Qrim koʻprigi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
(Qrim ko'prigidan yoʻnaltirildi)
Qrim koʻprigi 2019-yilda

Qrim koʻprigi, shuningdek, Kerch koʻprigi — Kerch boʻgʻozi ustidagi transport kesishmasi, Kerch va Taman yarim orollarini Tuzla oroli va Tuzla kosa orqali bogʻlaydi[1][2]. U ikkita parallel koʻprikdan iborat — A-290 yoʻlining bir qismi boʻlgan avtomobil koʻprigi (Kerch — Novorossiysk)[3][4] va temir yoʻl koʻprigi[1][2], bu Bagerovo — Vishesteblyevskaya tarmogʻining bir qismi. Umumiy uzunligi 19 km boʻlgan, Qrim koʻprigi Rossiya tomonidan qurilgan eng uzun koʻprikdir[5] va koʻpincha Yevropadagi eng uzun koʻprik deb ataladi[6].

Transport oʻtish joyini yaratish Qrimning Rossiya Federatsiyasiga qoʻshilishidan keyin boshlandi.Bu koʻpchilik xalqaro hamjamiyat va davlatalar tomonidan tan olinmagan va Rossiya-Ukraina munosabatlarining keskin yomonlashuvi Qrim bilan quruqlik aloqasini yaratish masalasini koʻtargan.Ukrainadan mustaqil[⇨]. Avtomobil koʻprigi 2018-yilda, temir yoʻl koʻprigi 2019—2020-yillarda ochilgan. 2022-yil 8-oktabr kuni ukrainaliklar tomonidan Putinning 70 yilligi sharafiga uyushtirilgan feyerverk natijasida koʻprik qulab tushdi.

Loyiha haqida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kerch boʻgʻozi orqali koʻprik qurish boʻyicha takliflar kamida 20-asrning boshidan beri ishlab chiqilgan va 1944-yilda SSSR uzunligi 4,5 km boʻlgan Kerch temir yoʻl koʻprigini qurgan. Biroq, vaqtinchalik inshoot sifatida ishlab chiqilgan va loyihalash va qurilish xatolariga moyil boʻlgan koʻprik 1945-yil fevral oyining oxirida Azov dengizidan urilgan muz tufayli[7] shikastlangan.

Vaqtinchalik koʻprikni tiklash taklifi rad etildi, koʻprik qoldiqlari qayta taʼmir qilindi, ammo koʻprik vayron boʻlganidan koʻp oʻtmay 1947-yilga kelib, yoʻqolgan vaqtinchalik koʻprik oʻrniga yangi oʻtish joyini — doimiy koʻprik inshootini qurish variantlari ustida ish boshlandi. Bitta yuqori suvli ikki qavatli koʻprik ikkita temir yoʻl va ikki qatorli transport vositalari uchun Yangiqal’adan Chushka Spitgacha boʻlgan 6 km uzunlikdagi va 1945-yil narxlarida qurilishi 850 million rublga moʻljallangan. Navigatsiya oraligʻidagi koʻprik osti boʻshligʻining balandligi 40 m[8] qoziqlarning maksimal chuqurligi 55 m deb taxmin qilingan. 1949-yil 18-mayda SSSR Vazirlar Kengashi koʻprik qurilishi toʻgʻrisida qaror qabul qildi[9](tayyorgarlik qurilish ishlari1947-yildan[8]olib borilgan), lekin 1950-yilda koʻprik qurilishi toʻxtatildi va parom qurilishi boshlandi[7].

1970-yillarda boʻgʻoz orqali quruqlik aloqasi masalasi yana koʻtarilgan, biroq mablagʻ yoʻqligi sababli loyiha amalga oshirilmagan. 1990-yillarning boshlarida Kerch boʻgʻozi orqali transport oʻtish loyihasini amalga oshirishda ishtirok etish uchun tanlov eʼlon qilind. Oʻsha paytda 4 ta oʻtish loyihasi (ikkita koʻprik va ikkita tunnel) mavjud edi. Qrim hukumati ushbu loyihaning amalga oshirilishi Rossiya bilan aloqalarni osonlashtiradi va Qrimning qoʻshni davlatlar oʻrtasida „oraliq“ (va sof Ukraina emas) pozitsiyasini mustahkamlaydi, deb hisobladi. Bundan tashqari, uzoq vaqt davomida (Qrimning Rossiya Federatsiyasiga qoʻshilishigacha)[10] koʻprik Qora dengiz sohilidagi halqa yoʻlining elementlaridan biri sifatida ilgari surildi, loyiha. BSEC doirasida yoki „qayta tiklangan Buyuk Ipak yoʻli“[11] doirasida muhokama qilingan.

