Sarama

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Hindu mifologiyasida Sarama (Sanskrit, Saramā) — mifologik mavjudot boʻlib, xudolarning urgʻochi iti yoki Deva- shuni (देव-शुनी, devaśunī) deb ataladi. U birinchi marta hinduizmning eng qadimgi matnlaridan birida, Rig Vedada qayd qilingan, unda u xudolar shohi Indraga jinlar sinfi boʻlgan Panis tomonidan oʻgʻirlangan ilohiy sigirlarni topishga yordam beradi. Bu afsona koʻplab keyingi manbalarda ham tilga olinadi va Sarama koʻpincha Indra bilan birga tilga olinadi. Mahabharata dostoni va baʼzi Puranalar ham Sarama haqida qisqacha maʼlumot beradi.

Dastlabki Rig-Veda asarlarida Sarama it sifatida tasvirlanmagan, ammo keyinchalik Vedik mifologiyalari va talqinlarida it sifatida tasvirlangan. U barcha itlarning, xususan, Yama xudosining ikkita toʻrt koʻzli brindle itlarining onasi sifatida tasvirlangan va itlarga Sarameya („Sarama avlodi“) matronomi berilgan. Yana bir oyatda Sarama barcha yovvoyi hayvonlarning onasi sifatida tasvirlangan.

Etimologiya va epitetlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sharqshunos Maks Myullerning taʼkidlashicha, Sarama soʻzi „yuguruvchi“ degan maʼnoni anglatishi mumkin, oʻzagi sanskrit tilidagi sar („borish“) soʻzidan kelib chiqqan, lekin u ismning ikkinchi qismini, amani hisobga olmaydi.[1] Professor Monyer-Uilyams Saramani „flot“ deb tarjima qiladi.[2] Yaskaning " Nirukta " etimologik risolasida Sarama oʻz nomini uning tezkor harakatidan olganligi qayd etilgan. Vajasaneyi Samxita sharhlovchisi Maxidxaraning taʼkidlashicha, Sarama „xudolarni xursand qiladigan“ (remante) degan maʼnoni anglatdi deya taʼkidlaydi.[3] Keng maʼnoda Sarama har qanday urgʻochi it maʼnosini ham anglatadi.[2]

Asl Rig Vedada Sarama uchun ikkita epitet mavjud. Birinchidan, u supadi sifatida tasvirlangan, yaʼni „yaxshi oyoqli“, „odil oyoqli“ yoki „tezkor“ degan maʼnoni anglatadi, bu epitet matnda faqat Sarama uchun ishlatilgan. Uning boshqa epiteti subhaga - „baxtli“ yoki „sevimli“ - Ushas, Tongning umumiy epiteti hisoblanadi.[4] Saramaning boshqa nomi Deva- shuni "ilohiy kaltak " yoki „xudolarning kaltagi“ degan maʼnoni anglatadi.[5][6] :694

Yunon Hermesi Saramaning qarindoshi ekanligi taxmin qilingan.[7]

Oʻgʻirlangan sigirlarni topish[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rig veda va tegishli versiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sarama Rig-Veda afsonasining (miloddan avvalgi 1700-1100) mavzusi boʻlib, u Vedada koʻp marta, jumladan, birinchi (1.62.3, 1.72.8), uchinchi (3.31.6), toʻrtinchi (4.16. 8) va beshinchi (5.45.7, 5.45.8) Mandalas singari qismlarida tilga olinadi. Afsonaga koʻra, Panis ismli bir guruh Asuralar („jinlar“) donishmand Angiraning oʻgʻillari boʻlgan Angirasalar - insonning ajdodlari boqadigan chorva mollarini oʻgʻirlab ketishadi. Keyin Panis sigirlarni gʻorga yashiradi, to Sarama oʻgʻrilarning izini kuzatib, Indraga ularni topishga yordam beradi. Sarama sigirlarni „haqiqat yoʻlidan“ topgani tasvirlangan.[5] U buni Indra, Brixaspati yoki Indra va Angirasalarning kombinatsiyasining taklifiga binoan qiladi, bu afsonaning variantlarida aytilgan. Sarama insoniyatni oziqlantirgan qoramol sutini topgani tasvirlangan. Bu Sarama odamga sigirlarni sogʻishni va undan yaratilgan sariyogʻini olovda qurbonlik qilish uchun ishlatishni oʻrgatadi, deb talqin qilinadi. Sarama ham qaroqchilar yashiringan joyidan oʻz bolalariga ovqat topadi. Biroq, Angirasa xudolar uchun chorva sogʻayganidan soʻng, shukrona qurbonligida Sarama chaqirilmaydi. Saramaning bolalari Sarameya ning oyoq-qoʻllari oq rangda. Ular Indraga sigʻinuvchilar va qaroqchilarni ajrata olmaydigan oddiy qoʻriqchilar sifatida tasvirlangan. Indraning xabarchisi sifatida Sarama oʻninchi Mandalada (10.108) bir guruh Panis bilan suhbatlashgani tasvirlangan, unda Panis hatto uni oʻljalarini boʻlishish va ularning singlisi boʻlishga vasvasaga soladi, garchi Sarama rad etsa ham.[5][8][9][10] Sarama Deva- shuni ushbu madhiyadagi nutqning muallifi hisoblanadi.[2][10] Miloddan avvalgi 3-asrdagi Katyayanalik Sarvanukarmani matnida Panisning Saramaga taklifi va uning rad etishi ham eslatib oʻtadi.[11]

