Siyosiy spektr

Koʻpgina tadqiqotlarda siyosiy spektr (siyosiy pozitsiya, siyosiy yoʻnalish va boshqalar) dunyo, hukumat, davlat, jamiyat va boshqalarning rivojlanishini yoki ushbu sohalarda turli siyosiy qarashlarni mavjud mustaqil siyosiy nuqtalarda ifodalovchi bir yoki bir nechta geometrik oʻqlarda joylashtirish orqali modellashtirish usuli.

1919-yilda siyosiy spektrga oid asarini nashr etgan L.F.Richardson siyosiy jarayonlarni modellashtirish metodologiyasining asoschisi hisoblanadi. Oradan 9 yil oʻtgach yaʼni 1928-yilda ushbu yoʻnalishda S.A.Raysning „Siyosatshunoslikdagi miqdoriy usullar“ tadqiqot asari nashr etilgan. Shundan soʻng Siyosatshunoslikda ham matematik modellashtirish texnologiyasi faol qoʻllanila boshlandi va 1950—1960-yillarda ham keng rivojlandi (bixeviorizm).

Eng koʻp qoʻllaniladigan spektr „oʻng qanot“ va „chap qanot“ ni oʻz ichiga olgan boʻlib, ular dastlab 18-asrdagi Fransiya Taʼsis Assambleyasida oʻtirish tartibini modellashtirish orqali qoʻllanilgan.

Eng oddiy klassik oʻng-chap oʻqda kommunizm, anarxizm va ekologizm odatda oʻta chapda, sotsializm (sotsial demokratiya) markazning chap tomonida, liberalizm markazda, konservatizm va natsionalizm markazning oʻng tomonida, natsizm va fashizm oʻta oʻng qanotda joylashadi.

Biroq, tadqiqotchilarning fikricha koʻpincha oddiy chap-oʻng oʻqi siyosiy eʼtiqodlardagi mavjud farqlarni tasvirlashda muvaffaqiyat qozonmaydi va shuning uchun koʻpincha boshqa oʻqlardan foydalaniladi. Tadqiqotda oʻqlarning qarama-qarshi qutblari nomlaridagi farqlarga eʼtibor bermasdan, koʻpincha ikki oʻqli modelni kuzatish mumkin, unda bir oʻq madaniy jihatlarni, ikkinchisi esa siyosiy jihatlarni ifodalaydi. Oʻqlarning har biri ikkita qutbga ega: individualizm va kollektivizm. Chaplar ijtimoiy va madaniy masalalarda individualist va iqtisodiy masalalarda kollektivistik deb tasniflangan boʻlsa, oʻnglar madaniy va ijtimoiy masalalarda kollektivist va iqtisodiy masalalarda individualistdir.

Ilk tadqiqotlar

1950-yilda Leonard Fergyuson quyidagi munosabatlarni oʻlchaydigan shkalalar yordamida siyosiy qadriyatlarni tahlil qildi:

• tugʻilishni nazorat qilish
• oʻlim jazosi
• senzura qilingan
• Kommunizm
• Evolyutsiya
• qonun
• Vatanparvarlik
• Imon
• Mahkumlarni saqlash
• Urush.

U bu omillarni uchta omilga toʻpladi, ularni relegionizm, gumanitarizm va natsionalizm deb ataydi:

• Relegionizm Xudoga ishonish va tugʻilishni nazorat qilish va evolyutsiyaga salbiy munosabat bilan ajralib turardi.
• Gumanitarizm mahbuslarni zoʻravonlikka, oʻlim jazosiga va urushga qarshi edi.
• natsionalizm senzura, huquq, vatanparvarlik va kommunizm toifalari bilan harakterlanadi.

Oxirgi omil - natsionalizm oʻzining nomuvofiqligini koʻrsatdi.