So'zlar oilasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

So'z turkumi - bu so'zning asosiy shakli, qo'shimchalar va prefikslar[1] qo'shimchalari va prefikslar bilan tuzilgan hosila shakllari va hosila shakllari, ya'ni umumiy etimologik kelib chiqishi bo'lgan barcha so'zlar, xatto ona tilida so'zlashuvchilar ham buni tan olmaydilar. Bog'liq bo'lgan (masalan, "temir (temir)" va "ish (ed)")[2]. Ingliz tilida flektiv affikslarga uchinchi shaxs - lar, verbal -ed va -ing, ko'plik - lar, egalik - lar, qiyosiy - er va ustun - est kiradi . Hosil affikslarga - qodir, -er, -ish, -less , -ly, -ness, -th, -y, non-, un-, -al, -ation, -ess, -ful, -ism, -ist, -ity, -ize/-ise, -ment, in-[1]. G‘oya shundan iboratki, asos so‘z va uning tuslangan shakllari bir xil asosiy ma’noni qo‘llab-quvvatlaydi va agar o‘quvchi asos so‘zni ham, affiksni ham bilsa, o‘rganilgan so‘z hisoblanishi mumkin. Bauer va Nation ingliz tilidagi chastotasiga qarab affikslarning yettita darajasini taklif qildilar[3]. So‘z turkumlari turdosh so‘zlarni affikslar orqali yasashda yordam berishi hamda bunday so‘zlarni yasash va tanib olish vaqtini qisqartirishi ko‘rsatilgan[4].

O'rganishga ta'siri[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ildiz so'zlar va ularning hosilalari haqidagi bilim so'z turkumining boshqa a'zolarining ma'nosini o'rganish yoki hatto chiqarib tashlashga yordam berishi mumkinligini ko'rsatadigan bir nechta tadqiqotlar mavjud. Carlisle va Katz (2006) tomonidan olib borilgan tadqiqotda ingliz tilidagi alohida so‘z turkumlarini kattaligi, chastotasi, tasdiqlanishi va inkor etilishi bilan taqqoslangan holda olib borilgan. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, “4 va 6-sinf o‘quvchilari tomonidan olingan so‘zlarni o‘qishning to‘g‘riligi tanishlik, asosiy so‘z chastotalari bilan bog‘liq., oilaning kattaligi, oilaning o'rtacha chastotasi va so'z uzunligi "[5]. Aniqlanishicha, kattaroq yoki tez-tez bo'lgan oilalar (ya'ni, ko'proq so'zlardan iborat yoki ko'proq tarqalgan so'z turkumlari) tezroq o'qiladi[5]. Nagy va boshqalar (1989) morfologik jihatdan bog'liq bo'lgan oilalarning reaktsiya vaqti morfologik aloqasi bo'lmagan oilalarga nisbatan 7 ms gacha oshganligini aniqladi[4]. Nagy va boshqalar (1993) to'rtinchi sinf va o'rta maktab o'rtasida umumiy ingliz qo'shimchalarining ma'nolari haqidagi bilimlar qanday rivojlanganligini umumlashtiradi[6].

Ona tili bo'lmaganlar bo'yicha tadqiqotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ingliz tilida so'zlashuvchi bo'lmaganlar va o'quvchilarning so'z turkumlari haqidagi bilimlari va tushunishlari bo'yicha tadqiqotlar ham o'tkazildi. Ingliz tilida so'zlashmaydigan kollej talabalari o'rtasida o'tkazilgan tadqiqot shuni ko'rsatdiki, ona tili bo'lmagan ingliz tilida so'zlashuvchilar o'rganilgan to'rtta so'z shakllarining kamida bir qismini (otlar, fe'llar, sifatlar va qo'shimchalar) bilishadi[7]. Bu toʻrttadan ot va feʼllardan yasalgan soʻz turkumlari eng mashhuri deb topildi[7]. Natijalar shuni ko'rsatdiki, ushbu so'z shakllari bo'yicha ESL talabalari eng kam, MA-ELT (ingliz tilini o'qitish) talabalari ko'proq bilishadi va ona tilida so'zlashuvchilar ko'proq bilishadi[7]. Bundan tashqari ingliz tilini oʻrganayotgan yapon talabalari oʻrtasida oʻtkazilgan tadqiqot oʻrganilayotgan affikslarni yaxshi bilishini koʻrsatdi, bu ularning soʻz maʼnosi va alohida soʻzning hosila shakli haqidagi bilimlari oʻrtasida boʻlinish mavjudligini koʻrsatdi (masalan, stimulyatsiya va oʻxshash, oshkor qilish va far )[8]. Tadqiqotni yakunlash uchun Shmitt va Zimmerman so'z turkumlarini o'rgatuvchilar uchun qo'llanma sifatida quyidagilarni taqdim etdilar:[7]

  • Sanoatlarni ildizlari bilan tanishtiring.
  • Ko‘proq affikslarni o‘rgating.
  • Qo'shimchalar, sifatlar va ularning hosilalarini ta'kidlang.
  • Ushbu so'z turkumlarini o'z ichiga olgan o'qishni taklif qiling.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Hirsh, D.; Nation, I.S.P. (1992). "What vocabulary size is needed to read unsimplified texts for pleasure?". Reading in a Foreign Language 8 (2): 689–696. http://www.victoria.ac.nz/lals/about/staff/publications/paul-nation/1992-Hirsh-Vocabulary-reading.pdf. 
  2. ↑ „Word family Definition & Meaning - Merriam-Webster“.
  3. ↑ Bauer, L.; Nation, I.S.P. (1993). "Word families". International Journal of Lexicography 6 (4): 253–279. doi:10.1093/ijl/6.4.253. 
  4. ↑ 4,0 4,1 Nagy, William; Anderson, Richard C.; Schommer, Marlene; Scott, Judith Ann; Stallman, Anne C. (1989). "Morphological Families in the Internal Lexicon". Reading Research Quarterly 24 (3): 262–282. doi:10.2307/747770. ISSN 0034-0553. https://archive.org/details/sim_reading-research-quarterly_summer-1989_24_3/page/262. 
  5. ↑ 5,0 5,1 Carlisle, Joanne F.; Katz, Lauren A. (October 2006). "Effects of word and morpheme familiarity on reading of derived words" (en). Reading and Writing 19 (7): 669–693. doi:10.1007/s11145-005-5766-2. ISSN 0922-4777. https://archive.org/details/sim_reading-and-writing_2006-10_19_7/page/669. 
  6. ↑ Nagy, William E.; Diakidoy, Irene-Anna N.; Anderson, Richard C. (June 1993). "The Acquisition of Morphology: Learning the Contribution of Suffixes to the Meanings of Derivatives" (en). Journal of Reading Behavior 25 (2): 155–170. doi:10.1080/10862969309547808. ISSN 0022-4111. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Schmitt, Norbert; Zimmerman, Cheryl Boyd (2002). "Derivative Word Forms: What Do Learners Know?". TESOL Quarterly 36 (2): 145. doi:10.2307/3588328. https://archive.org/details/sim_tesol-quarterly_summer-2002_36_2/page/145. 
  8. ↑ Schmitt, Norbert; Meara, Paul (March 1997). "Researching Vocabulary Through a Word Knowledge Framework" (en). Studies in Second Language Acquisition 19 (1): 17–36. doi:10.1017/S0272263197001022. ISSN 0272-2631. https://archive.org/details/sim_studies-in-second-language-acquisition_1997-03_19_1/page/17.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=So%27zlar_oilasi&oldid=3808007" dan olindi