Sarama, shuningdek, bir nechta Veda madhiyalarida, odatda, Angirasalar va borliqning eng yuqori olamlarida gʻalaba qozonish bilan bogʻliq holda eslatib oʻtiladi, ularning eng muhimi Atrisning Suktasidir (5.45.8). Bu yerda u podalarni Haq yoʻlidan topgani aytiladi. Yana bir madhiya, Vishvamitra tomonidan yozilgan uchinchi <i id="mwaw">mandalaning</i> 31-si, adolatli oyoqli Sarama yashirincha topib, Indrani sigirlarga olib borishi haqida gapiradi. Bu yerda Sarama „bilish“ deb taʼriflanadi, bu uning intuitiv kuchlarini taklif qiladi. Sarama haqida qisqacha ishoralar qolgan madhiyalarda, masalan, Parashara Shaktyaning ashulalarida uchraydi.[8]

Ota-onalar va bolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Taittiriya Aranyaka Sarama vedi - muqaddas qurbongoh, Dyaus („Osmon“) va Prithvi („Yer“) qizi, Brixaspati va Rudraning singlisi ekanligini taʼkidlaydi.[12]

Rig-Vedaning oʻninchi Mandalasining soʻnggi madhiyasida ikkita Sarameya (soʻzma-soʻz „Sarama oʻgʻillari“), Shyama va Sabala Saramaga ularning onasi sifatida aniq tasvirlangan. Ular toʻrt koʻzli va jilovli; Yamaning xabarchilari, Vedalardagi Qonunning Rabbi va keyinchalik oʻlim xudosi sifatida tasvirlanadi. Ular jannat yoʻlining qoʻriqchilari, ularning yoʻlida insonni himoya qiladilar.[6] :859[8] Paraskara Grihya Sutradagi madhiyada aytilishicha, Shyama va Sabala Saramaning oʻgʻillari, ularning otasi Sisara. Ekagni-kanda deb nomlangan afsunda bolalarda yoʻtal qoʻzgʻatuvchi Shyama, Sabala, Alaba, Rji kabi it ruhlarini (sav-graha) haydash uchun moʻljallangan, Sarama ularning onasi sifatida tilga olinadi. Saramaning sigirlar ortidan josuslik qilgani esga olinadi va buning evaziga Indra unga bolalarini himoya qilish huquqini beradi.[13]

Koʻpincha barcha itlarning onasi sifatida tasvirlangan, u baʼzan Bhagavata Puranada boʻlgani kabi barcha yirtqich hayvonlarning, shu jumladan, sherlar va yoʻlbarslarning onasi sifatida ham qabul qilinadi.[2] U baʼzi versiyalarda it emas, balki bu Puranada Dakshaning qizi va donishmand Kashyapaning xotini sifatida tasvirlanadi.[14]

Dostonlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qirol Janamjayaning akalari itni kaltaklashdi - Saramaning o'g'li, u esa buning evaziga qirolni la'natlaydi.

Ramayana dostonida Saramaning oʻzi tilga olinmaydi. Biroq, unda Rama xudosi Brahmanni Sarameya - Sarama avlodi - hech qanday sababsiz kaltaklagani uchun jazolagan voqea haqida gapiradi. Mahabharata dostonida ham xuddi shunday voqea bor.[15] Adi Parva dostonining birinchi kitobida qirol Janamejayaning akalari Janamjayaning yajna joyiga yaqin kelgan itni kaltaklashgan. Yigʻlayotgan it onasi Saramaga Janamjayaning ukalari tomonidan sababsiz kaltaklanganidan shikoyat qiladi. Sarama Janamejayaning qurbonlik qilinadigan joyiga yetib boradi va uni laʼnatlaydi, chunki u oʻgʻliga sababsiz zarar yetkazganligi sababli, uning boshiga koʻrinmas xavf tugʻiladi. Laʼnat shohni qoʻrqitadi va u laʼnatdan ozod qilish uchun Somashravas ismli ruhoniyni topadi.[16] Ikkinchi kitobda, Sabha Parvada, Sarama oʻz saroyida Brahma xudosiga sigʻinadigan va uning saroyi aʼzolari boʻlgan koʻplab maʼbudalar qatoriga kiritilgan. Uchinchi kitobda, Vana Parva, Sarama Matrika („Onalar“) yoki manushya-grahalar (yovuz ruhlar) orasida sanab oʻtilgan, ular „oʻgʻli“, urush xudosi Skanda tomonidan oʻn olti yoshga yetmagan bolalarni yutib yuborishga ruxsat berilgan. Unda aytilishicha, barcha itlarning onasi Sarama bachadondan odam homilasini tortib oladi.[6] :859[15][17]

