Shoh Saltan haqida ertak

„Shoh Saltan, uning ulugʻvor va qudratli oʻgʻli shahzoda Gvidon Saltanovich va goʻzal oqqush malika haqidagi ertak“ (sarlavhaning qisqartirilgan versiyasi — „Shoh Saltan haqida ertak“) — Aleksandr Pushkinning sheʼrlar bilan yozilgan ertagi. 1831-yilda yozilgan va birinchi marta keyingi yilda sheʼrlar toʻplamida nashr etilgan.

Ertak podshoh Saltanning turmush qurishi va uning oʻgʻli shahzoda Gvidonning tugʻilishi haqidagi hikoyaga bagʻishlangan boʻlib, u xolalarining fitnalari tufayli kimsasiz orolda tushadi va u yerda sehrgar — Oqqush malika bilan uchrashadi. Uning yordami bilan shahzoda kuchli hukmdorga aylanadi va otasi bilan birlashadi.

Mazmuni

Ip yigirib uchta opa-singil oʻzaro gaplashib, toʻsatdan malika boʻlib qolsa, har biri nima qilishini orzu qilib aytadi. Ulardan birinchisi butun dunyo uchun ziyofat uyushtirishni, ikkinchisi — tuval toʻqishni, uchinchisi — „ota-podshoh uchun“ qahramon oʻgʻilni tugʻishni vaʼda qiladi. Bu vaqtda xonaga deraza ostidagi opa-singillarning suhbatini eshitgan podshoh Saltanning oʻzi kirib keladi. U uchinchi singilni xotini boʻlishga taklif qiladi, qolgan ikkitasini — toʻquvchi va oshpaz qilib saroyiga olib ketadi.

Podshoh uzoq mamlakatlarda jang qilganda, malika shahzoda Gvidonni dunyoga keltiradi. Biroq, hasaddan yosh onaning opa-singillari yangi tugʻilgan chaqaloqning otasiga goʻyo xotini „nomaʼlum kichkina hayvon“ dunyoga keltirganligi haqida xat yozishadi. Firibgarlarning kutganidan farqli oʻlaroq, qirol xotini bilan muomala qilishga shoshilmayapti, lekin u qaytib kelguncha qarorni kutishni buyurdi. Biroq, ayollar taslim boʻlmaydilar: ular qirolning asl xabarini „malika va oʻgʻlini yashirincha suv tubiga tashlash“ buyrugʻi mavjud boʻkgan soxta xabar bilan almashtiradilar. Boyarlar, yolgʻondan shubhalanmasdan, ona va chaqaloqni bochkaga solib, dengizga tashlashadi. Bochka kimsasiz orolga suzib chiqadi va Gvidon undan katta yoshli yigitcha boʻlib chiqadi. Onasini ovqatlantirish uchun u kamon va oʻq yasaydi va ov qilish uchun dengizga boradi. U erda u oq oqqushni burgutdan qutqaradi va u undan minnatdor boʻlishga vaʼda beradi. Boʻsh orolda shahar paydo boʻladi va Gvidon uning hukmdoriga aylanadi.

Savdogarlar orol yonidan suzib oʻtib, ilgari hech kim boʻlmagan orolda „yangi oltin gumbazli shahar, kuchli postga ega iskala“ni koʻrib hayron boʻlishadi. Gvidon savdogarlarni aziz mehmon sifatida qabul qiladi va suhbat oxirida shoh Saltanga oʻz salomlarini yetkazadi. Salton oldiga etib kelganida, ular unga ajoyib shahar haqida aytib berishadi va shahzoda Gvidon nomidan uni tashrif buyurishga taklif qilishadi.

