Kontent qismiga oʻtish

Rodeziya va Nyasalend Federatsiyasi

Vikipediya, erkin ensiklopediya
Rodeziya va Nyasalend Federatsiya
inglizcha: Federation of Rhodesia and Nyasaland

Protektorat

 

 

1953 — 1963



 

 

Bayroq Gerb
Shiori
Magni Esse Mereamur
"Keling, buyuklik sari intilaylik"
Madhiya
"God Save the Queen"
Poytaxti Solsberi
Til(lar)i Ingliz, shona, tumbuka, ndebele, bemba, nyanja, yao, tonga, lozi, nsenga, lunda, kaonde, mbunda va boshqalar
Pul birligi MAF funti
Rasmiy til(lar)i Ingliz tili
Maydoni 1,261,674 km²
Aholisi 1,261,674 (1960)
Boshqaruv shakli Fedetiv monarxiya
Sulola Vindzorlar
Monarx
 - 1953—1963 Yelizaveta II
General-gubernator
 - 1953—1957 (birinchi) Lord Llevellin
 - 1963-yil (oxirgi) Hemfri Gibbs
Bosh vazir
 - 1953—1956 Martin Haggins
 - 1956—1963 Roy Velenskiy
Tarix
 -  1953-yil 1-avgust Tashkil topgan
 -  1963-yil 31-dekabr Tugatilgan

Rodeziya va Nyasalend Federatsiyasi (inglizcha: Federation of Rhodesia and Nyasaland), Shuningdek, Markaziy Afrika Federatsiyasi nomi bilan ham ma’lum, qisqacha MAF (inglizcha: Central African Federation, qisqacha CAF) — Janubiy Afrikada joylashgan, 1953-yil 1-avgustdan 1963-yil 31-dekabrgacha mavjud bo‘lgan yarim mustaqil davlat (Britaniya protektorati). Federatsiya 1923-yildan buyon o‘zini o‘zi boshqarib kelgan Janubiy Rodeziya (hozirgi Zimbabve) koloniyasi hamda Shimoliy Rodeziya (hozirgi Zambiya) va Nyasalend (hozirgi Malavi) protektoratlaridan tashkil topgan. Bu hudud Britaniya qiroliga qarashli mulk edi, biroq na koloniya, na dominion maqomiga ega edi. Shunga qaramay, dominionlardagi kabi Britaniya qiroli hokimiyati general-gubernator orqali ifodalanardi.

Davlat tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Federatsiya 1953-yil 1-avgustda yangi mustaqil sotsialistik Afrika davlatlari va butun hokimiyat oq tanli koʻchmanchilarga (Janubiy Afrika, Angola, Mozambik) tegishli boʻlgan mamlakatlar oʻrtasidagi oʻrta yoʻl sifatida tashkil etilgan. U doimiy tuzilma sifatida rejalashtirilgan edi, biroq afrikalik millatchilar va oq tanli ozchilik o‘rtasidagi hal qilib bo‘lmaydigan ziddiyatlar tufayli parchalanib ketdi.

MAF tomonidan chiqarilgan marka

1950-yillarning oxiri — 1960-yillarning boshlarida dunyoning aksariyat mamlakatlari mustamlakachilikdan voz kechishni modernizatsiyaning bir shakli sifatida ko‘rgan. Birlashgan Qirollik ham BMT, ham Afrika birligi tashkiloti tomonidan bosim ostiga olingan edi.

Federatsiya rasman o‘z faoliyatini 1963-yil 31-dekabrda to‘xtatdi. O‘sha kuni Shimoliy Rodeziya Buyuk Britaniyadan mustaqillikka erishib, yangi Zambiya davlati sifatida paydo bo‘ldi, Nyasalend esa mustaqillikka erishib, yangi Malavi davlati bo‘ldi. Janubiy Rodeziya mustaqil Rodeziya davlatiga aylandi, hozirda esa bu hudud Zimbabve hisoblanadi.

