Revivalizm
Arxitekturada Revivalizm (uygʻonish) — oldingi meʼmorchilik davrining uslubini ongli ravishda aks ettiruvchi vizual uslublardan foydalanish edi. Eng mashhurlari neoklassik (Yunon — Rim arxitekturasining tiklanishi) va gotikaning tiklanishi (gotikaning tiklanishi) arxitekturada uygʻonish boʻldi.
Ingliz tilida soʻzlashadigan mamlakatlarda koʻpgina meʼmoriy tiklanish uslublarini oʻz ichiga olgan tarixiylik davri Viktoriya meʼmorchiligi deb nomlanadi[1][2].
Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]
19-20-asr boshlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Arxitektura qirollik shon-shuhratini ifodalashi mumkinligi haqidagi gʻoya sivilizatsiya tongidan kuzatilishi mumkin, ammo arxitekturada milliy belgi tamgʻasi boʻlishi mumkinligi haqidagi tushuncha 18-asr tarixiy tafakkurida paydo boʻlgan va siyosiy valyutani hisobga olgan holda zamonaviy gʻoyadir va Fransuz inqilobining uygʻonishi davrida paydo boʻldi. Yevropa xaritasi qayta-qayta oʻzgarib borar ekan, arxitektura hatto eng yangi xalqlarga ham shonli oʻtmish aurasini berish uchun ishlatilgan. Umumjahon klassitsizm kredosidan tashqari, 19-asr boshlarida tarixiy uslublarga ikkita yangi va koʻpincha bir-biriga qarama-qarshi boʻlgan munosabat mavjud edi. Plyuralizm bir vaqtning oʻzida kengaytirilgan uslublardan foydalanishni targʻib qildi, Revivalizm esa zamonaviy arxitektura uchun yagona tarixiy model mos keladi, deb hisobladi. Uslublar va qurilish turlari oʻrtasidagi assotsiatsiyalar paydo boʻldi, masalan: qamoqxonalar uchun Misr, cherkovlar uchun gotika yoki banklar va birjalar uchun Uygʻonish davri uslublaridan foydalangan. Bu tanlovlar oʻsha davr natijasi edi: oʻlim va abadiyat bilan fir’avnlar, nasroniylik bilan oʻrta asrlar yoki bank va zamonaviy savdoning yuksalishi bilan aloqadordir.
Ularning tanlovi klassik, oʻrta asrlar yoki Uygʻonish davri boʻladimi, barcha revivalistlar 19-asr boshlarida tarixchilarning buyuk korxonalaridan biri boʻlgan milliy tarixga asoslangan muayyan uslubni targʻib qilish strategiyasini oʻrtoqlashdilar. Faqat bitta tarixiy davr milliy anʼanalar, institutlar yoki qadriyatlarga asoslangan modellarni taqdim eta oladigan yagona davr ekanligi daʼvo qilingan. Uslub masalalari davlat masalasiga ham aylandi[3].
Eng mashhur Revivalistik uslub bu 18-asrning oʻrtalarida Angliyadagi bir qator badavlat antikvarlarning uylarida paydo boʻlgan gotika uygʻonishi, buning yorqin namunasi Strawberry Hill uyidir. Nemis romantik yozuvchilari va meʼmorlari birinchi boʻlib gotikani milliy xarakterning kuchli ifodasi sifatida targʻib qilishdi va oʻz navbatida uni hali ham boʻlingan hududlarda milliy oʻziga xoslik ramzi sifatida ishlatishdi. Iogann Gotfrid Xerder „Nega biz yunonlar yoki rimliklar kabi har doim chet elliklarga taqlid qilishimiz kerak?“ degan savolni oʻrtaga ham qoʻydi[4].
Hozirgi kunda[tahrir | manbasini tahrirlash]
Zamonaviy uygʻonish uslublarini Yangi Klassik arxitekturada umumlashtirish mumkin. Revivalizmni bir- birini toʻldiruvchi arxitektura bilan aralashtirib yubormaslik kerak, bu avvalgi meʼmorchilik uslublariga meʼmoriy davomiylik vositasi sifatida qaraladi.
Namunalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Aralashgan uslublar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Eklektizm — turli xil tarixiy uslublarni ongli ravishda aralashtirish
- Tarixchilik yoki tarixchilik — yangi elementlar bilan birlashtirilgan bir nechta eski uslublarni oʻz ichiga olishi mumkin boʻlgan aralash jonlanishlar
- Hind-Saratsenik meʼmorchilik (Hind meʼmorchiligi va islom meʼmorchiligining tiklanishi)
- Oʻrta er dengizi uygʻonishi arxitekturasi (Italiya Uygʻonish davri arxitekturasi va ispan barokko meʼmorchiligining tiklanishi)
- Yangi klassik arxitektura — zamonaviy arxitektura uchun zamonaviy arxitektura uchun zamonaviylikdan oldingi tamoyillarga amal qilgan soyabon atama
- Rus uygʻonish arxitekturasi — 19-asrning ikkinchi choragida paydo boʻlgan rus meʼmorchiligidagi bir qator turli harakatlar uchun umumiy atama.
- Anʼanaviy maktab — turli mintaqaviy anʼanaviy uslublarning tiklanishi
- Xalq arxitekturasi — davrlar davomida davom etuvchi mintaqaviy arxitektura anʼanalari uchun soyabon atama boʻlib, tiklanish arxitekturasida ham qoʻllaniladi va tilga olinadi[5].
