Rus qirolligi
Rus podsholigi[1], yoki Rossiya podsholigi[2] [3], shuningdek Moskva podsholigi[4], 1547—1721-yillar oraligʻidagi Rossiya davlatining nomi.
1547-yilda butun Rossiya hukmdori va Moskva buyuk gertsogi Ivan IV dahshatli podshoh tomonidan tojlangan va to'liq nomga sazovor bo'lgan:" Buyuk hukmdor, Xudoning inoyati bilan butun Rossiya, Vladimir, Moskva, Novgorod, Pskov, Ryazan, Tver, Yugorskiy, Perm, Vyatka, Bolgariya va boshqalar", keyinchalik Rossiya davlatining chegaralarini kengaytirish "qozon shohi, Astraxan shohi, Sibir shohi", "va butun Shimoliy mamlakat Lord"unvoniga qo'shildi[5].
Sarlavhaga ko'ra, Rossiya qirolligi Moskva Buyuk gertsogi oldida edi va uning vorisi Rossiya imperiyasi edi[~ 1][~ 2]. Biroq, rus tarixining davriy tarixshunosligida yana bir an'anaviy davrga ko'ra, yagona va mustaqil markazlashgan Rossiya davlati yarim asr oldin — Buyuk Ivan III hukmronligi davrida paydo bo'lgan, bu ham butun Rossiya hukmdori unvoni bilan bog'liq.
Rossiya erlarini birlashtirish g'oyasi (shu jumladan, Litva va Polsha Buyuk duchyasida mo'g'ul bosqinchiligidan keyin qo'lga kiritilgan) va qadimgi rus davlatini tiklash Rossiya davlatining mavjudligi davomida kuzatilgan va Rossiya imperiyasiga meros qolgan[6][7].
Xoroshkevich ta'kidlaganidek, XV—XVI asr oxirlarida Rossiya davlati rahbarining unvoni masalasi Rossiya-Litva munosabatlarining tabiati bilan bog'liq bo'lgan ayniqsa keskinlashdi[8]. Litva va Polsha Qirolligining buyuk duchyasida ular Moskva buyuk knyazlari uchun podshoh unvonini tan olishga qattiq qarshilik ko'rsatdilar, birinchi da'volar allaqachon Ivan III davriga to'g'ri keladi. Barcha Rossiyaning da'vo prefiksi kamida keskin e'tirozlar va qo'rquvlarni keltirib chiqardi. Shuning uchun, Polsha va Litva arboblari, odatda, so'z Rossiya oldini olish uchun harakat qildi va o'jarlik g'arbiy Evropada muddatli Muscovy bir vaqtning o'zida yoyish, faqat Moskva davlat[9] tomonidan Sharqda ular bilan raqobat davlat qo'ng'iroq davom etdi[10][8]. 1993-yilda mashhur "rus davlatchiligining ramzlari" asarida Xoroshkevich shunday deb yozadi: Vilnoda " Ivan III qat'iy ravishda "Moskva" shahzodasi, mamlakat esa "Moskva davlati"deb nomlangan. Shunga o'xshash atamalar XIX asrdan boshlab rus tarixshunosligida qo'llanila boshlandi, ammo Rossiya imperiyasining tarixchilari uchun bu ikki poytaxt — Moskva va Sankt-Peterburg o'rtasidagi qarama-qarshilik edi.
"Rossiya qirolligi (kontseptual, mafkuraviy va institutsional) ikkita manbaga ega edi: Oltin O'rda" qirolligi"(xonligi) va Vizantiya pravoslav qirolligi (imperiya)[11]." Ivan III va Vasiliy III Rossiyada qirollikning mafkuraviy asoslanishi yo'qligi sababli haqiqiy shoh bo'lolmadilar. Vizantiya buyruqlaridan yoki "Qirollik"-xonlikdan kuzatuv qog'ozi buning uchun asos bo'la olmaydi. Shuning uchun, XVI asrning birinchi yarmida "Qirollik" tushunchasi rasmiy mafkurada va jamoat ongida shakllanmoqda.
"Shohlik" tushunchasining mafkuraviy dizayni XVI asrning birinchi yarmida sodir bo'lgan. Unda Spiridon-Savva (1511-1523) va "Vladimirning buyuk knyazlari afsonasi" (birinchi nashr — 1527-yilgacha) ning xabari muhim rol o'ynadi. Ular rus hukmdorlarining Qirollik unvoniga bo'lgan huquqlarini asoslaydigan ikkita siyosiy afsonani taqdim etdilar. Birinchisi, Rurikovichning qadimgi Rim imperatorlari bilan to'g'ridan-to'g'ri aloqasi haqida ma'lum bir Prus (qaysar avgustning qarindoshi) orqali gapirdi. Ikkinchi afsonaga ko'ra, Vladimir Monomaxga Vizantiya Qirollik regaliyasidan yuborilgan va Metropolitan Neofit tomonidan shohlikka to'y haqida hikoya qilingan. XVI asrning o'rtalarida ikkala afsonalar rus tarixining rasmiy dalillari sifatida eng muhim davlat hujjatlariga-Qirollik to'ylari, suveren nasl-nasab, kuch kitobiga kiritilgan. Ular xorijiy elchilar tomonidan Ivan IVning Qirollik unvoniga bo'lgan huquqlarining isboti sifatida keltirildi. XVI asrning birinchi yarmidagi mafkuraviy tushunchalar Rossiyada qirollikni tezda o'rnatish zarurligini ta'kidladi... kelajakda shoh-Ivan IV-jamiyatda, shubhasiz, katta umidlar bilan bog'liq edi[11].
