Sondok
Sondok (shuningdek,Buyuk Qirolicha Sondok; Sondok,Silla malikasi;koreyscha jondaejo;647-yil 17-fevralda vafot etgan) — qadimgi Koreya davlati Sillaning yarim afsonaviy malikasi (qoidalar,Samguk Sagi,632-647 yillarda),Koreya tarixidagi birinchi hukmron malika.
Samguk sagining soʻzlariga koʻra, u qirol Jinpyeong va qirolicha Mayning toʻngʻich qizi edi, bu boshqa manbalar tomonidan bahsli.Uning otasi oʻgʻillari yoʻqligi sababli taxtni tark etgan.U,shuningdek, qirol Muyeolning xolasi, singlisining oʻgʻli (baʼzi manbalarga koʻra, eng kattasi).
Sondok koreys folkloridagi mashhur shaxs; afsonalarda u kambagʻallarga gʻamxoʻrlik qiladigan va buddizmga homiylik qiladigan mehribon hukmdor sifatida tasvirlangan va uning hukmronligi davri farovonlik davri sifatida tasvirlangan.646-yilda, uning hukmronligi davrida,Tondosa monastiri rohib Chazhang tomonidan tashkil etilgan.Xitoy imperatori Li Shimin bilan ittifoqda Kogruyo va Pekchega qarshi urush olib boring.
Taxtga vorislik[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sondok malika boʻlishidan oldin, u Dongman (kor. 덕만?, 德曼?). Samguk Sagining soʻzlariga koʻra, u qirol Jinpyongning birinchi qizi edi.Ammo boshqa tarixiy maʼlumotlarga koʻra, u qirolning ikkinchi qizi va katta opasi Chxonmyondan ancha yoshroq edi.Uning jiyani,Chxonmyonning oʻgʻli, oxir-oqibat Tejon Muyol nomi bilan Silla shtatining shohi boʻldi, Sondokning boshqa singlisi Sonxva esa Pekche shtatining qiroli Mu ga uylandi va unga kelajakdagi Baekje shohi boʻldi.Ija deb nomlangan.2009-yilda Ijining onasi qirolicha Satek boʻlganligini koʻrsatadigan dalillar tufayli Sonxvaning mavjudligi bahsli.
Qirol Chinpxyonning oʻgʻillari boʻlmagani uchun u Sondokni oʻziga merosxoʻr qilib qoʻydi.Garchi bunday qaror misli koʻrilmagan boʻlsa-da, bu Silla shtati uchun juda maqbul edi, chunki oʻsha paytda ayollar maʼlum darajada taʼsirga ega boʻlib, maslahatchilar, doʻstlar qirolichalari va regentlar sifatida harakat qilishgan (Qirol Chinxpyonning oʻzi taxtga oʻtirgan edi.Mishel xonim tomonidan uyushtirilgan davlat toʻntarishi). Oʻsha paytda butun qirollikda ayollar oila boshligʻi edi.Silla shtatida ayollarning mavqei nisbatan yuqori boʻlgan, biroq ayni paytda ayollarning oʻziga xos boʻlmagan faoliyat bilan shugʻullanishiga toʻsqinlik qiladigan qator cheklovlar saqlanib qolgan[1].
Hukmronligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
634-yilda Sondok Silla taxtiga oʻtirdi. Sondok hukmronligi davrida Chinsuk provinsiyasidagi tartibsizliklarni yengish kerak edi.Pekchedagi qoʻzgʻolon va janglar uni ham juda bezovta qildi.Pekche 642-yil avgust oyida Sillaga bostirib kirib, shtatdagi 40 dan ortiq qalʼalarni egallab olganida, qirolicha Sondok Kogruyodan yordam soʻradi.Ularning yordami bilan qoʻshni Pekche davlati tomonidan bosib olingan qal’alarni qaytarish mumkin edi.Kogruyo bilan ittifoq uzoq davom etmadi.Biroz vaqt oʻtgach,Kogruyo bilan munosabatlar yomonlashdi.
Tonman Tan sulolasi bilan ittifoqni mustahkamlay boshladi, u bilan savdo va diplomatik aloqalarni kengaytirdi[2]. Sondok koreys yoshlarini Xitoyga jang sanʼatlarini oʻrganish uchun yubordi[3].Xitoy imperatori U Tzetyan singari Sondok ham buddizmga eʼtiqod qilgan, uning nazorati[4] Punxvansa Buddistlar ibodatxonasi va balandligi 80 m boʻlgan, toʻqqiz qavatli Xvannyongsa qurilishi amalga oshirilgan.
Sondok 634-yilda Silla poytaxti Kyonju shahrida Sharqiy Osiyodagi[5] saqlanib qolgan, eng qadimgi astronomik rasadxonalardan biri boʻlgan Chxomsonde qurdi.Shuningdek, u Koreyaning Xvarang ritsarlik kodeksining dastlabki shakllanishida ham hisoblangan.Xvarang — Koreyaning qadimgi Silla davlatidagi yoshlar ijtimoiy instituti boʻlib, u harbiy strategiyani shakllantirishga hissa qoʻshgan. Xvaranglar Tan sulolasi tomonidan bosib olinishidan qochishga yordam berdi.
