Quvayt dinori

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
dinor
Quvayt dinori
ISO 4217: KWD
Davlat nomi: Quvayt
Simvol: د.ك и KD

Quvayt dinori (arabcha: دينار كويتي — Quvayt Davlatining milliy valyutasi, 1000 filsga teng. Muomalada 1/4, 1/2, 1, 5, 10 va 20 dinor nominalidagi banknotalar, shuningdek, 1, 5, 10, 20, 50 va 100 filimlik tangalar mavjud. Quvayt dinori barqaror valyuta va dunyodagi eng qimmat bazaviy birlikdir.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quvayt dinori 1961-yil 1-aprelda Fors koʻrfazi rupiyasi oʻrniga muomalaga kiritildi. Quvayt dinori dollardan uch baravar kuchli[1][2]. 2006-yilda Quvayt oʻz milliy valyutasini dollarga nisbatan 1% ga revalvatsiya qildi. Natijada AQSh valyutasi bir birlik uchun 0,29 dinordan pastga tushdi.

Tangalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kuvaytda 1961-yildan beri 1, 5, 10, 20, 50 va 100 fill nominaldagi muomaladagi tangalar dizaynida katta oʻzgarishlarsiz chiqarilmoqda. 1 fils tanga 1989-yildan beri zarb qilinmagan, ammo qonuniy toʻlov vositasi boʻlib qolmoqda.

Tangalarning old tomonida Quvayt gerbining markaziy elementi — hijriy va milodiy taqvim boʻyicha suzuvchi dov va zarb qilingan yil arab raqamlari bilan koʻrsatilgan. Orqa tomonda — arabcha: الكويت „Quvayt“ (1961-yil tangalarida — arabcha: إمارة الكويت „Quvayt amirligi“) [3] va inglizcha: KUWAIT.

Barcha tangalar Buyuk Britaniya Qirollik zarbxonasida zarb qilingan.

Rasm Denominatsiya
(filsov)
Diametri
(mm)
Qalinligi
(mm)
Ogʻirligi
(G)
Material chekka Chiqarish yillari
bitta 17.00 1.20 2.00 bronza silliq '61 '62 '64 '66 '67 '70-'73 '75-'77 '79 '80 '83 '87 '88
5 19.50 1.20 2.50 '61 '62 '64 '67-'77 '79-'81 '83 '85 '87 '88 '90 '93-'95 '97 '01 '03 '05-'11
1.45 2.55 poʻlat '12’13’15
oʻn 21.00 1.50 3.75 bronza '61 '62 '64 '67-'77 '79-'81 '83 '85 '87 '88 '90 '95 '97 '98 '01 '03 '05-'11
poʻlat '12’13’15
yigirma 20.00 1.36 3.00 mis + nikel qovurgʻali '61 '62 '64 '67-'77 '79-'81 '83 '85 '87 '88 '90 '95 '97 '01 '02 '03 '05-'11
poʻlat '12’13’15
ellik 23.00 1.54 4.50 mis + nikel '61 '62 '64 '66-'77 '79-'81 '83 '85 '87 '88 '90 '93 '95 '97 '99 '01 '03 '05-'11
poʻlat '12’13’15’16
100 26.00 1.50 6.50 mis + nikel '61 '62 '64 '67-'69 '71-'77 '79 '80 '81 '83 '85 '87 '88 '90 '95 '98 '99 '03 '05-'10
1.80 6.70 poʻlat, nikel '12’13’15’16

Banknotalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Quvayt banknotalari ikki tilli: old tomonidagi yozuvlar anʼanaviy arab raqamlaridan foydalangan holda arab tilida, orqa tomonidagi yozuvlar zamonaviy raqamlar yordamida ingliz tilida.

Quvaytning birinchi ¼, ½, 1, 5 va 10 dinorlik banknotalari Valyuta komissiyasi tomonidan 1961-yil 1-aprelda muomalaga chiqarilgan (inglizcha: Kuwait Currency Board) . Banknotlarda Quvaytning birinchi amiri Abdulla III ning portreti tasvirlangan bo‘lib, ular 1982-yil 31-maygacha muomalada bo‘lgan.

Valyuta komissiyasi keyinchalik Quvayt Markaziy banki qilib qayta tashkil etildi (inglizcha: Central Bank of Kuwait) va 1970-1971-yillarda banknotlarning ikkinchi chiqarilishi amalga oshirildi. Xuddi shu nominallar muomalada paydo boʻldi, ammo Quvaytning ikkinchi amiri Saboh III ning surati bilan chiqarildi. Ushbu seriyadagi banknotalar ham 1982-yil may oyida muomaladan chiqarilgan.

1980-yil fevral oyida Quvayt Markaziy banki uchinchi seriyadagi banknotlarni muomalaga chiqarishni boshladi, shu bilan birga banknotlar seriyasiga 20 dinor nominal qoʻshildi. Bu seriya Iroq kuchlarining bostirib kirishi sababli bekor qilindi. Olti oylik ishgʻol davomida topilishi mumkin boʻlgan barcha naqd pullar mamlakat tashqarisiga olib chiqildi.