Moskva knyazlarining Qirollik hokimiyatining yangi g'oyasini shakllantirgan birinchi shaxslardan biri Zosima metropoliteni edi. 1492-yilda Moskva soboriga topshirilgan "Fisih bayrami taqdimoti" asarida u Rossiyaning Xudoga sodiqligi tufayli Moskva yangi Konstantinopolga aylanganini ta'kidladi[12]. Xudo Ivan IIIni — "Konstantinning yangi shohi Konstantin — Moskva va butun Rossiya erlari va hukmdorning boshqa ko'plab erlarini"qo'ydi. Jozef Volotskiy Moskva hukmdorlarining Qirollik unvoniga bo'lgan huquqlarini mafkuraviy asoslashga katta hissa qo'shdi. U Vasiliy III ga bergan maktubida qirol hokimiyatining ilohiy kelib chiqishi haqidagi tezisni isbotladi:"shoh ubo tabiiy (tanasi) butun inson kabi, hokimiyat esa baland (eng oliy) Xudoga o'xshaydi". "Vladimir knyazlari afsonasi" Vizantiya Rossiyasining merosxo'rligini asoslashda katta rol o'ynadi. Uning so'zlariga ko'ra, Kiev shahzodasi Vladimir Monomax imperator Konstantin Monomaxning bobosi ("Monomaxning qopqog'i") va boshqa regaliyalarni oldi[12]. Rossiya davlatini e'lon qilishning mafkuraviy asoslaridan biri bo'lgan shohlik "Moskva — uchinchi Rim"nomli mashhur tezisni ilgari surgan Pskov Eliazarov monastiri Filofey rohibi Vasiliy III ga xabar edi. R. Skrinnikovning ta'kidlashicha, Filofey tushunchasi ma'lum bir "Rim Podshohligi buzilmas" degan fikrga asoslangan edi: ikki qirollikning qulashi, Rim imperiyasi va Vizantiya Moskva pravoslav qirolligi uchun joyni tozalashdi[12].
Ivan IV 16 yil 1547-yanvarda qirollikda turmushga chiqdi. Skrinnikovning so'zlariga ko'ra, bu voqea asosan ichki sabablarga bog'liq edi. Hukmdorning mashhurligi tezda pasayib ketdi, chunki uning hukmronligining boshlanishi opallar va qatllar bilan belgilandi. Qirollik unvonini qabul qilish monarxning obro'sini oshirishi kerak edi[12]. Evropada ushbu voqeaga munosabat noaniq edi. Polsha elchilari Ivan IV Qirollik unvonini qabul qilish uchun yozma asoslarni talab qilishdi. Bunga javoban ular rus elchilaridan quyidagi tushuntirishlarni eshitdilar: endi bizning hukmdorimiz rus eriga egalik qiladi, shuning uchun Metropolitan uni Monomax toj bilan (Skrynnikovning retellingida)[12] shohlikka toj kiydirdi. Angliya Ivanning yangi unvonini tan oldi va hatto uni "imperator"deb atadi. Katolik mamlakatlarida tan olish keyinroq keldi: 1576-yilda Muqaddas Rim imperatori Maksimilian II Ivanni butun Rossiya qiroli deb tan oldi.
Ushbu davrda G'arbiy Yevropada Rossiya va Moskva atamalarining uyg'unligi kuzatilmoqda. "Muskoviya" atamasi Markaziy va Janubiy Evropada Litva va Polsha qirolligi Buyuk duchyasi orqali ma'lumot olgan davlatlarda tarqalgan.
- Rossiyaning Osiyo qismi
- Rossiya davlatlarining nomlari
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Izohlar
- ↑ «С 1547 года, с венчания Ивана IV на царство, Русь стала называться Россией. Официальное название страны — Российское государство, Россия» — „Гл. 2. — § 1“,Культурология: Учебное пособие. {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}: Центр, 2001. ISBN 5-88860-046-6.
- ↑ «16 января 1547 года великий князь Иван IV Васильевич принял царский титул, а Московское великое княжество превратилось в Российское царство» — Перевезенцев С, д-р. ист. наук. „Первый царь“. «Единое Отечество» (31-yanvar 2007-yil). 7-may 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 3-noyabr 2017-yil.
- Manbalar
- ↑ Костомаров 2004.
- ↑ Российский и русский // Справочно-информационный портал Грамота.ру − русский язык для всех (www.gramota.ru)
- ↑ Хорошкевич А. Л. 1993.
