaron uchun ziravorlar tayyorlash Italiyada eng hurmatga sazovor „ilmlar“ dan biridir. Jamiyatda ziravorlar haqida koʻp narsalarni biladigan ustalar juda qadrlanadi.
Har bir mamlakat 20 ta hududining oʻz aralashmalarini va mahsulotlarini taklif qiladi. Italiyaning deyarli barcha hududlari dengizga qaraganligi sababli, dengiz mahsulotlarini deyarli hamma joyida barchaga makaron bilan yeyish taklif etiladi. Shunday qilib, Sienada pazandachilik kartasi juda koʻp miqdorda qiyma goʻshtli spagetti hisoblanadi. Oʻrta asrlarda, istehkomlangan shahar aholisi dushmanlarning hujumlarini qaytargan va jangchilar oddiy, ammo ayni paytda qoniqarli oziq-ovqatga muhtoj boʻlgan paytdan beri shunday boʻlgan. Sitsiliya va Sardiniya orollarida spagetti dengiz maxsulotlari bilan birga beriladi: baliq, qisqichbaqasimon baliq, kalamar, qisqichbaqasimon baliqlar, qisqichbaqalar, omar. Rimning tarixiy kvartalida, Trastevereda sizga puttaneska sousli spagetti taklif qilinadi — zaytun, kapers, hamsi va pomidordan tayyorlangan sous.
Genuyada mashhur mahalliy yashil ziravorlar taklif etiladi — reyhan barglari, sarimsoq, Oʻrta er dengizi qaragʻay yongʻoqlari va qoʻy pishloqidan iborat „pesto alla genovese“. Bugungi kunda „Geneuya pestosi“ italyan oshxonasining lazzatlaridan biridir.
Latsio mintaqasida va, albatta, Rimda karbonara (Spagetti alla carbonara) anʼanaviy sous deb hisoblanadi — tuxum, qovurilgan Guanchale boʻlaklari, maydalangan qalampir va Pecorino pishloqidan tayyorlangan sous.
Qoʻshimcha faktlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- 44-daqiqada „Ovla, ibodat qil, sev“ filmida sartaroshxonadagi qahramon Luka Spagetti bor, uning oilasi goʻyoki ushbu mahsulotni ixtiro qilgan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Etimologicheskiy slovar russkogo yazika Maksa Fasmera „Shpagát napr. yujn. (Goryaev), sevsk. (Preobr.). Cherez polsk. szragat iz nem. Sragat (Bavariya, Avstriya) ot it. spaghetto — tonkaya bechyovka; sm. Goryaev, ES 425; Dop. I, 57; Preobr., Trudi I, 103; Klyuge-Gyotse 570“
- ↑ В. В. Похлёбкин 2015.
- ↑ Spaghetti consumption up as national dish in Italy.
| Spagetti haqida Vikipediyaning qardosh loyihalarida koʻproq bilib oling | |
|
Maʼno va tarjimalari Vikilugʻatda |
|
Media fayllar Vikiomborda |
|
Taʼlim resurslari Vikiversitetda |
|
Xabarlar Vikiyangiliklarda |
|
Iqtibos, maqol va matallar Vikiiqtibosda |
|
Asarlar matnlari Vikimanbada |
|
Kitob va darsliklar Vikikitobda |
Adabiyotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Poxlyobkin V. V. Spagetti // Kulinarniy slovar. — M.: Izdatelstvo „E“, 2015. — S. 338—339. — 456 s. — 4000 ekz. — ISBN 978-5-699-75127-3.