Press-karta

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Press-pass (muqobil ravishda press-karta yoki jurnalist pasporti deb ataladi) jurnalistlarga qandaydir maxsus imtiyozlar beradi. Baʼzi kartalar qonuniy maqomga ega; Boshqalar esa, muhbirning amaliyotchi jurnalist ekanligini koʻrsatadi. Imtiyozlar tabiati emitent agentlik turiga qarab belgilanadi, ularning uchta asosiy toifasi mavjud: axborot tashkilotlari, huquqni muhofaza qilish organlari va tadbirlar tashkilotchilari (odatda, korporativ matbuot anjumani kabi maʼlum bir ish uchun). Har bir turdagi kartalar turli xil ruxsatnomalarni beradi, shuning uchun jurnalistlar bir vaqtning oʻzida bir nechta press-passga ega boʻlishlari koʻpincha zarur yoki maqsadga muvofiqdir[1].

Huquqni muhofaza qilish kartalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Denverdagi press-pas.

Shahar, tuman yoki shtat/viloyat darajasidagi politsiya boʻlimlari ayrim mamlakatlarda matbuot talonlari berish imkoniyatiga ega[2]. Bunday ruxsatnomalar muxbir tezkor yangiliklarni xabar qilish uchun politsiya yoki oʻt oʻchirish liniyalarini kesib oʻtishga yoki jinoyat sodir boʻlgan joylarga yoki boshqa cheklangan hududlarga kirishga ruxsat beradi[3] - ammo jurnalist harakati favqulodda vaziyatlar xodimlarining vazifalariga xalaqit bersa, kirish rad etilishi mumkin. 20-asrning oʻrtalarida mashhur ommaviy axborot vositalari koʻpincha jurnalistlarni jinoyat sodir boʻlgan joyda oʻzlarining matbuot talonlari bilan shlyapalariga yopishtirilgan holda tasvirlashdi, bu haqiqatda gʻayrioddiy edi[4].

Politsiya matbuot ruxsatnomalari bilan taʼminlangan istisnoli ruxsat tufayli ular oʻz ixtiyori bilan gunohnomani topshiradi — baʼzi yurisdiktsiyalarda barcha boʻlajak arizachilar bilan shaxsan suhbat, barmoq izlarining toʻliq toʻplami va fon tekshiruvi talab qilinadi[5]. Odatda, bu sinovlarda faqat informatsion yangiliklarni yorituvchi muxbirlar qatnashishlari mumkin[6]; boshqa jurnalistlar (badiiy mualliflar, muharrirlar va muharrirlar, mustaqil yozuvchilar va bloggerlar) bunday imkoniyatga ega emas va ehtioyoj ham yoʻq[5].

Politsiya tomonidan berilgan ruxsatnomalar hukumat matbuot konferensiyalariga yoki boshqa shunga oʻxshash imtiyozlarga ruxsat bermaydi: ular faqat favqulodda vaziyatlarga javob berish xodimlari tomonidan tan olinadi va faqat ruxsatnoma beruvchi idoralarning yurisdiktsiyasi doirasida amal qiladi holos[6].

Avtoturargoh ruxsatnomalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Baʼzi yurisdiktsiyalarda berilgan politsiya mashinalar toʻxtash ruxsatnomalari yangiliklar transport vositalarini ish vaqtida maʼlum toʻxtash cheklovlaridan ozod qiladi. Ular toʻla vaqtli muxbirlar, fotosuratchilar va kamera operatorlari tomonidan ishlaydigan kompaniya transport vositalarida foydalanish uchun tezkor yangiliklarni yorituvchi har qanday yangiliklar yigʻuvchi tashkilotga bu ruxsatnoma berilishi mumkin. Koʻpincha bu ruxsatnomalar faqat politsiya matbuot kartasini olib yurgan jurnalistlarga beriladi.

Koʻzga koʻrinadigan holda, ushbu ruxsatnomalar egasiga "faqat aholi uchun " cheklangan toʻxtash zonalarida toʻxtashga ruxsat berishi mumkin va bu orqali undiriladigan jarima xarajatlaridan ozod qilishi mumkin. Ushbu imtiyozlar faqat soʻnggi yangiliklarni yoritayotgan vaqt davomida amal qiladi lekin bu barcha toʻxtash cheklovlarini bekor qilmaydi: qizil zonalar, yongʻin gidrantlari, piyodalar oʻtish joylari, avtobus zonalari, nogironlar uchun toʻxtash joylari yoki kirish rampalari, tijorat yuklash zonalari, taksi kabinalari zonalari, „toʻxtash yoʻq“ " yoki „toʻxtab turish taqiqlangan“ zonalari, tranzit yoʻlaklari va boshqa tortib olish zonalari uchun hali ham taqiqlangan[6].