Shahzodaning oʻzi oqqush yordamida chivinga aylanib, savdogarlar bilan birga otasining oldiga suzib boradi va bu suhbatni tinglaydi. Ammo hasadgoʻy opa-singillardan biri, oshpaz Saltanga dunyoning yangi moʻjizasi: qoraqaragʻay ostida yashaydigan, zumrad va tilla chigʻanoqli yongʻoqlarni tishlaydigan qoʻshiqchi sincap haqida gapirib beradi. Buni eshitgan podshoh Guidonga borishdan bosh tortadi. Buning uchun chivin oshpazning oʻng koʻziga chaqadi.

Oʻz mulkiga qaytganidan soʻng, Gvidon oqqushlarga sincap haqida gapirib beradi va u uni oʻz shahriga koʻchiradi. Sincap uchun shahzoda billur uy quradi.

Keyingi safar savdogarlar Saltanga sincap haqida aytib berishadi va Gvidondan yangi taklifnoma yuborishadi. Pashsha qiyofasidagi shahzoda bu suhbatni tinglaydi. Toʻquvchi Chernomor amaki boshchiligida dengizdan chiqqan 33 qahramon haqida gapiradi. Saltan yangi moʻjiza haqida eshitib, yana sayohat qilishdan bosh tortadi, buning uchun pashsha toʻquvchining chap koʻzini chaqadi. Shahzoda Gvidon oqqushlarga 33 qahramon haqida gapirib beradi va ular orolda paydo boʻladi.

Va yana, savdogarlar podshoh Saltanga moʻjizalar haqida aytib berishadi va yangi taklifni etkazishadi. Ari shaklidagi Guidon eshitadi. Svatya Baba Babarixa oʻroq ostida oy va peshonasida yonayotgan yulduz bilan „kunduzi Xudoning nurini“ tutadigan malika haqida gapiradi. Bu moʻjizani eshitgan Saltan uchinchi marta sayohat qilishdan bosh tortadi. Buning uchun ari Boborikaning koʻzlariga rahmi kelib, uning burnini chaqadi.

Qaytib kelgach, Gvidon oqqushlarga goʻzal malika haqida gapirib beradi va unga uylanmoqchi ekanligini aytadi. U yana Gvidonning xohishini amalga oshiradi, chunki peshonasida yulduzli malika — uning oʻzi. Savdogarlar yana podshoh Saltanning oldiga kelishadi, unga oroldagi barcha oʻzgarishlar haqida aytib berishadi va yana Gvidonning taklifini haqorat bilan etkazishadi: „U bizga tashrif buyurishga vaʼda berdi, lekin hali yigʻilmadi“.

Natijada podsho Saltan Buyan oroliga sayohatga otlanadi. Kelgach, u malikadagi xotinini, yosh shahzoda va malikadagi oʻgʻli va kelinini taniydi. Bayramni nishonlash uchun u yovuz opa-singillarni va sotuvchini kechiradi, shundan soʻng u ularni uyiga joʻnatadi. Butun dunyo uchun quvnoq bayram uyushtirildi va hamma baxtli va boy yashaydi.

• Bilibin suratlari
• 
  Shoh Saltan deraza tagida tinglab o‘tirdi
• Salom Saltan
  Salom Saltan
• 
  Moviy osmonda yulduzlar porlaydi Moviy dengizda toʻlqinlar uriladi
• 
  Va sizning oldingizda hayratda U shaharning katta ekanligini koʻradi
• Chivin parvozi
  Chivin parvozi
• 
  Dengizchilar javob berishdi: Biz butun dunyo boʻylab sayohat qildik
• 
  Yakuniy bayram

Ekrandagi koʻrinishlari

• „Shoh Saltan haqidagi ertak“ — Sovet oq-qora multfilmi (1943, „Soyuzmultfilm“). Rejissyor: Tatyana Basmanova, Valentina Brumberg, Zinaida Brumberg
• „Shoh Saltan haqidagi ertak“ — Sovet badiiy filmi (1966), „Mosfilm“; rejissyor A. L. Ptushko).
• „Shoh Saltan haqidagi ertak“ — Sovet multfilmi (1984, „Soyuzmultfilm“). Rejissyor: Ivan Ivanov-Vano, Lev Milchin