Saudiya Arabistonida Ahmadiya ta'limoti
.jpg)
Ahmadiya Saudiya Arabistonidagi Islomning quvgʻinga uchragan tarmogʻidir. Saudiya Arabistonida Ahmadiya harakatiga mansub koʻplab xorijiy ishchilar va Saudiya fuqarolari boʻlsa-da,[1] Ahmadiylarning mamlakatga kirishi[2] va Makka va Madinaga haj ziyoratini ado etishlari rasman taqiqlangan.[3][4] Bu koʻplab inson huquqlari tashkilotlarining tanqidiga sabab boʻldi.
Saudiya Arabistoni Qirolligi | |
|---|---|
|
Shior: لا إله إلا الله، محمد رسول الل "Lā ʾilāha ʾillā llāh, Muhammadun rasūlu llāh" (Allohdan oʻzga iloh yoʻq. Muhammad Uning rasulidir) (Shahodat) | |
|
Madhiya: Aash Al Maleek | |
.svg) | |
| Poytaxt | Ar-Riyod |
| Rasmiy til(lar) | Arabcha |
| Hukumat | Qirollik |
• Qirol |
Salmon ibn Abdulaziz as-Saud |
| Mustaqillik (Qirollik Birlashishi) | |
• Sana |
23-sentabr 1932 |
| Maydon | |
• Butun |
1,960,582 km2 (15-oʻrin) |
• Suv (%) |
0.7 |
| Aholi | |
• 2023-yilgi roʻyxat |
36 947 025 (44-oʻrin) |
| • Zichlik | 13/km2 |
| YIM (XQT) | 2005-yil roʻyxati |
• Butun |
AQSh$340,600 mil. (27-oʻrin) |
• Jon boshiga |
AQSh$12,893 |
| Pul birligi | Riyol (SAR) |
| Vaqt mintaqasi | UTC+3 |
• Yoz (DST) |
UTC+3 |
| Qisqartma | SA |
| Telefon prefiksi | 966 |
| Internet domeni | .sa |
|
| |
Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ahmadiylar 19-asr oxiridagi Ahmadiylar harakatining dastlabki tarixidan boshlab Arabiston yarim orolidagi oʻsha paytdagi Usmonlilar viloyatlari boʻlgan mintaqa bilan, birinchi navbatda, ikki muqaddas Makka va Madinashaharlari bilan maʼnaviy aloqadorligi tufayli aloqada boʻlgan. Ahmadiya tarixiy maʼlumotlariga koʻra, mintaqadan boʻlgan birinchi arab Ahmadiy Makkadagi Shi’b Amir shahrida yashovchi shayx Muhammad bin Ahmad al-Makkiy boʻlgan. 1891-yilda Hindistonga borib, Mirzo Gʻulom Ahmad va uning daʼvolarini eshitgach, u dastlab unga haqoratli maktub yozdi, lekin u bilan Ludhianada uchrashgach, Gʻulom Ahmadga bayʻat berdi va Ahmadiya harakatiga qoʻshildi.[5][6] U 1893-yili Makkaga qaytishdan oldin Qodiyonda bir muddat qolib, Makkaga dinni tarqatish uchun Gʻulom Ahmad bilan yozishmalarni davom ettirib, undan adabiyot joʻnatishini soʻradi. Bunga javoban Gʻulom Ahmad arab tilida „Hamomat-ul-bushro“ ("Xushxabar kaptari") kitobini yozdi va Makkaga yubordi. Boshqa adabiyotlar ham Arabistonga yuborilgani koʻrinadi.[7] Toif shahrida yashovchi Usmon ismli yana bir shaxs Ahmadiya rivoyatlarida Mirzo Gʻulom Ahmadga bay’at qilgani qayd etilgan, ammo uning ismi va yashash joyidan boshqa hech narsa maʼlum emas. Bu ikki shaxsni ham Gʻulom Ahmad oʻzining 313 nafar hamrohlari roʻyxatiga kiritgan.
1912-yil sentabrida Gʻulom Ahmadning toʻngʻich oʻgʻli Mirzo Bashiriddin Mahmud Ahmad ona tomondan bobosi Mir Nosir Navob va Gʻulom Ahmadning hamrohi Sayid Abdul Hayyi Arab bilan Hijozga safar qilib, haj ziyoratini ado etdi. Bu 1914-yilda u oʻzidan oldingi, birinchi xalifa boʻlgan Hakim Nur ud-Dinning oʻrniga Ahmadiya harakatining ikkinchi xalifasi boʻlishidan oldin edi. Nur ud-Dinning oʻzi 1860-yillarning oxirlarida, harakat paydo boʻlishidan taxminan 20 yil oldin, diniy bilim olishga intilish uchun Hijozda bir necha yil yashagan.[8][9]
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Saudiya Arabistonidagi Ahmadiylar soni haqida aniq raqamlar yoʻq.[1] Biroq, Ahmadiy musulmonlar kichik bir jamoa boʻlib, birinchi navbatda Hindiston va Pokistondan va baʼzilari boshqa mamlakatlardan kelgan xorijiy ishchilardir. Harakatga mansub Saudiya Arabistoni fuqarolari soni ortib bormoqda. Mamlakatda Ahmadiya dini taqiqlanganligi sababli, Ahmadiy masjidlari mavjud emas. Ahmadiylar, odatda, kundalik namozlari uchun shaxsiy binolarda toʻplanishadi.[10] va shu bilan mahalliy hokimiyat organlariga taʼsir qilishni cheklaydi.