Hodisaga xos[tahrir | manbasini tahrirlash]

2005-yilda Gonkongda boʻlib oʻtgan JST konferensiyasi uchun matbuot tasdigʻi

Savdo koʻrgazmalari, jamoat yigʻinlari, sport tadbirlari, mukofot shoulari, professional konferensiyalar yoki har qanday turdagi yirik tadbirlar uchun odatda matbuot kartalari ham mavjud boʻlib. Ular baʼzan „matbuot nishonlari“ deb ataladi[7] Koʻpgina tadbirlar uchun ommaviy axborot vositalarida va boshqa joylarda reklama qilish katta ahamiyatga ega va matbuotga imtiyozlar berish uchun bunga alohida yordam beradi. Matbuot nishonlari egalariga beriladigan imtiyozlar va ularni olish huquqiga ega boʻlgan jurnalistlar ishning xususiyatiga bogʻliq yaʼni uning malakviy darajalari, avvalgi ishlariga eʼtibor beriladi.

Odatda, boʻlajak guvohnoma egalari oʻzlarining tasdiqlovchi hujjatlarini dalillarni taqdim qilib, oldindan ariza berishlari kerak. Tadbir homiylari oʻtmishda chop etilgan materiallarni yoki axborot agentligidan oʻz blankasida ish topshirigʻi batafsil bayon etilgan xatni soʻrashlari mumkin[8][9]. Umuman olganda, axborot agentliklarining materiyal bermaydigan xodimlari (rahbarlar, savdo xodimlari, noshirlar, muharrirlar va boshqalar) matbuot ruxsatnomalarini olish huquqiga ega emaslar[10]. Jurnalistlarga qoʻshimcha ravishda, baʼzi bloggerlarga tadbir uchun ruxsatnomalar berilishi mumkin[11][12].

Koʻpgina yirik tadbirlar, ayniqsa koʻrgazmalar, yoʻlovchilarga press-toʻplamlarni chiqaradi[13]. Matbuot pasporti muxbirga eʼtiborga molik ishtirokchilar bilan intervyu oʻtkazishga ruxsat berishi mumkin va baʼzida buning uchun maxsus xonalar ajratiladi[14][15].

Ochiq tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

1900, William Jennings Bryan nutqi uchun matbuot ruxsatnomasi

Jamoatchilik yigʻinlari, maktab tadbirlari yoki savdo koʻrgazmalari kabi jamoatchilik uchun ochiq tadbirlar uchun politsiya yoki ommaviy axborot vositalari tomonidan berilgan press-passport juda kam imkoniyatlarni berishi mumkin. Bepul yoki chegirmali imkoniyatlarda qatnashish yoki kafolatlangan ishtirok ham baʼzan tartibga solinishi mumkin[16][17]. Imtiyozlar yanada kengroq boʻlishi shart ham mavjud boʻlib yaʼni oldingi qatordagi oʻrindiqlarga yoki faqat pressli xonalarga kirish imkonini beradi[14]. Sport tadbirlari uchun stadion tomonidan berilgan press-passport matbuot anjumaniga kirish huquqini beradi[18]. Ochiq tadbirlar odatda pul toʻlaydigan ishtirokchilar tomonidan moliyalashtirilganligi sababli, press-passajlar soni sotilgan chiptalar soniga bogʻliq boʻlishi mumkin[19].

Yopiq tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Keng jamoatchilikka yopiq tadbirlar uchun politsiya yoki axborot tashkiloti tomonidan chiqarilgan matbuot talonlari deyarli bir qancha masalalarda ruxsat beradi, ammo deyarli barchasi kirish uchun oldindan ariza berishni talab qiladi. Kattaroq eksklyuzivlik potentsial oʻtish oluvchilarga koʻproq cheklovlarni bildiradi. Professional konferensiyalar yoki koʻrgazmalar uchun ruxsatnomalar faqat sohani muntazam yoritib turuvchi yoki „ sanoat tahlilchisi“[20] unvoniga ega boʻlgan yoki tahririyat yoki hisobot belgisiga ega boʻlgan jurnalistlarga berilishi mumkin[21].