Koʻprik qurilishi masalasi 2006-yilda Ukraina hukumatida muhokama qilingan. Ukraina transport va kommunikatsiyalar vaziri Nikolay Rudkovskiyning soʻzlariga koʻra, bunday qurilish „Qrim uchun ortiqcha“ boʻladi va „Rossiya Kavkaziga keladigan har bir sayyohga Qrimga albatta kelish imkoniyatini beradi“[12][13]. Koʻprik qurish imkoniyati 2008-yilda bosh vazirlar[14] darajasida ham muhokama qilingan va oʻsha yili koʻprikni loyihalash va qurish „Rossiya Federatsiyasining 2030-yilgacha transport strategiyasi“ ga kiritilgan. Janubiy federal okrugda transport infratuzilmasini rivojlantirishning asosiy yoʻnalishlaridan biri sifatida Kerch boʻgʻozi orqali koʻprikni loyihalash va Kavkaz dengiz portiga yoʻl yondoshuvlari va kirish joylarini rekonstruksiya qilish (2015-yilgacha) va davr uchun kiritilgan. 2016-yildan 2030-yilgacha — koʻprik qurilishi[15][16].2010-yil aprel oyida Xarkovda boʻlib oʻtgan uchrashuvda Kerch boʻgʻozida koʻprik qurilishi kelishib olindi va yaqinda Ukraina prezidenti lavozimini egallagan Viktor Yanukovich va Rossiya prezidenti Dmitriy Medvedev[17][18][19] tomonidan imzolandi..

2013-yil 17-dekabrda Rossiya Federatsiyasi hukumati va Ukraina Vazirlar Mahkamasi oʻrtasida Kerch boʻgʻozi orqali transport oʻtishini tashkil etish boʻyicha qoʻshma harakatlar toʻgʻrisida bitim imzolandi[20]. Ukraina Vazirlar Mahkamasi 2014-yil yanvar oyida kelishuvni tasdiqladi[21]. 2014-yilda Qrim voqealari tufayli koʻprik qurilishi boʻyicha muzokaralar toʻxtatildi[22]. 2014-yil 18-martda koʻprik qurilishi boʻyicha muhandislik tadqiqotlari uchun tanlov eʼlon qilindi[23], ammo uning rasmiy shartlari, koʻprik boʻyicha Rossiya-Ukraina kelishuviga[24] ishora qilib, endi haqiqiy voqelikka mos kelmadi. Oʻsha kuni Rossiya Qrimni rasman oʻz hududiga kiritdi.

Tuzlinskaya tupurgi koʻprik qurilishidan oldin, 2013-yil.

Qrimning Rossiya Federatsiyasiga qoʻshilishidan soʻng, Qrim va Kuban oʻrtasida transport oʻtish joyini yaratishning ahamiyati keskin oshdi. Bu yarim orolning Rossiyaga integratsiyalashuvining asosiy elementiga aylandi[25].Qrimning transport zaifligi, jumladan, bir qator xavf-xatarlar bilan bogʻliq edi.Yarim orol ustidan jismoniy nazoratni yoʻqotish, Ukraina, ammo hayotiy transport yoʻllarini toʻsib qoʻyish orqali Qrim yarimorolini izolyatsiya qilish imkoniyati kabi vositalarni saqlab qoldi[26]. Yarim orol bilan yoʻl aloqasining yagona yoʻli, Ukraina tomonidan nazorat qilinadigan hudud orqali yoʻnalishlarga qoʻshimcha ravishda, Kerch parom oʻtish joyi edi[27], lekin undan foydalanish maʼlum xarajatlar bilan bogʻliq edi. Oʻtish joyida tez-tez navbatlar bor edi va uning ishlashi ob-havo sharoitlariga juda bogʻliq edi[6]. Barqaror aloqani taʼminlash boʻyicha amaliy vazifa bilan bir qatorda, transport kesishmasi ramziy maʼnoga ham ega edi. U Qrimning Rossiyaga qoʻshilishining oʻziga xos jismoniy timsoliga aylandi[28][29] va Rossiyaning oʻz oʻrniga ega boʻlish qatʼiyatini namoyish etdi. Yarim orol[25]oʻtishni yaratish keyinchalik Rossiya tomonidan mustaqil ravishda amalga oshirildi (ikki tomonlama asosda emas)[30] va faqat endi, Kerch boʻgʻozi orqali quruqlikdagi aloqa loyihalardan haqiqatga aylantirila boshlandi[31].

