Qur'onda inson huquqlari

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qur'onda inson huquqlari ilohiy amr va tavsiyalar doirasida muhokama qilinib, ko'p oyatlarda o'rin olgan. Qur'on 114 iborat muqaddas kitobdir. 113 sura basmala bilan boshlanadi[1]. Qur'onda musulmonlar amal qilishi kerak bo'lgan qoidalar chegaralarini belgilab qo'ygan[2]. Bu chegaralar ichida Qur'on odamlarga teng yondashadi va insonning ma'lum huquqlarga, demak, inson huquqlariga ega ekanligiga ishora qiladi[3]. Qur'onda odamlarga berilgan huquqlar orasida yashash va tinch yashash huquqi, shuningdek, iqtisodiy huquqlarga ega bo'lish, ularni himoya qilish huquqi kiradi. Shuningdek, Qur'onda odamlarning bir-birlari bilan o'zaro munosabatlari qoidalari, ayollar huquqlari va harbiy asirlarga qanday munosabatda bo'lishini belgilash mezonlari mavjud[4][5]. “BMTning Inson huquqlari deklaratsiyasi va Qur’on” va “Islom 101: Asosiy inson huquqlari” maqolalaridan olingan har bir bobda Qur’on oyatlari keltirilgan[6][7].

Tenglik[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qur'oni karimda butun insoniyat bir insonning farzandlari va bir-biriga aka-uka ekanligi ta'kidlangan[8]. Qur'ondagi tenglik va adolatga urg'u oyatlarda tez-tez uchraydi va bu urg'u hatto insonning dushmanini ham o'z ichiga oladi[9]. Musulmonlarning adolatli va solih bo'lish burchi Qur'oni karimda yuqori o'rinda turadi va shunday ta'riflanadi:

“Ey iymon keltirganlar! O'zingga, ota-onangga yoki yaqin qarindoshlaringga ziyon bo'lsa ham Alloh uchun guvoh bo'l, adolat qo'riqchisi bo'l. Boymi, kambag'almi, Alloh har ikkisiga rahm-shafqat bilan yaqinroqdir. Shuning uchun, past istaklaringizga mos kelmang. Agar adashsangiz yoki yuz oʻgirsangiz, albatta Alloh qilayotgan amallaringizdan xabardordir”[10][11]

Qur'on shuningdek, mo'minlarni muhtojlarga yordam berishga da'vat etadi, lekin ular yolg'on yoki tajovuzkorlik qilmoqchi bo'lganlarida, "yaxshilik va taqvoda bir-biringizga yordam bering, lekin gunoh va tajovuzda emas" deyiladi[9][12]. Qolaversa, Qur’on musulmonlarga boshqa dinlarga e’tiqod qiluvchilarga nisbatan adolatli va mehribon boʻlish aqida ekanini tavsiya qiladi[13].

Yashash huquqi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qur'on qonuniy asossiz jon olishdan qaytaradi[14]. Musulmonlarga o'zini himoya qilishdan tashqari kuch ishlatish taqiqlanganligi sababli, urush paytida hatto dushmanga ham yashash huquqi Qur'on tomonidan tan olingan[15]. Dushmanning keksalari, ayollari va bolalari Qur’on himoyasida, ular ham bundan mustasno emas[16].

O'zchiliklar va boshqa diniy guruhlarning huquqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qur'on Islom dinining muqaddas kitobi bo'lsa-da, musulmonlarga diniy urf-odatlar va e'tiqodlarga ta'sir qilish uchun har qanday majburlash usullaridan foydalanishni taqiqlaydi[17][18]. Qur'on musulmonlarni "Xudo nomi zikr qilingan barcha monastirlar, cherkovlar, sinagogalar va masjidlarni " himoya qilishga buyurish orqali boshqa din vakillarining huquqlarini himoya qilishda davom etadi.

Qur'on musulmonlarga turli etnik, madaniy va diniy guruhlar haqida maslahat beradi: "... Har biringizga bir qonun va yo'l berdik. Agar Alloh xohlasa, sizlarni bir ummat qilgan bo'lardi. Lekin u sizga bergan narsasi bilan sizni sinab ko'rmoqchi edi. Bas, yaxshi ishlarda bir-biringiz bilan musobaqalashing". Qur'on hamma o'rtasida tenglikni targ'ib qiladi va birgina yaxshilik kishining mavqeini boshqasidan ko'tarishi mumkinligini aytadi.