Rodeziya va Nyasalend Federatsiyasi aholisi soni — uning tuzilishidan oldin va mavjud bo‘lgan davrida.[1]
yil Janubiy Rodeziya Shimoliy Rodeziya Nyasalend hammasi
Oq tanlilar Qora tanlilar Oq tanlilar Qora tanlilar Oq tanlilar Qora tanlilar Oq tanlilar Qora tanlilar
1927 38 200 (3,98%) 922 000 (96,02%) 4 000 (0,4%) 1 000 000 (99,6%) 1 700 (0,13%) 1 350 000 (99,87%) 43 900 (1,32%) 3 272 000 (98,68%)
1946 80 500 (4,79%) 1 600 000 (95,21%) 21 919 (1,32%) 1 634 980 (97,68%) 2 300 (0,10%) 2 340 000 (99,90%) 104 719 (1,84%) 5 574 980 (98,16%)
1955 125 000 (4,95%) 2 400 000 (95,05%) 65 000 (3,02%) 2 085 000 (96,98%) 6 300 (0,25%) 2 550 000 (99,75%) 196 300 (2,71%) 7 035 000 (97,28%)
1960 223 000 (7,30%) 2 830 000 (92,70%) 76 000 (3,14%) 2 340 000 (96,85%) 9 300 (0,33%) 2 810 000 (99,66%) 308 300 (3,72%) 7 980 000 (96,28%)

Uchta saylov oʻtkazildi: 1953, 1958 va 1962. Barcha saylovlarda Birlashgan federal partiya gʻalaba qozondi.

Ichki qarama-qarshiliklar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ser Godfri Martin Haggins

Federatsiya tuzilishidan ancha avval ham Janubiy Rodeziya iqtisodiy, saylov tizimi va harbiy sohalarda yetakchi hudud bo‘lishi ayon edi.

Federatsiyaning ham tuzilishida, ham parchalanishida hal qiluvchi omillar Afrikalik va Yevropalik aholisi soni o‘rtasidagi katta tafovut hamda Janubiy Rodeziyada Yevropaliklarning soni Shimoliy protektoratlardagiga nisbatan ancha ko‘pligi bo‘ldi. Bu holat Janubiy Rodeziyada (asosiy qismi britaniyalik muhojirlar bo‘lgan) yevropalik ko‘chmanchilar sonining tobora oshib borishi bilan yanada kuchaydi, Shimoliy protektoratda esa bunday holat kuzatilmagan. Kelgusidagi voqealar asosan shu omillarga bog‘liq edi.

1939-yilda Janubiy Rodeziyada qariyb 60 ming yevropalik yashar edi; Federatsiya tuzilishidan sal oldin ularning soni taxminan 135 mingga yetdi; Federatsiya tarqatib yuborilgan paytga kelib esa bu raqam 223 mingga yetgan edi. Nyasalend yevropaliklar sonining eng kam, afrikaliklar sonining esa eng ko‘p o‘sishini ko‘rsatdi.

Federatsiyadagi yevropalik aholining siyosiy yetakchisi Godfri Martin Haggins, birinchi Malvern vikonti bo‘lib, Federatsiyaning dastlabki uch yili davomida MAF (Markaziy Afrika Federatsiyasi)ning bosh vaziri bo‘lgan, undan avval esa 23 yil davomida Janubiy Rodeziya bosh vaziri lavozimida ishlagan.

Boshqaruvchilar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

General-Gubernatorlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vakillik muddati General-Gubernator[2]
1953-yil 4-sentyabr — 1957-yil 24-yanvar Jon Llevellin
1957-yil 24-yanvar — 1957-yil fevral Robert Klarkson Tredgold (v. b.)
1957-yil fevral — 1957-yil 8-oktyabr Uilyam Myorfi (v. b.)
1957-yil 8-oktyabr — 1963-yil may Saymon Ramsey
1963-yil may — 1963-yil 31-dekabr Hamfri Gibbs

