Raqs-harakat terapiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Raqs-harakat terapiyasi (RHT) — bu psixoterapiya yoʻnalishi boʻlib, unda raqs va harakat shaxsning hissiy va jismoniy integratsiyasini ragʻbatlantiradigan jarayon sifatida ishlatiladi[1].

Vujudga kelish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadim zamonlardan beri raqs marosimlar, qadimiy davolovchi amaliyotlar va jamoat hayotining ajralmas atributi boʻlib kelgan. Ibtidoiy jamiyatda u bir qator muhim ijtimoiy-psixologik funktsiyalarni bajargan:

  • Muqaddas (marosim) — raqs insoniyatning asosiy ramziy tili va muqaddas marosim bilan bogʻlanishning tabiiy usuli sifatida.
  • Aloqa vositasi-raqs bilimlarni uzatish, turli jinslar va birlamchi guruhlar oʻrtasidagi aloqani kodifikatsiya qilish usuli sifatida.
  • Identifikatsiya — raqs egalik qilish usuli va oʻz qabilasiga tegishli boʻlish belgisi sifatida, shuningdek omon qolish vositalaridan biri.
  • Ekspressiv-raqs oʻyin sifatidagi eng muhim jihati undagi erkin harakatlardir.
  • Katartik (rekreatsion) — raqs tushish va hissiy va jismoniy stressni yengillashtirish usuli sifatida[2].

Raqsning shifobaxsh xususiyatlari ibtidoiy davrdan beri maʼlum boʻlganiga qaramay, faqat XX asrdagina psixoterapiyaning alohida yoʻnalishi sifatida paydo boʻlishi va rivojlanishini belgilaydigan tarixiy shart-sharoitlar shakllandi:

  1. Psixikani inson ontogenezidagi ongli va ongsiz jarayonlar sifatida koʻrib chiqish bilan bogʻliq psixoanalitik maktablarning paydo boʻlishi (psixoanaliz Z.Freyd, individual psixologiya A.Adler, analitik psixologiya K.G.Yung)
  2. Zamonaviy raqslarning paydo boʻlishi, unda shaxsiy, ifodali oʻzini namoyon qilish muhimligini taʼkidlab, ongsiz mavzularga murojaat qilish imkoniyati paydo boʻldi. Bu sohada Isadora Dunkan, Rudolf laban, Meri Vigman alohida hissa qoʻshdilar. Shuningdek, R.Labana va M.Wigman birinchi raqs terapevtiga aylandi.
  3. V.Reyx taʼlimotining rivojlanishi.mushak-emotsional bloklar va xarakterli karapas haqida (tanaga yoʻnaltirilgan psixoterapiyaning paydo boʻlishi). Raqs-harakat terapiyasi V.Reyx tomonidan ishlab chiqilgan psixosomatik mexanizmlarni oʻrganishga qaratilgan, lekin hozirgi kunda uning ish usullaridan deyarli foydalanilmaydi.[3][4]

Raqs-harakatv terapiyaning rivojlanish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Raqsning terapevtik uslubga oʻtishi koʻpincha amerikalik raqs oʻqituvchisi va raqqosa Marion Chase harakatlari bilan bogʻliq. U oʻz sinflarida raqs texnikasining oʻziga qaraganda raqsdagi his-tuygʻularni ifodalashga koʻproq qiziqqan talabalarning shaxsiy oʻzgarishlarini payqadi. Keyinchalik Chase harakat erkinligiga koʻproq murojaat qila boshladi va shu bilan raqs taqdim etgan psixologik afzalliklarni kashf etdi. Dastlab u bolalar va oʻspirinlar bilan oʻz studiyasida va maxsus maktablarda ishlagan. Keyin uning ishi psixologlar va psixiatrlarni hayratda qoldirdi va ular unga bemorlarni yuborishni boshladilar.

1946-yilda Cheyz Vashington shahridagi Elizabet kasalxonasida yotqizilgan ruhiy kasallar bilan oʻz usullarini sinab koʻrishga taklif qilindi. Ushbu sana raqs-harakat terapiyasining tugʻilgan sanasi hisoblanadi. Chase regressiv, nutqsiz va psixotik bemorlar bilan ishlagan. Umidsiz deb hisoblangan bemorlar raqs terapiyasi mashgʻulotlarida guruh oʻzaro taʼsiriga qoʻshilishlari va oʻzlarining his-tuygʻularini ifoda etishni oʻrganishlari mumkin edi, bu esa ularga psixoterapiyaning anʼanaviy ogʻzaki turlariga oʻtishga imkon berdi. Buning yordamida M.Cheyzning ishlari milliy eʼtirofga sazovor boʻldi[2][5].