Sharhlar va assotsiatsiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Olimlar, shu jumladan Maks Myuller, Shri Aurobindo va Vendi Doniger birinchi Vedadagi koʻpgina havolalarda Sarama it deb atalmaganligini taʼkidlashadi. U odil oyoqli maʼbuda boʻlishi mumkin, u panislarni oʻziga jalb qiladi va ularni oʻz singlisi boʻlishlarini soʻrashadi. Veda tasvirlarining keyingi talqinlaridagina Sarama ilohiy itga aylanadi, u panislarni hidlaydi va oʻz xoʻjayinini ularga yetaklaydi. Shri Aurobindoning soʻzlariga koʻra, Sarama oʻz nasli uchun oziq-ovqat talab qiladi degan ibora Sarama farzandlarini Saramadan tugʻilgan it poygasiga tenglashtirish bilan notoʻgʻri talqin qilingan. Bu Sarameya itlari - Saramaning oʻgʻillari - soʻnggi madhiyada Saramaning it ekanligi haqidagi tushunchani mustahkamlaydi.[8][18][19]

Rig-Vedik afsonasidagi Sarama roli Shri Aurobindoni „Sarama - yorugʻlik kuchi va, ehtimol, tongning kuchidir“ deyishiga olib keladi. U „inson ongida Haqiqat tongining peshvosi boʻlishi kerak“. Sarama oʻzi [Haqiqatga] ega boʻlmagan, balki yoʻqolgan narsani topadigan sayohatchi va izlovchi".[8] Biroq, Saramaning it sifatida talqin qilinishi haqida Shri Aurobindo qoʻshimcha qiladi: „Ammo osmon itining surati juda mos va hayratlanarli va afsonadan tashqarida rivojlanishi kerak edi“.[20] Maks Myuller Saramani Ushas, Tong bilan bogʻlaydi. Sigirlarni oʻgʻirlash va ularning topilishi haqidagi ertak, u sigirlarning emas balki Quyosh nurlarining yoʻqolishini tushuntiradi. Sarama, Tong, ularni topadi va uning ortidan yorugʻlik xudosi Indra keladi.[21]

Eslatmalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Müller p. 482
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 „Monier-Williams Dictionary p. 1182“.
  3. ↑ Singh pp. 158–61
  4. ↑ Müller p. 487
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Pike, Albert. Indo-Aryan Deities and Worship – As Contained in the Rig Veda, 1930 — 350–8 bet. ISBN 9781443722278. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Mani, Vettam. Puranic Encyclopaedia: A Comprehensive Dictionary With Special Reference to the Epic and Puranic Literature. Delhi: Motilal Banarsidass, 1975. ISBN 0-8426-0822-2. 
  7. ↑ Debroy, Bibek. Sarama and her Children: The Dog in the Indian Myth. Penguin Books India, 2008 — 77 bet. ISBN 978-0143064701. 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Aurobindo „XX: The Hound of Heaven“,. The secret of the Veda. Pondicherry: Sri Aurobindo Ashram Publication Dept., 2003 — 211–22 bet. ISBN 81-7058-714-X. 
  9. ↑ Müller pp. 482–3
  10. ↑ 10,0 10,1 Singh pp. 144–153
  11. ↑ Singh p. 165-6
  12. ↑ Singh pp. 156–7
  13. ↑ Singh pp. 157–8
  14. ↑ „Srimad Bhagavatam Canto 6 Chapter 6 Verses 24-26“. vedabase.net. 12-iyul 2010-yilda asl nusxadan arxivlandi.
  15. ↑ 15,0 15,1 Singh pp. 187–92
  16. ↑ van Buitenen, J A B. The Mahabharata: The Book of the Beginning. University of Chicago Press, 1973 — 44 bet. ISBN 0-226-84663-6. 
  17. ↑ van Buitenen, J A B. The Mahabharata, Volume 2: Book 2: The Book of Assembly; Book 3: The Book of the Forest. University of Chicago Press, 1975 — 52, 658 bet. ISBN 0-226-84664-4. 
  18. ↑ Doniger, Wendy. Hindu myths: a sourcebook. Penguin Classics, 1975 — 72–3 bet. ISBN 9780140443066. 
  19. ↑ Singh p. 143
  20. ↑ „arxiv nusxasi“. 21-sentabr 2021-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 4-avgust 2022-yil.
  21. ↑ Müller pp. 487–491

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qoʻshimcha oʻqish[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Debroy, Bibek (2008). Sarama va uning bolalari: hind afsonasidagi it, Yangi Dehli: Pingvin,ISBN 978-0-14-306470-1 .
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarama&oldid=3175208" dan olindi