Qapash masjidi

Qapash masjidining binosi
qozoqcha: Қапаш мешіті
Umumiy maʼlumot
Turi	Juma masjidi
Joylashuvi	Mangʻistau (viloyat)
Manzili	Jarmish qishlogʻidan 20 km shimoli-gʻarbda
Mamlakat	Qozogʻiston
Oʻlchamlari
Boshqa oʻlchamlari	16,35×7,30 m
Texnik holati
Material	ohaktosh-qumtosh
Dizayn va konstruksiya
Meʼmor	Qapash Qinaquli

Qapash masjidi - meʼmoriy saʼnat yodgorligi. Aqtauning Jingildi qoʻrgʻonining ichida, temir yoʻlga yaqin yerda masjidni qurdirgan Qosbay degan boy odam, uni qurgan usta uning qarindoshi Qapash Qinaquli (1876 — 1938). Mang‘istovdagi meʼmorchiligining eng yaxshi asari hisoblangan masjid qurilishiga mahalliy hududning kesma toshlari foydalanilgan. Masjid bir necha xonali. Usta masjidni qurilishida usta Astraxan shahridagi binolarning koʻplab maketlaridan foydalangan. Oktabr inqilobi arafasida boshlangan masjidning qurilishi sovet hukumati siyosati tufayli tugallanmagan, tomi to‘liq bo‘lmagan. 1931-yilda masjid quruvchi Qosbay Afg‘onistonga ketdi, masjid quruvchi usta Qapash 1938-yilda hibsga olinadi va otib tashlanadi. Keyinchalik masjid binosi jun terish omboriga aylanib, oxir-oqibat butunlay tashlab ketilgan. 1976-yilda masjid uyi davlat tasarrufiga oʻtkazildi; 2005-yilda uning faqat devorlari tiklandi, tomi mablagʻ etishmasligi tufayli ochiq qoldi.

Qapash ota haqida

Mang‘istov o‘lkasida yog‘och bilan toshdan tugun yasagan, temirni tezda solib „til bitirgan“ ustalar, zargarlar, hunarmandlar kam bo‘lmagan. Shunday hunarmandlarining Mang‘istovdagi nomi afsona boʻlib qolgan mashhurlarning biri Qinaquli Qapash.

U 1876-yili hozirgi Jarmish viloyatida tug‘ilgan. Otasi Qinaq chorva bilangina kun koʻrgan kambagʻal dehqon boʻlgan. Qapash o‘n to‘rt-o‘n besh yoshidanoq is’tedodi orqasidan sakkiz qirrali bir sirli har xil sanʼati bilan koʻzga tusha boshlaydi. Shuningdek, uning koʻpga xayrixohligi, birodarligi, el-yurt bilan muloqoti, hech kimni uzoqlashtirmaslik sifati ham nomin mashhur qilgan. Qapash masjidi — arxitektura yodgorligi. Masjid qurilishiga zarur toshni Qizil qo‘rg‘on yeridan arra bilan kesib, bir necha tuya bilan olib yetkazgan. U paytda qurilish materiallari faqat mahalliy yerdan tashilgan. Masjid bir necha xonali. Qapash masjidi bir-biriga tutashgan uch zaldan iborat, o‘rta zalda bir ustun joylashgan, u uch arkali tokcha orqali asosiy xona bilan tutashgan. U asosiy oʻquv xonasiga olib boradi. Masjidning g‘arbiy devoridagi joy o‘qituvchi dars o‘tkizadigan joy bo‘lishi kerak. Toshni katta mahorat bilan va aniqlik bilan o‘lchab qarab, tomin hech qanday tayanchsiz tosh bilan o‘ralgan gumbaz bilan yopishga qulay, biroq notinch sho‘rolar davrida to‘liq bitira olmagan. Bu paytda badavlat oilalar bilam dini xizmatkorlarga qarshi qatagʻon boshlangan edi.

Saksoninchi yillarning oxirida Mang‘istauga Qozog‘iston Kompartiyasi Markaziy Qo‘mitasi kotibi O‘zbekali Janibekov keldi. Shunda u Qapash masjidiga ham keldi, oddiy xalq hunarining beqiyos mahoratiga qoyil qolib, bu yodgorlikni qayta tiklash zarurligini viloyat tegishli mutasaddilariga topshirgan. Biroq tarixiy-madaniy meroslarni tiklab, taʼmirlash tashkilotining ishi qoniqarsiz darajada tashkil etildi. Millionlab mablag‘ sarflangan taʼmirlash, tiklash ishlari sifatsiz bajarildi. Oxir-oqibat, boshlangan ishdan voz kechildi. Masjidning tomini yopa olmaymiz, oldingi koʻrinishiga qayta tiklashning iloji yo‘q degan fikr aytildi.

