São Tomé oroli

São Tomé oroli – 854 km² maydonga ega boʻlib, São Tomé va Príncipe davlatining eng katta oroli hisoblanadi. 2018-yil may holatiga koʻra, bu yerda qariyb 193 380 kishi, yaʼni mamlakat aholisining 96 foizi yashagan.

Orol olti tumanga boʻlingan. U ekvatordan 2 km shimolda joylashgan.

Geografiyasi

São Tomé oroli shimoldan janubga qarab taxminan 48 kilometr uzunlikda va sharqdan gʻarbga qarab 32 kilometr kenglikda joylashgan. Orolning eng baland nuqtasi — Pico de São Tomé, balandligi 2 024 metr. Orol shimoliy-sharqiy sohilida joylashgan oʻzining nomi bilan ataluvchi poytaxt shaharni ham oʻz ichiga oladi.

Orol Gvineya qo‘ltig‘ida, Afrikaning gʻarbiy ekvatorial qirgʻogʻi yaqinida joylashgan. Quruqlikdagi Afrikaning eng yaqin shahri — Gabondagi port shahri Port Gentil. U sharqda 240 kilometr masofada joylashgan.

Orol bir qancha kichik orollar bilan oʻralgan, jumladan: Ilhéu das Rolas, Ilhéu das Cabras va Ilhéu Gabado.

Tili

Asosiy til portugal tili, biroq bu yerda Forro va Angolar (Ngola) tillarida soʻzlashuvchilar ham koʻp. Bu ikki til portugal tiliga asoslangan kreol tillaridir.

„São Tomé“ nomi portugal tilida „Avliyo Tomas“ degan maʼnoni anglatadi.

Geologiyasi

São Tomé orolining hamma qismi Atlantika okeanining tubidan, dengiz sathidan 3 000 metr pastlikdan koʻtarilgan ulkan qalqon vulqonidir. U Kamerun chizigʻi boʻylab hosil boʻlgan. Bu vulqonlar chizigʻi Kamerundan janubi-gʻarbga qarab Atlantika okeanigacha choʻziladi.

Soʻnggi bir million yil davomida São Tomé orolida otilgan lavaning katta qismi bazaltdan iborat boʻlgan. Oroldan topilgan eng yosh tosh qariyb 100 000 yillik, biroq janubi-sharqiy qismida undan ham yangi koʻplab kul konuslari uchraydi.

Atrof-muhit va iqtisodiyoti

Orolning yuqori yon bagʻirlari o‘rmonlar bilan qoplangan boʻlib, ular Parque Natural Obô de São Tomé milliy bogʻining bir qismini tashkil etadi. Ammo shimoliy va sharqiy sohillar yaqinida qishloq xo‘jaligi muhim ahamiyatga ega. Asosiy eksport mahsulotlari — kakao, qahva, kopra (quritilgan kokos) va palma mahsulotlari. Shuningdek, baliqchilik sanoati ham mavjud.

Neftning katta zaxiralari Nigeriya va São Tomé oraligʻidagi okeanda joylashgan. Bu kashfiyot ayrimlar tomonidan mamlakatning siyosiy barqarorligi va tabiiy muhitiga xavf tugʻdiradi, deb baholangan. Shu xavotirlarga javoban São Tomé va Príncipe hukumati vaqt oʻtishi bilan neft daromadlaridan samarali va adolatli foydalanishni taʼminlash maqsadida qonunlar ishlab chiqdi.

Tabiiy tarix

Qushlar

Orolda muntazam uchraydigan jami 63 xil qush turi qayd etilgan, bundan tashqari 36 ta tasodifiy va tasdiqlanmagan turlar ham bor. Shulardan 19 tasi endemik, yana 3 tasi deyarli endemik hisoblanadi. Shuningdek, olive ibis (Bostrychia olivacea bocagei) va maroon pigeon (Columba thomensis) ning mahalliy kenja turlari endemik boʻlib, yoʻqolib ketish xavfida boʻlgan deb baholangan.

Orolda oltita qush turi yoʻqolib borayotgan toifasiga, ikki turi esa yoʻqolib ketish xavfida boʻlgan toifasiga kiritilgan. Ulardan ikkitasi — São Tomé fiscal va São Tomé grosbeak^[1]^[2].