Prussiya Fanlar akademiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Qirollik Prussiya Fanlar Akademiyasi (nemischa: Königlich-Preußische Akademie der Wissenschaften) — 1700-yil 11-iyulda Berlinda tashkil etilgan va 1945-yilgacha mavjud boʻlgan akademiya. Prussiya akademiyasi asosida 1946-yilda GDR Fanlar akademiyasi ochildi. Hozirgi vaqtda 1992-yilda tashkil etilgan Berlin-Brandenburg Fanlar akademiyasi Prussiya Fanlar akademiyasining ilmiy anʼanalarining davomchisi hisoblanadi.

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Akademiyani tashkil etish toʻgʻrisidagi farmonni Brandenburg grafi Frederik I imzolagan. Akademiyasini tashkil etish uning birinchi prezidenti boʻlgan Gotfrid Leybnitsning faol ishtirokida amalga oshirilgan. Tashkil etilgan vaqtda akademiya Leybnits tomonidan taklif qilingan Brandenburg saylovoldi ilmiy jamiyati nomini oldi (nemischa: Kurfürstlich Brandenburgische Societät der Wissenschaften). Graf akademiya faoliyatini moliyalashtirishdan bosh tortdi, ammo buning evaziga unga Brandenburgda kalendarlarni chop etish monopol huquqini berdi.

1701-yilda akademiya Qirollik Prussiya ilmiy jamiyati deb oʻzgartirildi nemischa: Königlich Preußische Sozietät der Wissenschaften). Jamiyat ilmiy izlanishlar uchun rasadxona (1709), anatomik teatr (1717), botanika bog‘i (1718) oldi. 1710-yilda akademiya nizomi qabul qilindi. Jamiyatning ilmiy obroʻsi uzoq vaqtdan beri past boʻlib kelgan, bu qisman kam mablagʻ bilan bogʻliq.

Unter den Lindendagi Berlin davlat kutubxonasi binosiga kirish

1744-yilda, Fridrix II hukmronligi davrida, nom Qirollik Fanlar Akademiyasiga oʻzgartirildi. Akademiyani moliyalashtirish sezilarli darajada yaxshilandi, u kengaytirildi va laboratoriya bilan taʼminlandi (1753), akademiyada qatnashish va uni boshqarish uchun birinchi darajali olimlar taklif qilindi. 1812-yilda akademiya yana oʻzgartirildi: yangi nizom qabul qilindi va uning faoliyati uzoq muddatli ilmiy loyihalarni ishlab chiqishga qaratildi. Bu vaqtda Prussiya akademiyasi nihoyat nufuzli ilmiy muassasa sifatida shakllanadi. XX asrda natsistlar davrida akademiya irqiy „tozalangan“[1].

Sharqiy Germaniyada ilm-fanning keyingi rivojlanishidagi ahamiyati[tahrir | manbasini tahrirlash]

Urushdan soʻng, 1946-yil 1-iyulda Sovet harbiy maʼmuriyati (1972-yildan — GDR Fanlar akademiyasi) tomonidan Berlinda Germaniya Fanlar akademiyasi tashkil etildi[2], unga Prussiya Fanlar akademiyasining bir qator aʼzolari, mulki va ilmiy loyihalari bilan kirdi. Germaniya qayta birlashgandan keyin GDR Fanlar akademiyasi tugatildi. Uning mulki va loyihalari yangi tashkil etilgan federal yerlar va bir qator ilmiy birlashmalarning yurisdiksiyasiga oʻtkazildi. 1992-yil 21-mayda Berlin va Brandenburg shtatlari oʻrtasida umumiy mintaqaviy Berlin-Brandenburg Fanlar Akademiyasini tashkil etish toʻgʻrisida shartnoma tuzildi. Sobiq GDR Fanlar akademiyasining mulki va loyihalari unga oʻtkazildi, ammo ayni paytda yangi akademiyaning tashkil etilishi Prussiya Fanlar akademiyasining ilmiy anʼanalarini tiklash sifatida belgilandi.

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. President of the Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities (Pub.) A History of more than 300 Years. Berlin-Brandenburg Academy of Sciences and Humanities. Formerly the Prussian Academy of Sciences. BBAW, Berlin 2009, ISBN 978-3-939818-14-4 (English and German), p. 59-69.
  2. Notzoldt, Peter; Walther, Peter Th. (2004). "The Prussian Academy of Sciences during the Third Reich". Minerva: A Review of Science, Learning and Policy 42 (4): 421–444. http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/search/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=EJ797122&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=EJ797122. Qaraldi: 14 June 2013. Prussiya Fanlar akademiyasi]]