Hibsga olishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
2006—2007-yillarda Ahmadiy musulmon chet ellik ishchilarni kuzatish va deportatsiya qilish boʻyicha milliy kampaniyada Saudiya diniy politsiyasi mamlakatning yirik shaharlaridan Hindiston, Pokiston va Suriyalik 56-60[11] Ahmadiy musulmonni hibsga oldi. 2006-yil dekabr oyi oxirida bir necha oʻnlab Saudiya politsiyasi Gʻarbiy Saudiya Arabistonidagi Jidda shahridagi xususiy mehmon uyiga reyd oʻtkazdi va 49 nafar Ahmadiy musulmonni, jumladan ayollar, bolalar va goʻdaklar ham hibsga oldi. Ikki haftadan soʻng, 2007-yil yanvar oyi boshida politsiya Sharqiy viloyatdagi Jubayl va Dammamning yirik sanoat shaharlaridan 5 nafar Ahmadiyni hibsga oldi. Politsiya Dammamdagi harakat rahbarini hibsga ololmadi, chunki u oʻsha paytda mamlakat tashqarisida edi. Oʻsha yilning fevral oyida Saudiya Arabistonining markazida joylashgan Ar-Riyoddan yana ikki nafar Ahmadiy mehmon hibsga olindi.[12] Hibsga olishlar Ichki ishlar vaziri shahzoda Nayifning buyrugʻi bilan amalga oshirildi va Ahmadiylarni faqat eʼtiqodlari uchun nishonga oldi.[10] Xalqaro inson huquqlari guruhlari chaqiriqlariga qaramay, 2007-yilning apreliga kelib, 58 nafar Ahmadiy musulmonlar oʻz mamlakatiga deportatsiya qilindi.[13]
2012-yilning may oyida Saudiya Arabistoni rasmiylari ikki Saudiya fuqarosini Ahmadiya harakatini qabul qilgani uchun hibsga oldi. Saudiya rasmiylari ularni oʻz eʼtiqodlaridan voz kechishga undagan va uch oy oʻtgach, ular hibsga olingan. Oʻshandan beri ular qoʻyib yuborilmagan.[1]
Ziyorat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ahmadiy musulmonlarning muqaddas Makka yoki Madina shaharlariga kirishiga qonun boʻyicha ochiq ruxsat berilmagan boʻlsa-da, haj va umra, Makka va Madinaga islomiy ziyoratlarini bajaradigan koʻplab Ahmadiylar borligi xabar qilinadi.[3] Pokiston Haj ziyoratini ado etish uchun qoʻshimcha toʻsiqni koʻtarmoqda. Unga koʻra, pasport olish uchun ariza bergan barcha musulmonlar jamiyat asoschisi Mirzo Gʻulom Ahmadni kamsitishlari va barcha Ahmadiylarni musulmon boʻlmaganlar deb eʼlon qilishlari kerak.[14] Ahmadiylar Muhammadning paygʻambarlikning yakuniyligiga, har qanday yangi qonun yoki dinni keltira oladigan Paygʻambarning soʻnggi qonuni sifatida eʼtiqod qilsalar ham, ular Mirzo Gʻulom Ahmadni vaʼda qilingan Masih va Muhammad oxirgi kunlarda paydo boʻlishini bashorat qilgan Imom Mahdiy deb bilishadi, bu qarashlar musulmon dunyosida bahsli.
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Saudiya Arabistonidagi shia islomi
- Saudiya Arabistonida Islom
- Saudiya Arabistonidagi nasroniylik
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 „Saudi Arabia: 2 Years Behind Bars on Apostasy Accusation“. Human Rights Watch (15-may 2014-yil). Qaraldi: 1-mart 2015-yil. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "hrw2014" defined multiple times with different content - ↑ Maria Grazia Martino. The State as an Actor in Religion Policy: Policy Cycle and Governance, 28-avgust 2014-yil. ISBN 9783658069452. 1-mart 2015-yilda qaraldi.
- ↑ 3,0 3,1 Daurius Figueira. Jihad in Trinidad and Tobago, 27-iyul 1990-yil, 2002 — 47 bet. ISBN 9780595228348. Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "Figueira" defined multiple times with different content - ↑ Gerhard Böwering, Patricia Crone (2013). "The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought". The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. p. 25-26. ISBN 978-0691134840. https://books.google.com/books?id=q1I0pcrFFSUC&pg=PA25.
- ↑ „Tarikh-e-Ahmadiyyat, Vol.1, p.355“.
- ↑ „Al-Fazl, 25 July, 2008, p.27“.
- ↑ „Hamamatul Bushra, Introduction to writings“.
- ↑ Syed Hasanat Ahmad. The Way of the Righteous — 24–31 bet.
- ↑ J. Gordon Melton, Martin Baumann. Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia, 21-sentabr 2010-yil — 57 bet. ISBN 9781598842043.
- ↑ 10,0 10,1 „Letter to Saudi King Abdullah bin Abd al-'Aziz Al Sa'ud“. Human RIghts Watch. Qaraldi: 4-mart 2015-yil.
Manba xatosi: Invalid
<ref>tag; name "hrw2007" defined multiple times with different content - ↑ Depending on the source there were 56-60 Ahmadis arrested in the years 2006-2007
- ↑ „Saudi Arabia: International Religious Freedom Report 2007“. U.S. Department of State. Qaraldi: 7-mart 2015-yil.
- ↑ „Saudi Arabia“. United States Commission on International Religious Freedom. Qaraldi: 7-mart 2015-yil.
- ↑ Jocelyne Cesari. The Awakening of Muslim Democracy. New York: Cambridge University Press, 2014 — 41 bet. ISBN 978-1-107-04418-0. „"When applying for a passport, every Pakistani Muslim must sign a statement deriding Ahmad and denouncing his followers as non-Muslims."“