Kerch boʻgʻozi orqali „ham avtomobil, ham temir yoʻl koʻprigi“ qurish vazifasini Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Vladimir Putin 2014-yil 19-martda Transport vazirligi oldiga qoʻygan edi[32][33],Qrim ustidan Rossiya suvereniteti eʼlon qilinganidan keyin bu jarayon faollashadi.

Transport oʻtish joyini qurish uchun buyurtmachi Federal yoʻl agentligining boʻlinmasi — „Federal avtomobil yoʻllari boshqarmasi“ Taman "" federal davlat muassasasi edi[34].

Qurilish variantlarini tanlash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻprikning yoʻnalishi toʻrtta variantdan tanlab olindi, bunda oʻtish joyining uzunligi, unga har ikki tomonda temir yoʻl va avtomobil yoʻllarining mavjudligi, qoʻshimcha yoʻnalishlar yaratish zarurati tufayli qurilish narxining oshishi istiqbollari hisobga olindi. Yaqinlashish uchastkalaridagi transport vositalari, shuningdek, Kavkaz portining rivojlanish istiqbollari, temir yoʻl, dengiz kemalari kursi bilan kesishish burchagi, Kerch atrofida transport oqimini yoʻnaltirish imkoniyati, ekologik vaziyat, shuningdek, Taman yarim oroli va Chushka tupurgi hududida loy vulqonlarining mavjudligi[35][36][37]. Uchta variant Chushka tupurigidan Qrimga oʻtish yoʻlini qurishni taklif qilgan boʻlsa, toʻrtinchi variant Taman yarim orolidan Tuzla tupurgi va Tuzla oroli orqali yoʻlni taklif qildi. Oxirgi variant optimal deb topildi[38] : ushbu variantning afzalligi xizmat koʻrsatish ob’ektlarini joylashtirish uchun joy mavjudligi, shuningdek, tarixiy va madaniy meros ob’ektlari va faol hududlarni chetlab oʻtish qobiliyatidir, loy vulqonlarni[39]. Bundan tashqari, Chushka Spitdan koʻprik qurilishi mavjud oʻtishni toʻxtatishni talab qiladi[35], bu qurilish davrida Qrimning Rossiya hududlari bilan bogʻlanishini murakkablashtiradi[40].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 Гипростроймост. „Транспортный переход через Керченский пролив“. 12-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ 2,0 2,1 Анастасия Степанова. „Керченский мост притянет деньги“. dg-yug.ru (21-may 2015-yil). 2015-yil 22-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-iyul 2015-yil.
  3. ↑ Вера Данилина. „Керченский мост станет частью трассы М-25“. За рулём (5-may 2015-yil). Qaraldi: 13-may 2015-yil.
  4. ↑ Postanovlenie Pravitelstva Rossiyskoy Federatsii ot 28.04.2015 g. № 412 „O vnesenii izmeneniy v nekotorie akti Pravitelstva Rossiyskoy Federatsii“
  5. ↑ „Russia pushes back 'Putin's bridge' to annexed Crimea by a year“. Reuters (13-aprel 2016-yil). Qaraldi: 28-noyabr 2019-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 „Bridge connects Crimea to Russia, and Putin to a Tsarist dream“ (inglizcha). South China Morning Post. Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 Кудюкин М. М. „Мост через Керченский пролив“.
  8. ↑ 8,0 8,1 „Докладная записка министра путей сообщения СССР Б. П. Бещева председателю Совета министров СССР И. В. Сталину о ходе подготовки к строительству моста через Керченский пролив (1949)“.
  9. ↑ Postanovlenie Soveta ministrov SSSR ot 18-maya 1949 goda № 1935-728s „O stroitelstve mosta cherez Kerchenskiy proliv“ // GA RF. F. 5446. Op. 51a. D. 772. L. 29-24.
  10. ↑ „Черноморское кольцо упёрлось в Украину“. Газета.Ru. Qaraldi: 9-iyun 2018-yil.
  11. ↑ „Макропроект в Крыму“. КоммерсантЪ (22-oktabr 1994-yil). Qaraldi: 9-iyun 2018-yil.
  12. ↑ „Кабмин рассматривает возможность соединения Украины с Россией“. Украинская правда (17-noyabr 2006-yil).
  13. ↑ „Между Керчью и Россией построят мост“. podrobnosti.ua (17-noyabr 2006-yil). Qaraldi: 21-mart 2019-yil.
  14. ↑ „Россия и Украина договорились строить мост через Керченский пролив“. Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  15. ↑ Transportnaya strategiya Rossiyskoy Federatsii na period do 2030 goda (utv. Rasporyajeniem Pravitelstva RF ot 22-noyabrya 2008 goda № 1734-r)