Quvayt III seriyali banknotalar (1980-yil chiqarilgan)
Tasvirlar Denominatsiya
(dinor)
Oʻlchamlari
(mm)
Asosiy
ranglar
Tavsif
Old tomoni Orqa tomon
[1] ¼ 116×68 jigarrang neft derriki neftni qayta ishlash zavodi
[2] ½ 127×68 binafsha Quvayt minoralari Port Shuvayx
[3] bitta 138×68 pushti „Quvayt Siti“ telekommunikatsiya markazi Al-Jahradagi Qizil qal’a
[4] 5 148×68 koʻk al-Hiloliy masjidining minorasi Saroy seyfi
[5] oʻn 160×68 yashil lochin kema
[6] yigirma 166×68 sariq Quvayt fond birjasi binosi Quvayt Adliya Markazi

Iroq rasmiylari tomonidan oʻgʻirlangan pullardan foydalanishning oldini olish uchun, mamlakat ozod qilinganidan soʻng, 1991-yil 24-martda uchinchi seriyadagi banknotalar faqat bir-biridan farq qiladigan toʻrtinchi seriyadagi yangi namunadagi banknotlarga almashtirildi. Rang sxemasi oʻzgartirildi. Ular 1995-yil 16-fevralgacha[4] muomalada qoldi.

IV seriyali Quvayt banknotalari (1992-yil)
Tasvirlar Denominatsiya
(dinor)
Oʻlchamlari
(mm)
Asosiy
ranglar
Tavsif
Old tomoni Orqa tomon
[7] ¼ 116×68 pushti neft derriki neftni qayta ishlash zavodi
[8] ½ 127×68 koʻk Quvayt minoralari Port Shuvayx
[9] bitta 138×68 yashil „Quwait City“ telekommunikatsiya markazi Al-Jahradagi Qizil qal’a
[10] 5 148×68 kulrang al-Hiloliy masjidining minorasi Saroy seyfi
[11] oʻn 160×68 apelsin lochin kema
[12] yigirma 166×68 lilak Quvayt fond birjasi binosi Quvayt Adliya Markazi

Mamlakatdagi vaziyat barqarorlashganidan soʻng, 1994-yilda beshinchi seriyadagi banknotalar chiqarildi. Ular 2015-yil 1-oktyabrdan boshlab qonuniy toʻlov vositasi boʻlishni toʻxtatdilar.

Birinchi seriyadagi banknotlarda 1961-yil, 1960-yil, 2, 3, 4 va 5-seriyadagi barcha banknotlarda esa turli vaqtlarda chiqarilgan .

V seriyali Quvayt banknotalari (1994-yil)
Tasvirlar Denominatsiya
(dinor)
Oʻlchamlari
(mm)
Asosiy
ranglar
Tavsif
Old tomoni Orqa tomon Old tomoni Orqa tomon
¼ 110×68 jigarrang dhow qizlar
½ 120×68 yashil koʻza, bozor yigitlar
bitta 130×68 koʻk Quvayt minoralari Port Shuvayx
5 140×68 qizil Ozodlik minorasi neftni qayta ishlash zavodi
oʻn 150×68 bordo Katta masjid baliqchilar, kema
yigirma 160×68 zaytun Al-Jahradagi Qizil qal’a Quvayt shahar darvozasining tasviri

Muomaladagi banknotalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

2014-yil 29-iyun kuni Quvaytda ¼, ½, 1, 5, 10 va 20 dinor nominalidagi yangi oltinchi seriyali banknotalar muomalaga kiritildi. Banknotlarda chiqarilgan yili belgilanmagan.

VI seriyali Quvayt banknotalari (2014 yil chiqarilishi)
Tasvirlar Denominatsiya
(dinor)
Oʻlchamlari
(mm)
Asosiy
ranglar
Tavsif
Old tomoni Orqa tomon Old tomoni Orqa tomon
¼ 110×68 jigarrang Quvayt teleminorasi, kema anʼanaviy quvayt eshigi,
birinchi Quvayt tangasi
½ 120×68 yashil Quvayt minoralari, kema kalxat, baliq
bitta 130×68 kulrang Katta masjid, kema Ustun. Failaka
5 140×68 binafsha osmonoʻpar bino tanker, neftni qayta ishlash zavodi
oʻn 150×68 qizil Milliy Assambleya binosi, kema tuya, lochin
yigirma 160×68 koʻk Palace Safe, kema marvarid, ustritsa, kema
Rasm shkalasi millimetr uchun 1,0 piksel.

Valyuta kursi rejimi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1971-yil dekabr oyida AQSH dollari devalvatsiyasidan soʻng avval qoʻllanilgan 1 dinor uchun 2,7778 dollar paritet nisbati bir dinor uchun 3,04 dollarga oʻzgartirildi, funt sterlingga nisbatan paritet oʻzgarmadi (1 funt=0,857 dinor). 1972-yil 24-iyunda funt sterlingning oʻzgaruvchan kursi oʻrnatilishi bilan dinorning unga nisbatan pariteti bekor qilindi.

1973-yil fevral oyida AQSH dollarining yangi devalvatsiyasidan keyin yangi paritet oʻrnatildi: 1 dinor = 2,96053 dollar.

1975-yilning 18-martidan 2003-yilning 4-yanvarigacha dollarga bogʻlanish bekor qilindi, dinor asosiy savdo sheriklarining valyuta savatiga bogʻlandi. 2003-yilning 5-yanvaridan 2007-yilning 20-mayigacha Quvayt dinori AQSh dollariga 1 dinor = 2,9963 AQSh dollari nisbatida ± 3,5% ruxsat etilgan almashuv kursining o‘zgarishi diapazoni bilan bog‘landi.

2007-yil 16-iyundan boshlab Quvayt dinori yana asosiy savdo sheriklarining valyuta bozoriga bogʻlandi, ularning aniq tarkibi Markaziy bank tomonidan oshkor qilinmayapti. 2017-yil 21-noyabr holatiga ko‘ra, bir dinor 3,0215 AQSh dollariga teng.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]