Simin Daneshvar

Simin Daneshvar— U asosan Eronlik ayol bo'lib,birinchi yirik roman muallifi sifatida qabul qilingan. Uning kitoblarida oddiy Eronliklar, ayniqsa, ayollar hayoti va o‘sha paytdagi Erondagi so‘nggi siyosiy va ijtimoiy voqealar obektivi orqali yoritilgan.1948-yilda uning forscha hikoyalar toʻplami Eronlik ayol tomonidan birinchi boʻlib nashr etilgan. Eronlik ayolning birinchi romani uning Savushun („Siyovash motamlari“, shuningdek, Fors rekviyem deb ham ataladi, 1966-yil) boʻlib, keyinchalik bestsellerga aylandi. Besh hikoya va ikkita avtobiografik asardan iborat „Daneshvarning o‘yin uyi“ Eronlik ayol yozuvchining tarjima qilingan hikoyalarining birinchi jildidir. Mashhur eron yozuvchisi-Jalol Ahmadning rafiqasi boʻlib, uning ijodiga katta taʼsir koʻrsatgan, turmush oʻrtogʻi xotirasiga „Jalol tongi“ kitobini yozgan. Daneshvar ham taniqli tarjimon boʻlgan, uning tarjimalaridan bir nechtasi Anton Chexovning „Gilos bogʻi“ va Nataniel Xotornning „Qizil maktub“ dir. Uning soʻnggi kitobi yoʻqolgan va „yoʻqolgan orol“ bilan boshlangan trilogiyasining soʻnggi kitobi boʻlishi kerak edi. Al-Ahmad va Daneshvar hech qachon farzand koʻrishmagan.

Yoshligi

Simin Daneshvar 1921-yil 28-aprelda Eronning Sheroz shahrida tug‘ilgan.Uning otasi Muhammad Ali Daneshvar shifokor edi. Uning onasi rassom edi. Daneshvar ikki tilli ingliz maktabi Mehr Ainda oʻqigan. Keyin Daneshvar 1938-yilning kuzida Tehron universitetining fors adabiyoti bo‘limiga o‘qishga kiradi.1941-yilda universitetning uchinchi kursida otasi vafot etdi va oʻzini qoʻllab-quvvatlash maqsadida Tehron radiosiga „Nomsiz Sheroziy“ nomi bilan asarlar yoza boshladi. U ovqat pishirish va boshqa narsalar haqida yozgan. U ingliz tilidan tarjima qila olgani uchun Tehrondagi gazetaning tashqi aloqalar boʻlimiga ham yozishni boshladi.

Faoliyati

Daneshvar adabiy hayotini 1935-yilda, sakkizinchi sinfda o‘qib yurganida boshlagan. 1948-yilda, 27 yoshida u „Atash-e hamoosh“ („Oʻchgan olov“) asarini nashr ettirdi. Bu Eronlik ayol tomonidan nashr etilgan birinchi hikoyalar to‘plami bo‘lib, unga maʼlum darajada shon-shuhrat bag‘ishladi, biroq keyingi yillarda Daneshvar asarni qayta nashr etishdan bosh tortdi. Daneshvar universitetda o‘qishni davom ettirdi. U fan nomzodi. 1949-yilda professor Badiozzamon Foruzanfar rahbarligida „Fors adabiyotida go‘zallik“ nomli dissertatsiya tasdiqlangan. 1950-yilda Daneshvar taniqli Eron yozuvchisi Jalol Al-Ahmadga turmushga chiqdi. Siminning singlisi (Viktoriya Daneshvar) dedi: Biz Isfahonga bordik va Tehronga qaytishga qaror qilganimizda, u yerda bir odam bor edi, u opamdan uning yoniga oʻtirishni iltimos qildi. Shunday qilib Miss Simin uning yoniga oʻtirdi. Ertasi kuni ertalab tashqariga chiqishga hozirlanayotgan opamni koʻrdim. Men ham chiqishga qaror qildim. Eshikni ochganimda janob Al-Ahmadni ko‘rdim. Daneshvar 2005-yilda oʻtkir nafas olish muammolari sababli Tehrondagi kasalxonaga yotqizilgan. U 2005-yil avgust oyida bir oydan keyin u yerdan chiqadi. U 2012-yil 8-mart kuni grippdan keyin Tehrondagi uyida vafot etgan. Uning jasadi 11-mart kuni Behesht Zahrada dafn etilgan. (Uning jasadi Ray shahridagi Firuzobodiy masjidida eri Jalol Al-Ahmad yoniga dafn etilishi eʼlon qilingan edi, biroq keyinchalik bu rad etildi.)Daneshvar muallif va tarjimon sifatida eronlik ayollar hayoti haqida nozik taassurot qoldirdi.Daneshvarning eng muvaffaqiyatli asari „Savushun“ bo'lib,oʻz ona shahri Sheroz va uning atrofidagi oʻtroq va qabila hayoti haqidagi romani 1969-yilda nashr etilgan. Eng koʻp sotilgan fors romanlaridan biri boʻlib, u kamida oʻn olti yil oʻtgandan keyin qayta nashr etilgan va ko‘plab tillarga tarjima qilingan. U „Sokhan“ va „Alefba“ davriy nashrlariga ham o‘z hissasini qo‘shgan.1981-yilda u Jalol Al-Ahmad, Gʻurub Al-Jalol (Jalol kunlarining quyosh botishi) monografiyasini tugatdi.