Uning gʻoyalarini yanada rivojlantirish Meri Uaytxaus, Blanche Evan, Trudi Shup tomonidan qoʻllab-quvvatlandi, ular raqsni „harbiy nevroz“ (TSSB) bilan kasallangan odamlarni, shuningdek oddiy va nevrotik mijozlarni davolash usuli sifatida qoʻllashni boshladilar. Raqs-harakat terapiya nazariyasining boshlanishi va birinchi oʻquv dasturlari faqat 1950-yillarning oxirlarida paydo boʻla boshladi, chunki birinchi raqs terapevtlarining aksariyati professional raqqoslar edi[2].

1966-yilda Amerika raqs psixoterapiyasi assotsiatsiyasi (ADTA) tashkil etildi va bu sana raqs-harakat terapiya rivojlanishining mustaqil fan sifatida boshlanishi hisoblanadi[5].

Rossiyada raqs-harakat terapiyasi 1990-yillarda paydo boʻlgan va dastlab kattalar uchun shaxsiy oʻsish guruhlari va bolalar uchun ijodiy rivojlanish turi sifatida rivojlangan. 1995-yil oxirida Moskvada Amerika raqs terapiyasi assotsiatsiyasi (ADTA), Evropa TDT assotsiatsiyasi va xalqaro ijodiy ifoda terapiyasi assotsiatsiyasi (IEATA) tomonidan faol qoʻllab-quvvatlanadigan raqs-harakat terapiyasi assotsiatsiyasi[5] tashkil topdi.

Hozirgi vaqtda raqs-harakat terapiyasi psixoterapiyaning mustaqil yoʻnalishi sifatida ajratilgan. Uni qoʻllash doirasi sezilarli darajada kengaydi: kattalar uchun turli xil dasturlardan (stressga qarshi dasturlar, psixoterapevtik dasturlar, homilador ayollar uchun dasturlar va boshqalar).) va bolalar va oʻspirinlar, oilalilar, qariyalar, shuningdek jiddiy kasalliklarga chalingan bemorlar (Parkinson kasalligi, autizm, travmadan keyingi kasalliklar, ovqatlanish buzilishi va boshqalar) uchun dasturlar bilan yakunlanadi.)[4][5].

Metod tavsifi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻz ishlarida raqs-harakat terapevtlari bir qator printsiplarga asoslanadi:

  1. Tana va ruhiyat ajralmas va bir-biriga doimiy oʻzaro taʼsir qiladi.
  2. Raqs-bu uchta darajada amalga oshiriladigan aloqa: oʻzi bilan, boshqa odamlar bilan va dunyo bilan.
  3. Fikr-tuygʻu-xulq-atvor uchligi bir butun boʻlib, bir jihatdagi oʻzgarishlar qolgan ikkitasida oʻzgarishlarga olib keladi (yaxlitlik printsipi).
  4. Tana obyekt yoki subyekt sifatida emas, balki jarayon sifatida qabul qilinadi.
  5. Insonning ijodiy resurslariga hayotiylik va ijodiy energiyaning bitmas-tuganmas manbai sifatida murojaat qilish[3].

Maqsadlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Oʻz tanangizni, uning xususiyatlari va imkoniyatlarini anglash doirasini kengaytirish.
  2. Oʻziga boʻlgan chuqur ishonchni rivojlantirish va ijobiy tana qiyofasiga ega boʻlish orqali oʻz qadr-qimmatini oshirish.
  3. Terapevtik munosabatlarning xavfsiz makonida ijtimoiy koʻnikmalarni takomillashtirish.
  4. Ichki tajribani birlashtirish-his-tuygʻular, fikrlar va harakat oʻrtasidagi aloqani oʻrnatish.
  5. Chuqur guruh tajribasini yaratish [3][6].

Raqs-harakat terapiyasining turlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Raqs terapiyasida uchta yondashuv guruhini ajratish mumkin:

  1. Klinik raqs terapiyasi-bu dori-darmonlar orqali davolash bilan bir qatorda klinikalarda qoʻllaniladigan va bir necha yil davom etishi mumkin boʻlgan yordamchi terapiya turi. Bu, ayniqsa, nutq buzilishi va shaxslararo aloqa muammolari boʻlgan bemorlar uchun samaralidir. Ushbu shaklda raqs terapiyasi 1940-yillardan beri mavjud.
  2. Psixologik muammolari boʻlgan odamlar uchun raqs terapiyasi (raqs psixoterapiyasi) — mijozlarning aniq soʻrovlarini hal qilishga qaratilgan. Ish ham, guruh ham individual shakllarda boʻlishi mumkin va barqaror natijaga erishish uchun biroz vaqt talab etiladi. Ushbu yondashuvda eng koʻp ishlatiladigan narsa ongning psixodinamik modeli (psixoanaliz) yoki analitik psixologiya yondashuvidir
  3. Shaxsiy rivojlanish maqsadida amalga oshiriladigan raqs-harakat terapiyasi-bu muammolardan aziyat chekmaydigan, lekin hayotida koʻproq narsani xohlaydigan odamlar uchun mashgʻulotlar. Bunday holda, raqs oʻzini va uning oʻziga xos individual fazilatlarini tan olish usuliga aylanadi. Bu tananing yashirin imkoniyatlarini tushunishga, oʻz-oʻzini anglashni kengaytirishga va oʻzini ifoda etish va boshqa odamlar bilan muloqot qilishning yangi usullarini topishga yordam beradi.