Bosh vazirlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vakillik muddati Bosh vazir[2]
1953-yil 7-sentyabr — 1956-yil 2-noyabr Godfri Haggins
1956-yil 2-noyabr — 1963-yil 31-dekabr Roy Valenski
  1. Wills, A.,J, „Three Territories“, . An Introduction to the History of Central Africa, 2nd, Durban: Oxford University Press, 1967 — Appendix IV-bet. ISBN 0-620-06410-2. 
  2. 2,0 2,1 Ben Cahoon, WorldStatesmen.org. „Federation of Rhodesia and Nyasaland“. 2012-yil 23-iyunda asl nusxadan arxivlangan.
  • Franklin, Henry. Unholy wedlock: the failure of the Central African Federation (G. Allen & Unwin, London, 1963).
  • Blake, Robert. A History of Rhodesia (Eyre Methuen, London 1977).
  • Hancock, Ian. White Liberals, Moderates, and Radicals in Rhodesia, 1953—1980 (Croom Helm, Sydney, Australia, 1984).
  • Mason, Phillip Year of Decision: Rhodesia and Nyasaland in 1960 (Oxford University Press, 1961).
  • Phillips, C. E. Lucas. The vision splendid: the future of the Central African Federation (Heinemann, London, 1960).
  • Leys, Colin and Pratt Cranford (eds.). A new deal in Central Africa (Heinemann, London, 1960).
  • Clegg, Edward Marshall. Race and politics: partnership in the Federation of Rhodesia and Nyasaland. (Oxford University Press, 1960).
  • Gray, Richard. The two nations: aspects of the development of race relations in the Rhodesias and Nyasaland (Greenwood Press, Westport, Conn., 1960).
  • Rogaly, Joe. Rhodesia: Britain’s deep south. (The Economist, London, 1962).
  • Hall, Richard. The High Price of Principles: Kaunda and the White South (Hodder and Stoughton, London, 1969).
  • Guy Clutton-Brock. Dawn in Nyasaland (Hodder and Stoughton, London 1959).
  • Dorien, Ray. Venturing to the Rhodesias and Nyasaland (Johnson, London, 1962)
  • Hanna, Alexander John. The story of the Rhodesias and Nyasaland. (Faber and Faber, 1965).
  • Black, Colin. The lands and peoples of Rhodesia and Nyasaland (Macmillan, NY, 1961).
  • Sanger, Clyde. Central African emergency (Heinemann, London 1960).
  • Gann, Lewis H. Huggins of Rhodesia: the man and his country (Allen & Unwin, London, 1964).
  • Gann, Lewis H. Central Africa: the former British states (Englewood Cliffs, N. J., Prentice-Hall, 1971).
  • Haw, Richard C. (fwd. by Sir Godfrey Huggins) No other home: Co-existence in Africa (S. Manning, Bulawayo, Southern Rhodesia, 1960?).
  • Taylor, Don. The Rhodesian: the life of Sir Roy Welensky. (Museum Press, London 1965).
  • Wood, J.R.T. The Welensky papers: a history of the federation of Rhodesia and Nyasaland (Graham Pub., Durban, 1983).
  • Welensky, Roy, Sir. Welensky’s 4000 days: the life and death of the Federation of Rhodesia and Nyasaland (Collins, London, 1964).
  • Allighan, Garry. The Welensky story (Macdonald, London, 1962).
  • Alport, Cuthbert James McCall, Lord. The sudden assignment: being a record of service in central Africa during the last controversial years of the Federation of Rhodesia and Nyasaland, 1961—1963. (Hodder and Stoughton, London, 1965).
  • Thompson, Cecil Harry. Economic development in Rhodesia and Nyasaland (D. Dobson, Publisher London, 1954)
  • Walker, Audrey A. The Rhodesias and Nyasaland: a guide to official publications (General Reference and Bibliography Division, Reference Dept., Library of Congress: for sale by the Superintendent of Documents, US Govt. Print. Off., 1965).
  • Irvine, Alexander George. The balance of payments of Rhodesia and Nyasaland, 1945—1954. (Oxford University Press, 1959.)
  • United States Bureau of Foreign Commerce, Near Eastern and African Division. Investment in the Federation of Rhodesia and Nyasaland: basic information for United States businessmen. (U. S. Dept. of Commerce, Bureau of Foreign Commerce, 1956)
  • Standard Bank of South Africa, Ltd. The federation of Rhodesia and Nyasaland: general information for business organisations. (London, 1958).
  • Sowelem, R. A. Toward financial independence in a developing economy: an analysis of the monetary experience of the Federation of Rhodesia and Nyasaland, 1952-63. (Allen & Unwin, London, 1967).
  • Shutt, Allison K.. Manners Make A Nation: Racial Etiquette in Southern Rhodesia, 1910–1963. Rochester: Andoza:Нп3, 2015.