Roger Chaffee
Roger Bruce Chaffee (inglizcha: Roger Bruce Chaffee, 1935-yil 15-fevral, Grand Rapids, Michigan, AQSh — 1967 yil 27-yanvar, Florida) — amerikalik aviatsiya muhandisi, AQSh dengiz floti qoʻmondoni leytenant, kosmonavt uchuvchi. Apollon 1da yana ikki astronavt Virjil Grissom va Edvard Uayt bilan birga yer sinovlari paytida kabinadagi yongʻinda halok boʻlgan. U oʻlimidan soʻng AQSh Kongressining fazoviy faxriy medali bilan taqdirlangan (1997, vafotining 30 yilligida). 1997-yilda Chaffee Florida astronavtlari shon-sharaf zaliga kiritildi.
Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]
Roger Bruce Chaffee Michigan shtatining Grand Rapids shahrida tugʻilgan va u yerda oʻrta maktabni tamomlagan. 1953-yil sentabrda Illinoys texnologiya institutiga[1] oʻqishga kirdi va u yerda bir yil tahsil oldi. Shundan soʻng u oʻzining sifatli aviatsiya muhandisligi oʻquv dasturi bilan mashhur boʻlgan Indiana shtatining West Lafayette shahridagi Purdue universitetiga oʻtish uchun ariza topshirdi[2]. 1957- yilda Roger aviatsiya muhandisligi boʻyicha bakalavr darajasi bilan tugatgan[3]. Universitetda oʻqiyotganda Chaffee dengiz zahirasi ofitserlarini tayyorlash xizmati kursanti edi. Parvoz mashgʻulotlari oʻsha universitet aeroportida boʻlib oʻtdi.
Harbiy martaba[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻqishni tugatgandan soʻng, Chaffee birinchi praporshchik unvonini olgan va (u kapitan III darajasiga koʻtarilgan) AQSH dengiz flotiga qabul qilindi. U Pensacoladagi parvoz maktabida, keyin esa Kingsvillda[3] qiruvchi uchuvchi sifatida taʼlim olgan. Keyin u Florida shtatidagi Jeksonvill dengiz havo stantsiyasida 62-foto razvedka otryadida parvozlar xavfsizligi boʻyicha ofitser va sifat nazorati xodimi boʻlib xizmat qildi.
1962-yil oʻrtalarida Roger NASA astronavtlarining uchinchi guruhiga yozilish uchun 1800 nomzod roʻyxatiga qabul qilindi[1]. 1963-yilda Chaffee Rayt-Patterson bazasidagi Harbiy havo kuchlari texnologiya institutiga oʻqishga kirdi va u yerda ishonchlilik nazariyasi boʻyicha magistrlik dissertatsiyasi ustida ishladi[4]. Bu vaqtda u kosmonavtlarga nomzodlarni tanlashda ishtirok etishni davom ettirdi, ularning soni 1963- yil oʻrtalarida 271 taga qisqartirildi[1].
NASAda xizmat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Taʼtilda boʻlganida, Roger NASAdan ish taklifi bilan qoʻngʻiroq qildi[5]. 1963-yil 18-oktabrda u astronavtlarning uchinchi korpusiga kiritilgan 14 kishidan biri sifatida rasman tanlandi. U boshqaruv markazi va kosmik kema oʻrtasidagi aloqa tizimlari, asboblar, balandlik va parvoz yoʻnalishini boshqarish tizimlariga ixtisoslashgan.
Egizaklar dasturining butun davri davomida Chaffeega ushbu kemada uchish imkoniyati berilmagan edi. Uning aksariyat ishlari Apollon dasturidagi yangi turdagi kosmik kemalarni boshqarish va aloqa tizimlari bilan bogʻliq edi. 1966-yil 21-martda Chaffee Apollon 1 kosmik kemasining birinchi orbital parvozida ekipaj aʼzosi etib tayinlandi.
Vafoti[tahrir | manbasini tahrirlash]
1967-yil 27-yanvarda Kanaveralda uchirilgan maydonda, Saturn 1B raketasi va Apollon 1 kosmik kemasining yer sinovlari paytida, 21-fevralga rejalashtirilgan koinotga uchishga tayyorgarlik koʻrish paytida kema kabinasida yongʻin sodir boʻldi. Natijada astronavtlar V. Grissom, E. Uayt va Roger Chaffee tiriklayin yoqib yuborildi. Yashash joyidagi yongʻin toʻsatdan paydo boʻldi va astronavtlar uchun kutilmagan hodisa boʻldi[6]. Yongʻin bor-yoʻgʻi 15 soniya davom etib, kemaning ichki qobigʻini yondirdi, shundan soʻng u oʻchirildi[6]. Yonilgʻi yoqilgandan soʻng, yongʻin juda tez tarqaldi va astronavtlarning skafandrlariga zarar yetkazdi. Komissiya astronavtlar yongʻin boshlanganidan 14 soniya oʻtib, yonish mahsulotlaridan zaharlanib halok boʻlganini aniqlandi. Yuqori bosim ostida sof kislorodli muhitda Chaffee kursisi ostidagi simlardagi qisqa tutashuv bir zumda gʻazablangan alangaga aylandi. Bu uch kishi kosmik kemada halok boʻlgan birinchi kosmonavtlar boʻldi.
Chaffee va Grissom toʻrt kundan keyin 1967-yil 31-yanvarda Arlington milliy qabristonida sharaf bilan dafn qilindi[7]. Uyat kosmonavt, oʻz vasiyatiga koʻra, West Pointda dafn etilgan[7].
Shaxsiy hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
1957-yil 24-avgustda Roger soʻnggi 2 yil davomida uchrashgan Marta Xornga uylandi. 1958-yilda ularning Sherrill Lin ismli qizi va 1961-yilda Stiven Bryus ismli oʻgʻli tugʻildi[1].
Mukofotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Harbiy dengiz floti medali[8]
- Kongressning fazoviy faxriy medali, 1997 (oʻlimidan keyin)
- 2007-yilda u NASA kosmik dasturida ishtirok etgani uchun vafotidan keyin „Tadqiqot elchisi“ unvoni bilan taqdirlangan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Detailed Biographies of Apollo I Crew — Roger Chaffee // NASA History
- ↑ Мэри С. Уайт. „Подробные биографии экипажа Аполлона I - Роджер Чаффи“ (en). history.nasa.gov (2006-yil 4-avgust). Qaraldi: 2019-yil 26-fevral.
- ↑ 3,0 3,1 Kosmonavtika // vbega
- ↑ Roger B. Chaffee // Lyndon B. Johnson Space Center. 1997.
- ↑ Mary C. White. Detailed Biographies of Apollo I Crew — Roger Chaffee // NASA website
- ↑ 6,0 6,1 Gibel amerikanskix astronavtov na „Apollon-1“ // darkgrot.ru.
- ↑ 7,0 7,1 Mary C. White. „Apollon-13“, Djeffri Klyuger i dr.
- ↑ Fallen Astronauts: Book Review (ingl.) na sayte arlingtoncemetery.net