Axborot agentliklari kartalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Wikinews tomonidan chiqarilgan matbuot kartasi.

„Jurnalist boʻlish uchun hech kimdan ruxsat soʻrash shart emas“, deb tushuntiradi Davriy nashrlar uyushmasi; „Ammo, baʼzida kerak boʻlganda oʻzingizni jurnalist sifatida tanitish foydali boʻladi“[22]. Shu maqsadda jurnalistik agentliklar oʻz muxbirlari, muharrirlari, yozuvchilari va fotograflarini press-kartalar bilan taminlaydi. Ular davlat tomonidan chiqarilgan kartalarning qonuniy afzalliklariga ega emas va ular tadbirga oid ruxsatnomalarni almashtirmaydi; karta faqat emitent tashkilotga koʻra, uning egasining qonuniy nashri sifatidagi maqomini tasdiqlovchi hujjat sifatida xizmat qiladi. Shunday qilib, karta tashuvchilar intervyu olish, huquqni muhofaza qilish organlaridan maʼlumot olish yoki eksklyuziv joylarga kirish imkoniyatiga ega boʻlishi mumkin.

Birlashgan Qirollikda Buyuk Britaniyaning Press Card Authority (axborot agentliklarining ixtiyoriy konsorsiumi) Buyuk Britaniyada joylashgan yangiliklar yigʻuvchilarga milliy standartlashtirilgan kartani chiqaradi va uni taqdim etdi[23].

Koʻpgina boshqa Yevropa mamlakatlarida kartalar jurnalistlarning milliy kasaba uyushmalari tomonidan chiqariladi. Baʼzilar aʼzolik yoki hukumat ruxsat berishini talab qiladi.

Mustaqil jurnalistlar uchun Milliy Yozuvchilar uyushmasi, Professional nashriyotchilar uyushmasi Creative News Service (CNS) kabi tashkilotlar ICC milliy Jurnalistlar uyushmasi (Buyuk Britaniya) yoki AQSh matbuot assotsiatsiyasi kartalarini chiqaradi.

Soxta kartalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Haqiqiy press-kartalar ularga huquqi boʻlmagan shaxslar tomonidan olinishi mumkin, haqiqiy kartalarning qalbaki nusxalari tayyorlanishi havfi ham mavjud va ishonchlidek tuyulgan bu kartalar har kim tomonidan chiqarilishi yoki tayyorlanishi mumkin. Sabablari va oqibatlari arzimas (bepul ichimliklar) dan halokatligacha (terrorchilar[24] davlat rahbarlari yoki boshqa muhim amaldorlarga kirishlari) natijalar koʻrsatishi mumkin.

Soxta kartalar

Taniqli nashr tomonidan berilmagan matbuot talonlari qonuniy press kartalari egalariga taqdim etiladigan imtiyozlarga ega boʻlish niyatida olinishi yoki tayyorlanishi mumkin. Amerika Jamoatchilik bilan aloqalar jamiyati xodimi Joan Stewartning xabar berishicha, "soxta press-pastinglar restoran va teatr ochilishida, sport tadbirlarida, musiqa festivallarida, siyosiy mitinglarda, taniqli kishilarning kechalari va hatto jinoyat joylaridagi hududlarda koʻp uchraydi. Tegishli kompyuter va rangli printer bilan deyarli har bir kishi bir necha daqiqada rasmiy koʻrinishdagi talonni olishi mumkin[25][26].