Qadimgi uygʻonish[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Misr tiklanishi arxitekturasi (Qadimgi Misr arxitekturasining tiklanishi)
- Mykenaean Revival arxitekturasi (Miken yunon arxitekturasining tiklanishi)
- Uygʻonish davri arxitekturasi (oldingi klassik arxitekturaning qayta tiklanishi)
- Neoklassik arxitektura (keyinchalik klassik arxitekturaning qayta tiklanishi)
- Palladian arxitekturasi
- Louis XVI uslubi
- Federal arxitektura
- Jefferson arxitekturasi
- Imperiya uslubi
- Regency arxitekturasi
- Beaux-Arts arxitekturasi
- Rus neoklassik uygʻonishi
- Yunon uygʻonish arxitekturasi va neogrek (qadimgi yunon meʼmorchiligining qayta tiklanishi)[6]
Oʻrta asr uygʻonishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Vizantiya tiklanishi arxitekturasi (Vizantiya arxitekturasining tiklanishi)
- Bristol Vizantiya
- Rus-Vizantiya arxitekturasi
- Ruminiyaning tiklanishi
- Serb-Vizantiya uygʻonishi
- Romanesk arxitekturasining tiklanishi (Romanesk meʼmorchiligining tiklanishi)
- Birlashgan Qirollikdagi Romanesk Revival arxitekturasi
- Richardson Romanesk
- Gotika Revival arxitekturasi (Gotik arxitekturasining tiklanishi)
- Gotik duradgor
- Scots Baronial Style arxitekturasi
- Neo-Manuelin (Manuelinning tiklanishi)
- Moorish Revival arxitekturasi (Moorish arxitekturasining tiklanishi)
- Neo-Mudejar
- Tudor Revival arxitekturasi (Tudor uslubi arxitekturasining tiklanishi)
- Qora-oq Revival arxitekturasi
Uygʻonish davri uslubi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Uygʻonish davri arxitekturasining tiklanishi
- Italiya meʼmorchiligi
- Palazzo uslubidagi arxitektura — Italiya Palazzoga asoslangan tiklanish
- Oʻrta er dengizi tiklanishi arxitekturasi (Italiya Uygʻonish davri meʼmorchiligi va Ispaniya Uygʻonish arxitekturasining tiklanishi)
- Palladian Revival arxitekturasi (Palladian arxitekturasining tiklanishi)
- Châteauesque (Fransiya Uygʻonish davri arxitekturasining tiklanishi)
- Yakobet (Yakobet meʼmorchiligi va Yelizaveta meʼmorchiligining tiklanishi)
- Stile Umbertino (Italiya Uygʻonish davri arxitekturasining tiklanishi)
Barokko uygʻonishi[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Barokko arxitekturasining tiklanishi (barokko meʼmorchiligining tiklanishi)
- Gollandiyaning tiklanishi arxitekturasi (Gollandiyalik barokko meʼmorchiligining tiklanishi)
- Ispaniya uygʻonishi arxitekturasi (Ispan barokko meʼmorchiligining tiklanishi)
- Eduardning barokko meʼmorchiligi
- Stalinistik barokko
- Ingliz barokkosi
- Kaliforniya Churrigueresque (Churrigueresque va Meksika Barokkosining tiklanishi)
Boshqa uygʻonishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Neo Art Deco (Art Deco arxitekturasining tiklanishi)
- Cape Cod jonlanishi (Cape Cod jonlanishi)
- Gollandiya mustamlaka arxitekturasining tiklanishi
- Gruziya arxitekturasining tiklanishi
- Colonial Revival arxitekturasi (Amerika mustamlaka arxitekturasining tiklanishi)
- Mayya revival arxitekturasi (Maya arxitekturasining tiklanishi)
- Pueblo Revival Style arxitekturasi Puebloan arxitekturasining tiklanishi)
- Ispaniya mustamlaka arxitekturasining tiklanishi (ispan mustamlaka arxitekturasining tiklanishi)
- Mission Revival Style arxitekturasi (Kaliforniya missiyalari arxitekturasini qayta tiklanshi)
- Hududiy tiklanish arxitekturasi
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Dixon, Roger. Victorian Architecture: With a Short Dictionary of Architects and 251 Illustrations. Thames and Hudson, 1978. ISBN 978-0-500-18163-8.
- ↑ Lewis, Arnold. American Victorian architecture: a survey of the 70's and 80's in contemporary photographs. Dover Publications, 1975. ISBN 978-0-486-23177-8.
- ↑ Bergdoll, Barry. European Architecture 1750-1890 (en). Oxford University Press, 200 — 139, 140, 141 bet. ISBN 978-0-19-284222-0.
- ↑ Bergdoll, Barry. European Architecture 1750-1890 (en). Oxford University Press, 200 — 139, 140, 141, 142, 145 bet. ISBN 978-0-19-284222-0.
- ↑ Apperly, Richard. A Pictorial Guide to Identifying Australian Architecture: Styles and Terms from 1788 to the Present. Angus & Robertson, 1994. ISBN 978-0-207-18562-5.
- ↑ Skott Trafton (2004), Misr yeri: irq va XIX asr Amerika Misri, Dyuk universiteti nashriyoti,ISBN 0-8223-3362-7. p. 142