Muhayyo,Daneshvarning hikoyalarida xayoldan ko‘ra haqiqat aks ettirilgan. Ularda bola oʻgʻirligi, zino, nikoh, bola tugʻish, kasallik, oʻlim, xiyonat, foyda olish, savodsizlik, jaholat, qashshoqlik va yolgʻizlik kabi mavzular mavjud. U shugʻullanadigan masalalar 1960-1970-yillarning ijtimoiy muammolari boʻlib, ular oʻquvchi uchun bevosita ishonchlidir. Uning ilhomi atrofidagi odamlardan olingan. Oʻz soʻzlari bilan aytganda: „Oddiy odamlarning koʻp narsalarni taklif qilishlari mumkin. Ular erkin va xotirjamlik bilan bera olishlari kerak. Biz ham oʻz navbatida ularga qoʻlimizdan kelgancha berishimiz kerak. Biz bor kuchimiz bilan berishimiz kerak. Ularga haqiqatan ham munosib boʻlgan narsaga ega boʻlishlariga yordam berishga harakat qiling.„Uyqu tili“ asarida ikki buyuk ayol yozuvchi, nemis-rumin yozuvchisi Gerta Myuller va Simin Daneshvarning hayotini tasvirlashga harakat qiladigan biografiya spektakli Mona Ahmadi tomonidan yozilgan[12.12.2022 21:32].

Qisqa hikoyalari

1. Oʻchirilgan olov [Atash-e Xamoosh] (1948)
2. Jannatdek shahar [Shahri Chun Behesht] (1961)
3. Kimga Salom Aytay? [Ki Salaam Konammi?] (1980)

Tarjimalari

1. Jorj Bernardning ''Shou tomonidan qurol va odam'' (1949)
2. Anton Chexovning „Dushmanlar“ (1949)
3. Artur Shnitslerning''Beatrice''(1953)
4. Nathaniel Hawthorne „Qizil maktub“ (1954)
5. Uilyam Saroyanning ''Insoniy komediyasi ''(1954)
6. Alan Patonning''Yigʻlama, sevimli mamlakat''(1972)
7. Anton Chexovning ''Olcha bogʻi''(2003)
8. Alberto Moravia va Ryunosuke Akutagava asarlari.

Manbalar

Habibullayev, Alimulla. Oʻzbekiston sharqshunoslari bibliografiyasi (1949 — 2022-yillar). Toshkent: Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti, 2022. "Iranian poet Bijan Elahi (1945-2010) — curated by Rebecca Gould and Kayvan Tahmasebian „Waxwing Literary Journal: American writers & international voices“.