Ayollar huquqlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollar huquqlari haqida Qur'on 114-suraning ayollarga bir bobini ajratadi, bu Niso surasining nomidan ko'rinib turibdi[19]. Unda kim yaxshilik qilsa, xoh erkak boʻlsin, xoh ayol boʻlsin, jannatga kirishi va ularga hech qanday zulm qilinmasligi aytiladi[20]. “Nahl” surasida“ Kimki bu dunyoda va oxiratda moʻmin boʻlgan holda yaxshi amal qilsa, bas, biz unga goʻzal hayot berurmiz va ajrlarini yaxshiroq berurmiz, qilganlaridan ko'ra"[21]. Ayollarning tug'ilishi Qur'onning bir qator oyatlarida ayollarning mavqeini oshirish uchun qo'llanilgan muhim xususiyatdir[22][23]. Bir oyatda: “Biz insonga ota-onasi haqida nasihat qildik. Kuchdan kuchsizlanayotgan onasi uni qornida olib yurdi; Bolani sutdan ajratish ikki yil ichida sodir bo'ladi. Buning uchun (ey inson), mendan ham, ota-onangdan ham minnatdor boʻl. Oxirida qaytish faqat menga "[24].

Qur’oni karimda ayollarning iqtisodiy huquqlari haqida: “Ayollarning mahrlarini xuddi qarzlarini toʻlayotgandek beringlar. Agar senga oʻz ixtiyori bilan berishsa, rohatlanib yegin[25], degan nasihat qiladi. Qur'onda ayollarga meros olish huquqi ham berilgan. U erkaklarga ayollarni boshliq sifatida emas, balki himoya qilish va umuman ularga qarash majburiyatini yuklaydi[26]. Balki ayollar uchun eng qadrli maqom onalik maqomi bo'lib, Qur'onda ota-onasining ehtiyojlarini qondirganlarga jannat savobini bog'lash orqali bu fikrga misol bo'la oladi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. Joel Hayward "Qur'anic Concept of the Ethics of Warfare: Challenging the Claims of Islamic Aggressiveness" (The Cordoba Foundation, London, United Kingdom, 2011), at 4-5
  2. Shakir M.H "The Qur'an:(Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 Jan 2010) at ch 4:13.
  3. Shakir M.H "The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 January 2010) Ch 004.001.
  4. Joel Hayward "Qur'anic Concept of the Ethics of Warfare: Challenging the Claims of Islamic Aggressiveness" (The Cordoba Foundation, London, United Kingdom, 2011)
  5. Al- Dawoody Ahmad "Islamic Law of War: Justifications and Regulations" (Palgrave Macmillan, 1 March 2011) at 56-63
  6. „BM İnsan Hakları - Kur'an“. 24 ağustos 2013da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 ekim 2020.
  7. „İslam 101“. 8 mayıs 1999da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 14 ekim 2020.
  8. Shakir M.H "The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 January 2010) Ch 049.013
  9. 9,0 9,1 Shakir M.H "The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 January 2010) Ch 005.002
  10. Shakir M.H "The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 January 2010) Ch 004.135
  11. Al- Attar, Mariam "Islamic Ethics" (Routledge, 15 March 2010) at 11-14
  12. Joel Hayward "Qur'anic Concept of the Ethics of Warfare: Challenging the Claims of Islamic Aggressiveness" (The Cordoba Foundation, London, United Kingdom, 2011) at 4-7
  13. Shakir M.H "The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an)" (MobileReference.com, 1 January 2010) Ch 060.006, 008
  14. Shakir M.H " The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an) (MobileReference.com, 1 Jan 2010) Ch 006:151, 051:018
  15. Said Mahmoudi "The Islamic Perception of the Use of Force in the Contemporary World" in Mashood A. Baderin "International Law and Islamic Law" (Ashgate Ltd, Hampshire, England, 2008) pp 103-117 at 56-57.
  16. Joel Hayward "Qur'anic Concept of the Ethics of Warfare: Challenging the Claims of Islamic Aggressiveness" (The Cordoba Foundation, London, United Kingdom, 2011) at 14-16
  17. Shakir M.H " The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an) (MobileReference.com, 01 Jan, 2010) Ch 002:256
  18. Haleem Mohammad Abdel " Understanding the Qur'an: Themes and Style" (I.B. Tauris & Co. Ltd, London, 2010).
  19. „Nisa Suresi“. 11 temmuz 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8 ekim 2020.
  20. „Nisa, 123-124“. 11 ekim 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8 ekim 2020.
  21. „Nahl, 97“. 24 eylül 2019da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8 ekim 2020.
  22. Shaheen Sardar Ali " Women's Human Rights in Islam: Towards a Theoretical Framework" in Mashood A. Baderin "International Law and Islamic Law" (Ashgate Ltd, Hampshire, England, 2008) pp 425-461 at 427- 429
  23. Naiz A. Shah "Women's Human Rights in the Koran: An Interpretive Approach" in Mashood A. Baderin "International Law and Islamic Law" (Ashgate Ltd, Hampshire, England, 2008) pp 461-499, at 477-479.
  24. „Lokman Suresi 14-15“. 26 kasım 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8 ekim 2020.
  25. „Nisa, 4“. 9 ekim 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 8 ekim 2020.
  26. Shakir M.H " The Qur'an: (Quran, Koran, Al-Qur'an) (MobileReference.com, 01 Jan, 2010) Ch 004:034