  16. ↑ „Украина решила построить мост в Россию через Керченский пролив“ (ruscha). «Комсомольская правда» (19-mart 2010-yil). Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  17. ↑ „Медведев и Янукович договорились о строительстве моста через Керченский пролив“. Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  18. ↑ „Янукович и Медведев договорились соединить Крым с Кубанью“. lenta.ru. Qaraldi: 23-dekabr 2019-yil.
  19. ↑ „Янукович и Медведев договорились соединить Крым с Россией“ (ruscha). «Обозреватель». Qaraldi: 23-dekabr 2019-yil.
  20. ↑ „Двусторонние договоры“ (ruscha). www.mid.ru. Qaraldi: 9-fevral 2017-yil.
  21. ↑ „Про затвердження Угоди між Кабінетом Міністрів України та Урядом Російської Федерації про спільні дії з організації будівництва транспортного переходу через Керченську протоку“. zakon.rada.gov.ua. Qaraldi: 19-dekabr 2019-yil.
  22. ↑ „Глава Минтранса: Россия приостановила переговоры с Украиной по проекту Керченского моста“ (ruscha). ТАСС (2014-yil 28-fevral). Qaraldi: 7-iyun 2018-yil.
  23. ↑ „Объявлен конкурс на инженерные изыскания по строительству Керченского моста“. ТАСС. Qaraldi: 19-dekabr 2019-yil.
  24. ↑ Dokumentatsiya konkursa[sayt ishlamaydi], s. 20
  25. ↑ 25,0 25,1 Shaun Walker. „Russia's bridge link with Crimea moves nearer to completion“ (inglizcha). the Guardian (31-avgust 2017-yil). Qaraldi: 7-iyun 2018-yil.
  26. ↑ David M. Herszenhorn. „Dependence on Russia Is Likely to Leave Region’s Economy in a Precarious State“ (inglizcha). The New York Times (19-mart 2014-yil). — „The process is also fraught with risks, including the possibility that the Ukrainian government could move to further isolate the geographically remote peninsula by shutting vital transportation lines. There is no overland transportation link between Russia and Crimea, and building a bridge across the shortest waterway, near the Crimean city of Kerch, would take years and cost an estimated $3 billion to $5 billion“. Qaraldi: 26-iyul 2018-yil.
  27. ↑ Andrew Roth. „Putin opens 12-mile bridge between Crimea and Russian mainland“ (inglizcha). The Guardian (15-may 2018-yil). — „The 12-mile (19km), $3.7bn (£2.7bn) bridge is Moscow’s only direct road link to Crimea. Russia expects it will carry millions of cars and rail travellers and millions of tons of cargo each year. Previously, all car traffic passed over the Kerch strait by ferry or by passing through Ukraine“. Qaraldi: 26-iyul 2018-yil.
  28. ↑ „Большая пресс-конференция Владимира Путина“ (ruscha). Президент России. Qaraldi: 19-dekabr 2019-yil.
  29. ↑ „Как мир отреагировал на открытие Крымского моста“. ТАСС. Qaraldi: 19-dekabr 2019-yil.
  30. ↑ „Россия прекратила соглашение с Украиной о строительстве Керченского моста“. Газета.Ru. Qaraldi: 8-iyun 2018-yil.
  31. ↑ Ведомости „Как всего за два года был построен Крымский мост“ (15-may 2018-yil). Qaraldi: 8-iyun 2018-yil.
  32. ↑ „Керченский мост будет автомобильным и железнодорожным“. ТАСС (19 марта 2014). Qaraldi: 8-fevral 2018-yil.
  33. ↑ „Путин велел построить два моста через Керченский пролив“. Лента.ру (19-mart 2014-yil).
  34. ↑ „Заказчик Крымского моста принял его автодорожную часть“. Qaraldi: 18-may 2018-yil.
  35. ↑ 35,0 35,1 „Мост через Керченский пролив можно построить только в двух местах“. РБК. Qaraldi: 6-iyun 2018-yil.
  36. ↑ „Правительство выбрало дорогу в Крым“. Газета.Ru. Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  37. ↑ Blevaka blevake rozn (Wayback Machine saytida 2-noyabr 2017-yil sanasida arxivlangan) // strana.ru
  38. ↑ „Проект строительства моста в Крым подорожал до 300 млрд рублей“ (inglizcha). www.forbes.ru. Qaraldi: 21-may 2018-yil.
  39. ↑ „Мост в Крым, скорее всего, построят через косу Тузла“. РИА Новости (5-iyun 2014-yil).
  40. ↑ {{{заглавие}}}. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Qrim_koʻprigi&oldid=4176167" dan olindi