- ↑ "Московское государство”: к объяснению наименования Российского государства XVI-XVII столетий.
- ↑ Именной царский указ «О титулах царском и государевой печати», 1667. — цит. по Талина Г. В. Предисловие // Царская власть в XVII веке: титулование и положение // образовательный интернет-портал «Слово» (www.portal-slovo.ru)
- ↑ Флоря Б. Н.. Русское государство и его западные соседи (1655-1661 гг.). М: Индрик, 2010 — 10 bet. ISBN 978-5-91674-082-0.
- ↑ Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л. 1982.
- ↑ 8,0 8,1 Хорошкевич А. Л. 1980.
- ↑ Шмидт Сигурд, д.и.н. В некотором царстве, в некотором государстве… // Журнал «Родина» — 2004. — № 12.
- ↑ Хорошкевич А. Л. Россия и Московия. Из истории политико-географической терминологии — Acta Baltico-slavica, 1976. — T. X. — С. 47−57.
- ↑ 11,0 11,1 Филюшкин А. И. Понятие «царство» в средневековой Руси // «Воронежская беседа», 1999−2000. — С. 161−177.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Скрынников Р. Г. 1997.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Общая информация
- Богоявленский С. К., Веселовский С. Б. „Местное управление“,. Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в., М., 1955 — 384 bet.
- Andoza:Книга:Костомаров
- Пашуто В. Т., Флоря Б. Н., Хорошкевич А. Л.. Древнерусское наследие и исторические судьбы восточного славянства. М.: Наука, 1982.
- Скрынников Р. Г.. История Российская. IX−XVII вв.. М.: Издательство «Весь мир», 1997.
- Хорошкевич А. Л.. Символы русской государственности. М.: Издательство МГУ, 1993. ISBN 5-211-02521-0.
- Хорошкевич А. Л.. Русское государство в системе международных отношений конца XV − начала XVI в, М., 1980.
- Шубинский С. Н.. Исторические очерки и рассказы., 6-е изд., СПб., 1911. Wayback Machine saytida arxivlandi (2012-01-04). Andoza:Wayback 2
- Российский гуманитарный энциклопедический словарь: В 3 т.. М.: Гуманит. изд. центр «ВЛАДОС»: Филол. фак. С.-Петерб. гос. ун-та, 2002. Wayback Machine saytida arxivlandi (2015-09-22). Andoza:Wayback 2
- Дополнительная
- Andoza:БРЭ
- Акты Московского государства (в 3 томах). — Andoza:СПб: Типография Императорской академии наук, 1890−1901.
- Волков В. А. „Конец Смутного времени“. // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). 30-aprel 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-yanvar 2014-yil.
- Волков В. А. „Освобождение Москвы и воссоздание русской государственности (1612−1618 гг.)“. // Православный образовательный портал «Слово» (www.portal-slovo.ru). 29-fevral 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 15-yanvar 2014-yil.
- Вертков К. А. Типы русских гуслей // Славянский муз. фольклор. — {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}, 1972.
- Гневушев А. М. Сибирские города в смутное время. — Киев: Тип. 2-й артели, 1914. (Российская государственная библиотека)
- Каргалов В. В. Московские воеводы XVI−XVII вв. — {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}, 2002.
- Andoza:Книга:Ключевский
- Очерки истории СССР. Период феодализма, XVII в., М., 1955.
- Семёнов Игорь, к.и.н. Охота в посольском обычае Кремля XV−XVII веков // Журнал «Родина», 2008 — № 8.
- Соколов Ф. В. Гусли звончатые. — {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}, 1959.
- Andoza:Книга:Соловьёв
- Тихомиров Д. П. История гуслей. Очерки. — Тарту, 1962.
- Ульянов О. Г. Рождение царства Русского // Сайт «Русская линия» (rusk.ru), 17.07.2006.; впервые: «Вертикаль власти» — {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}, май 2003. — С. 52−56.
- Усачёв А. С. Степенная книга и древнерусская книжность времени митрополита Макария. — {{[[Andoza:{{{1}}}|{{{1}}}]]}}−Andoza:СПб, 2009.
- Фаминцын А. С. Гусли − рус. нар. муз. инструмент. — Andoza:СПб, 1890.
- . 15px|Статья доступна по лицензии CC BY-SA 3.0 — OTRS.
- Чечулин Н. Д. Города Московского государства в XVI веке // «Записки историко-филологическаго факультета Императорскаго С.-Петербургскаго университета. Т. 22.» — Andoza:СПб: Тип. И. Н. Скороходова, 1889. — 353 с.
- Мельник А. Г.. Практика посвящений храмов во имя патрональных великокняжеских и царских святых в XVI веке // Царь и царство в русском общественном сознании. М.: Изд-во Института российской истории РАН, 1999 — 38—48 bet. ISBN 5-8055-0009-4.
- Шамин Степан. Первые регулярные почты в России // Журнал «Родина», 2001. — № 12.
- Шишков Александр, к.и.н. Очищение от Смуты // Журнал «Родина», 2005. — № 11.