Soxta kartalar

Qonuniy nashrlar tomonidan chiqarilgan kartalarning qalbaki nusxalari tayyorlanishi mumkin. Karta emitentlari oʻz kartochkalarini qalbakilashtirishning oldini olish, golografik folga blokirovkasi, imzo chiziqlari va buzgʻunchilikka chidamli laminatsiyali kartalarni yaratish choralarini koʻrdilar[27].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ Gulker. „untitled“. Gulker.com. 29-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  2. ↑ Gulker. „untitled“. Gulker.com. 29-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil. Gulker, Christian H. „untitled“. Gulker.com. Archived from the original on 2007-03-29. Retrieved 2007-05-07.
  3. ↑ „Applying for A SFPD Press Pass“. SFPD Public Affairs Office. City and County of San Francisco Police Department. 28-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 1-aprel 2007-yil.
  4. ↑ McDonnell, Pat J.. „Press card – ticket into harm's way“. Evening Herald (21-iyul 1982-yil), s. 4. Qaraldi: 29-oktyabr 2012-yil.[sayt ishlamaydi]
  5. ↑ 5,0 5,1 Dobkin. „Help Gothamist Get a Press Pass“. SFPD Public Affairs Office. City and County of San Francisco Police Department (27-aprel 2005-yil). 27-iyul 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-aprel 2007-yil.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 „Applying for A SFPD Press Pass“. SFPD Public Affairs Office. City and County of San Francisco Police Department. 28-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 1-aprel 2007-yil. „Applying for A SFPD Press Pass“. SFPD Public Affairs Office. City and County of San Francisco Police Department. Archived from the original Wayback Machine saytida arxivlandi (2009-01-28). on 28 January 2009. Retrieved 2007-04-01.
  7. ↑ Winer. „How I got my press badge for CES“. flickr (7-yanvar 2007-yil). 18-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-aprel 2007-yil.
  8. ↑ „Press/Analyst FAQs“. 2007 International CES. International CES (2007). 8-yanvar 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  9. ↑ „Media Invitation – Complimentary Press Pass“. ISMB/ECCB 2007. International Society for Computational Biology (2007). 2-iyul 2006-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  10. ↑ „Press Registration Form“. SupplySideWest (2006). Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  11. ↑ Winer. „How I got my press badge for CES“. flickr (7-yanvar 2007-yil). 18-mart 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-aprel 2007-yil. Winer, Dave (January 7, 2007). „How I got my press badge for CES“. flickr. Archived from the original on 2007-03-18. Retrieved 2007-04-02.
  12. ↑ Vargas. „What Press Pass? At E3, a Convergence of Card-Carrying Bloggers“. The Washington Post D01 (14-may 2006-yil). 18-iyun 2006-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 2-aprel 2007-yil.
  13. ↑ Olbermann. „Press pass bypass“. Bloggermann. NBC News (17-fevral 2005-yil). Qaraldi: 2-aprel 2007-yil.
  14. ↑ 14,0 14,1 „Press/Analyst FAQs“. 2007 International CES. International CES (2007). 8-yanvar 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil. „Press/Analyst FAQs“. 2007 International CES. International CES. 2007. Archived from the original on 8 January 2008. Retrieved 2007-05-07.
  15. ↑ „Frequently Asked Questions“. United States Senate Daily Press Gallery. United States Senate. 31-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  16. ↑ „Press Pass“. iHollywoodForum. 22-iyul 2011-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  17. ↑ „Media Invitation“. ISMD 2006. International Society for Computational Biology. 2-iyul 2006-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  18. ↑ Olbermann. „Bloggermann“. NBC News (20-fevral 2005-yil). Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  19. ↑ „Press Pass Request“. Demo Fall '07. Demo. 24-yanvar 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  20. ↑ „Press Registration“. Cambridge Health Institution. 3-sentyabr 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  21. ↑ „Press Pass Request Form“. Bike Information Association. 28-oktyabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  22. ↑ „PPA Press Cards“. Periodical Publishers Association. 3-aprel 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  23. ↑ „The UK Press Card Authority“. The UK Press Card Authority. 21-avgust 2009-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 7-may 2007-yil.
  24. ↑ „Press Cards“. The Chartered Institute of Journalists (2006). 27-fevral 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 18-iyun 2012-yil.
  25. ↑ Stewart, Joan. „Guard the shrimp bowl!: How to spot fake press passes“. PR Tactics. Public Relations Society of America (26-aprel 2006-yil). Qaraldi: 18-iyun 2012-yil.
  26. ↑ DePretis, G.C.. „"What exactly is a press pass"“. Medium (14-yanvar 2020-yil). Qaraldi: 15-yanvar 2020-yil.
  27. ↑ „Press Cards“. The Chartered Institute of Journalists (2006). 27-fevral 2007-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 18-iyun 2012-yil. „Press Cards“. The Chartered Institute of Journalists. 2006. Archived from the original Wayback Machine saytida arxivlandi (2007-02-27). on 2007-02-27. Retrieved 2012-06-18.

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Press-karta&oldid=3624416" dan olindi