Qapashning qoʻli oltin-hunarmand bo‘lganligining dalillar kam emas. O‘tgan asrning boshida Fort-Shevchenko shahridagi ko‘plab marqasqalar taʼlim olib chiqqan „Ko‘k shkolding“ ham qurilishin solishga Qapash maxsus taklif etilib, maktab qurilishin solishga qatnashgan. Shu „Koʻk shkol“ deb nomlanadigan bino hozirgi kungacha saqlanib tur. Shahardagi yirik meʼmoriy yodgorliklarnig biri hisoblanadi.

Oʻttizinchi yillari „Auizdibas“, „Amanqizilitte“ rejadan tashqari maktab qurilishin solingani bor. Shuningdek, „Baris“ guruhidagi berish Mambet degan kishining ham gumbazli tomin solib, hozirgi kungacha shu koʻrinishida saqlanib qolgan. Umuman Qapash ota Mang‘istouda oʻz hayotida qirqdan ortiq tom qurgani haqida xalq ogʻzida manbalar aytiladi. Qapash otaning yana bir yaxshi sanʼati egar yasash ekan. U oddiy kundalik turmush paytida egar mingi soladigan yogʻoch egar bilan qoʻshib suyaklanga oqbosh erni ham koʻp yasagan. Bunday suyaklangan oqbosh erlar koʻpincha badavlat odamlarning iltimosiga binoan qilingan, ular katta qora mollariga almashtirgan.

Qapash o‘g‘li Adil uchun toza bug‘uning shoxidan er yasagan. Erning yaqin bir mix yoʻq. Erning qismlari baliq yelimi bilan birlashtirilgan. Eng koʻzga tashlanadigan tomoni shundaki, uning shaklini yoʻqotmaydigan shox bilan qoplangan yuzasi bor. Jona odatda qisman toʻqimachilik va qisman bezak uchun qilingan erning bir qismidir. Zona asosan eshak terisidan tayyorlanadi. Teri yaxshilab davolanadi, soʻngra sut yoki oʻt bilan aralashtirilgan tariq eziladi va surtiladi. Keyin teri porloq koʻk rangga aylanadi. Teri ishlov berish hunarin Qapash ham mukammal egallagan.

O‘g‘li uchun maxsus yasagan oq bosh er bu kunlari Olmaotadagi respublika muzeyiga olinib, butun xalqimizning bebaho merosiga aylanib bormoqda. Er yasashdan Qapash otaning imzosi oʻzga hech kimga o‘xshamaganlikdan xalqqa bir zumda mashhur bo‘lgan.

Qapashning yana bir katta mahorati u etikdo‘z boʻlgan. U saptama etik, shongqayma, mahsi, kebis, odamning oyagʻining shakliga qarab yengil etiklar tikgan. Qapash etiklarni tez va chiroyli tikishni bilar edi. Uni olgan odam hech qanday ayb topmaydi.

Qapash ota xalqga mashhur zargar. O‘sha paytlarda kumush bilan oltin osonlik bilan topilmaganlikdan Qapash qoʻlga tushgan oltin, kumush tangalarni baʼzan qayta eritib ehtiyojiga foydalangan. U hashamatli buyumlarin, har xil bezak jihozlarin yasagan. Qapash koʻpincha bilaguzuk, marjonlarni, uzuk, sirgʻa, kamar va boshqa mahsulotlar yasagan va yangi sanʼat asarlarini hayotga olib kelgan. Uning sanʼatkorligi, harakatlarining aniqligi, ko‘zining o‘tkirligi, qo‘llarining taʼsirchanligi, zehnining chaqqonligi, hech kimnikiga o‘xshamaydigan o‘ziga xos imzosi belgilandi, asarlari o‘ziga xos go‘zalligi va o‘ziga xosligi bilan mashhur edi. badiiy tasvir.

Imonlilik bilam odamgarchilikni boʻlgan, ola ipni umr boʻyi sakramagan, g‘iybat va siyosat bilan aloqasi yo‘q Qapash ota ham qizil imperiyaning vahshiyligidan, zulmidan omon qola olmadi. 1929-1932 va 1937-1938-yillardagi qonli qirg‘in ko‘pchilikni qora kunga olib keldi.

Olmaotadagi „Adilet“ nashriyotidan 1998-yili chop etilgan kitobda.

"…Ushbu targ‘ibotda birgina Mang‘istou tumaning 18 qishloqdan 54 fuqaro qo‘lga olinib, jinoiy javobgarlikka tortildi" deb yozilgan.

Shuning 30 nafari kambagʻal qishloqining fuqarosi boʻlgan. Ularning orasida Qinakov Qapash ham bor. Azali kitobda: "Qinakov Qapash 1876-yili tug‘ilgan. JOS aʼzosi. 1938-yili 3-noyabr 58-moddaning 2, 6, 7, 11-bandlari bilan otish jazosiga hukm qilingan. „1957-yili 19-iyulda oqlangan“ deb yozilgan.