Bunday guruhlarga boʻlinish xoxishga koʻra amalga oshiriladi, ammo bu raqs terapevtining taʼlim talablarini va texnikani qoʻllashdagi haqiqiy cheklovlarni aks ettiradi[2].

Raqs-harakat terapiya har doim tajribaning bevosita harakatiga asoslanadi, shuning uchun raqs psixoterapiyasi usullaridan psixoterapiyaning turli sohalarida foydalanish mumkin:

  • hissiy javob terapiyasi;
  • psixoanalitik (chuqur) terapiya;
  • ssenariy va rol terapiyasi;
  • ekzistensial-gumanistik terapiya;
  • Transpersonal terapiya[2].

Raqs-harakat terapiyasini oʻtkazish uchun yoʻriqnomalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • haqiqiy samarali alomatlar;
  • doimiy oʻz joniga qasd qilish tendentsiyalari;
  • qoʻpol xatti-harakatlarning buzilishi;
  • demans;
  • alomatlari haddan tashqari jismoniy faollik bilan qoʻzgʻatilishi mumkin boʻlgan kasalliklar.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ „Этический кодекс танцевально-двигательных терапевтов Ассоциации танцевально-двигательной терапии - Отделение танцевально-двигательной психотерапии“. tdt-edu.ru. Qaraldi: 2016-yil 17-may.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 В. В. Козлов, А. Е. Гиршон, Н. И. Веремеенко. Интегративная танцевально-двигательная терапия, 2, расширенное и дополненное, Санкт-Петербург: Речь, 206. ISBN 5-9268-0479-5. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „Танцевально-двигательная терапия: тело как зеркало души“. psyjournal.ru. Qaraldi: 2016-yil 17-may.
  4. ↑ 4,0 4,1 Бирюкова И.В. „Танцевально-двигательная терапия: осуществление в танце жизни.“,. Психология телесности между душой и телом. Москва: АСТ МОСКВА, 2005 — 520—544 bet. ISBN 5-9713-1581-1. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 „История Танцевально-Двигательной терапии.“. www.atdt.ru. Qaraldi: 2016-yil 18-may.
  6. ↑ „К. Рудестам. Групповая психотерапия.“. psylib.ukrweb.net. Qaraldi: 2016-yil 17-may.

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kitoblar
  • Kozlov V. V., Xirshon A. E., Veremeenko N. I. integral raqs va motor terapiyasi. — „Nutq“ nashriyoti, 2010 yil. — ISBN 5-9268-0479-5. (Oldingi nashrlar ham mavjud.)
  • Raqs terapiyasi. Nazariya, metodologiya, amaliyot. — Sankt-Peterburg.: Nutq, 2004 [1]
  • Stark A, Xendrix K. raqs va harakat terapiyasi. Ingliz tilidan.  — Yaroslavl, 1994 yil.
  • Rudestam K. guruh psixoterapiyasi. — Sankt-Peterburg.: Piter, 2000 yil.
  • J. Xodorov Tomonidan Yozilgan. Raqs terapiyasi va chuqur psixologiya: harakatlanuvchi tasavvur / trans.ingliz tilidan. — M.," Kogito-Markaz", 2009 Yil. — 221 p.— ISBN 978-5-89353-261-6.
Maqolalar
  • Tansevalno-dvigatelnaya terapiya // Moskovskiy Psixologicheskiy jurnal. — 2004. — № 8 (noyabr).
  • Jurnal prakticheskogo psixologa. Spesialniy vipusk: Tansevalno-dvigatelnaya terapiya. — Moskva, 2005. — № 3.
  • Labunskaya V. A., Shkurko T. A. Razvitie lichnosti metodom tansevalno-ekspressivnogo treninga // Psixologicheskiy jurnal. — 1999. — T. 20. — № 1. — S. 31-38.
  • Oganesyan N. Yu. Ilina D. V. Tansevalnaya psixoterapiya bolnix psixosomaticheskimi zabolevaniyami // Jurnal VAK. Uchenie zapiski SPbMU im. I. P. Pavlova, Izd-vo: SPbGMU SPb.: T. XVII № 2, 2010. Str. 101—102.
  • Biryukova I. V. Primenenie tansevalno-dvigatelnoy terapii v reabilitatsii onkologicheskix patsientov // Otdelenie tansevalno-dvigatelnoy terapii pri Institute prakticheskoy psixologii i psixoanaliza.
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Raqs-harakat_terapiyasi&oldid=2763480" dan olindi