Qoʻzgʻolon bostirildi,Pidamda 17-yanvarda qoʻzgʻalonga boshchilik qilgan rahbari qatl etildi.10 kundan keyin uning 30 nafar izdoshi boshlarini kesib, toʻqqiz qabila qarindoshlarini kesib tashlab qatl etildi. Qoʻzgʻolonning bostirilishi Kim Yusin faoliyatiga ijobiy taʼsir koʻrsatdi.
Sondok 8-yanvar kuni nomaʼlum kasallikdan vafot etdi, merosxoʻri qolmadi.Uning amakivachchasi Chindok taxtga oʻtirdi. Sondok Kyonju shahridagi Xonsan togʻlariga dafn etilgan[5].
Taxminlarga koʻra, yosh malika Tonman oʻzining tezkor aqli uchun vorisi sifatida tanlangan." Samguk sagi"va" Samguk yusa"da quyidagi rivoyatlar bor:
- Tonman yetti yoshga toʻlganda,Xitoy imperatori Tay-Szun otasiga, Koreyalik Vanga qizil, binafsha va oq pionlarning rasmini va bu gullarning urugʻlaridan uchta oʻlchovni berdi. Tonman pionlarning suratini koʻrib, "Pionlar koʻzni quvontiradi, lekin ularning hidi yoʻq.Agar ular hidlansa, rasmda ularning tepasida ari va kapalaklar koʻrinardi.Urugʻlar ekilgan va koʻchatlar gullashini kutgandan soʻng, pionlarning chindan ham hidi yoʻqligi maʼlum boʻldi. Muhtaramlar bunda malikaning oʻtkir aqli va mushohadalik qobiliyatining belgisini koʻrdilar.[6]
- 662-yil qishda Onmunji hovuzida (koreyscha: 언문지),Yonmyosa monastiri (koreyscha: 연며사, bir necha kun ketma-ket uning atrofida cheksiz xirillash eshitildi.Bu odamlarni qoʻrqitdi va ular tushuntirish uchun Sondokga borishdi.U qurbaqalarning qichqirishi yaxshi emas deb qaror qildi va buni Pekchening Sillaga yaqinlashayotgan hujumi deb hisobladi. Sondok Alcheonning sodiq xizmatkorlarini yubordi (koreyscha: 알천) va Philthama (koreyscha: 필탐) Namsan togʻi ostida (koreyscha: 남산) ikki ming kishilik armiya bilan darada razvedka qilish uchun.Imperator: „Darhol ularni oʻrab oling va oʻldiring!“ Dedi, ammo hech qanday xabar olinmagan.Pekche sarkardasi Uso (koreyscha: 우서jeon), qal’asiga hujum qilish niyatida (koreyscha: 덕산), haqiqatan ham oʻsha joylarda besh yuz kishi qurollangan holda yashiringan edi. Toʻsatdan zarba bilan Alchxon dushman otryadini butunlay yoʻq qildi[7].Pekche daraga tobora koʻproq askar yubordi, ammo Silla ularni magʻlub etdi va 2000 askarni asirga oldi.
Filmografiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Drama nomi | Yil | Aktrisa |
|---|---|---|
| Uchta shohlik | 1992-yil | Kim Xyejong |
| Yon Gesomun | 2006-yil | Pe Mija |
| Qirolicha Sondok | 2009-yil | Li Yovon, Nam Jixyon |
| Shohning orzusi | 2012-yil | Xon Xinxi,Pak Jumi |
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Lee Bae-yong. Women in Korean History — 137 bet.
- ↑ Lee 2008, s. 19
- ↑ Wollock 2011, s. 254
- ↑ Lee 2008, s. 140
- ↑ 5,0 5,1 The History of Korea 2014.
- ↑ „Документы->Корея->ИСТОРИЧЕСКИЕ ЗАПИСИ ТРЕХ ГОСУДАРСТВ.ЛЕТОПИСИ СИЛЛА. ЧАСТЬ 5->Ван Сондок. Ван Чиндок. Ван Тхэчжон->Текст“. 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-mart 2016-yil.
- ↑ „ИСТОРИЧЕСКИЕ ЗАПИСИ ТРЕХ ГОСУДАРСТВ“. 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 8-mart 2016-yil.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Djun Kil Kim. The History of Korea, 2nd Edition. ABC-CLIO, 2014. ISBN 1610695828.
- Ким Бусик.. Самгук саги. М.: Восточная литература, 2001.
- Women in Korean History. Andoza:Нп3, 2008.
- Wollock, Jennifer G.. Rethinking Chivalry and Courtly Love. Praeger, 2011.