Prambanan

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Prambanan — (indonezcha: Candi Prambanan , Javanese romiylashtirilgan) Indoneziyaning Yogyakarta shahridagi IX asrga oid hind ibodatxonasi boʻlib, u Xudosining Yaratuvchi (Brahma), Himoyachi (Vishnu) va Vayron qiluvchi (Shiva)deya nomlar sifatida ifodalangan Trimurtiga bagʻishlangan. Maʼbad majmuasi taxminan 17 kilometr (11 mi) Yogyakarta shahridan shimoli-sharqda, Markaziy Java va Yogyakarta provinsiyalari chegarasida joylashgan[1].

Maʼbad majmuasi, YuNESKOning Butunjahon merosi ob’ekti, Indoneziyadagi eng katta hindu ibodatxonasi va Janubi- Sharqiy Osiyoda Angkor Vatdan keyin ikkinchi oʻrinda turadi[1]. U hind arxitekturasiga xos boʻlgan baland va uchli arxitekturasi hamda 47-metr-high (154 ft) alohida ibodatxonalarning katta majmuasi ichidagi markaziy bino[2]. Prambanan ibodatxonasi birikmalari dastlab 240 ta ibodatxona tuzilmalaridan iborat. Qadimgi Java hindu sanʼati va meʼmorchiligining ulugʻvorligini ifodalaydi, shuningdek, Indoneziyadagi klassik davrning durdona asari hisoblanadi[1]. Prambanan butun dunyodan koʻplab mehmonlarni jalb qiladi[3][4].

Tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qurilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Prambanan ibodatxonasi qadimgi Yavaning eng yirik hind ibodatxonasi boʻlib, birinchi binosi IX asr oʻrtalarida qurib bitkazilgan. Bu Rakay Pikatan tomonidan boshlangan va uning vorisi qirol Lokapala tomonidan ochilgan. Ikkilik sulola nazariyasiga amal qiluvchi baʼzi tarixchilar, Prambanan qurilishi Hind Sanjaya sulolasining yaqin atrofdagi Buddist Sailendra sulolasining Borobudur va Sevu ibodatxonalariga bergan javobi sifatida nazarda tutilganligini taxmin qiladi. Bu deyarli bir asrlik Buddist Sailendra sulolasi hukmronligidan keyin Markaziy Javada hindu Sanjaya sulolasining hokimiyatga qaytishini nishonlashni anglatadi. Shunga qaramay, bu ulkan hind ibodatxonasining qurilishi Medang saroyi homiyligining oʻzgarishini anglatadi. Mahayana buddizmidan Shaivit hinduizmiga qadar oʻzgarishlar boʻlgan.

Shiva Mahadeva haykali asosiy maʼbadning garbagriha ichidagi.
Orqa fonda Merapi vulqoni bilan Prambanan ibodatxonasi birikmasi.
1852-yilda Prambanan xarobasining litografiyasi.
Prambanandagi Shiva ibodatxonasi xarobalari c. 1895-yil.
1940-yil fevral oyida Prambanan Shiva ibodatxonasini qayta tiklash.
Indoneziyadagi 5 rupiya 1957-yil banknotlari Shimoliy Apitdagi Prambanan ibodatxonasi tasvirlangan.

Zamonaviy voqealar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Trimurti ochiq sahnasidan Prambanan tungi koʻrinishi.

1990-yillarda asosiy ibodatxonalar rekonstruksiya qilinganidan beri Prambanan Javadagi hindularning marosimlari va marosimlari uchun muhim diniy markaz sifatida qayta tiklandi. Yogyakarta va Markaziy Javadagi baliy va yava hindu jamoalari har yili Prambananda Galungan, Tavur Kesanga va Nyepi kabi muqaddas marosimlarini oʻtkazish amaliyotini qayta tiklashdi[5].

Shikastlangan Prambanan ibodatxonasidan tushgan choʻqqi parchasi

Maʼbad 2006-yilgi Yogyakarta zilzilasida vayron boʻlgan. Dastlabki fotosuratlar shuni koʻrsatdiki, majmua konstruktiv jihatdan buzilmagan boʻlsa-da, jiddiy zarar koʻrgan. Yirik vayronalar, jumladan, oʻymakorlik buyumlari yerga sochilib ketgan. Zarar toʻliq baholanmaguncha maʼbad tashrif buyuruvchilar uchun yopiq edi. Oxir-oqibat, Yogyakarta arxeologiyani muhofaza qilish agentligi rahbari zararning toʻliq hajmini aniqlash uchun bir necha oy kerakligini aytdi[6][7]. Bir necha hafta oʻtgach, 2006-yilda hidudga tashrif buyuruvchilar uchun qayta ochildi.

Shiva Prambanan ibodatxonasi majmuasiga bagʻishlangan asosiy ziyoratgoh
Shiva ibodatxonasining shimoliy xujayrasidagi Durga Mahisasuramarardini haykali.

Vahana ibodatxonalari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nandi ibodatxonasi yoki markaziy vahana ibodatxonasi ichidagi Nandi buqasining haykali.

Uchta asosiy maʼbad oldidagi qolgan uchta ziyoratgoh tegishli xudolarning transport vositalariga (vahana) bagʻishlangan — Shiva uchun buqa Nandi, Brahma uchun muqaddas oqqush Xamsa va Vishnu kite Garuda nomlar bilan ataladigan mablagʻlarni mavjud. Shiva ibodatxonasining oldida Nandi ibodatxonasi joylashgan boʻlib, unda Nandi buqasining haykali joylashgan. Uning yonida boshqa haykallar ham bor, oy xudosi Chandra va quyosh xudosi Surya haykali. Chandra 10 ta ot tortgan aravasida, Surya haykali ham 7 ta ot tortgan aravada turibdi[8]. Brahma ibodatxonasiga qaragan Xamsa yoki Angsa ibodatxonasi. Bu maʼbadning xonasida hech qanday haykal yoʻq, lekin bir vaqtlar muqaddas oqqushning haykali boʻlganga oʻxshaydi. Vishnu ibodatxonasi oldida Garudaga bagʻishlangan maʼbad joylashgan. Biroq, xuddi Hamsa ibodatxonasi singari, Garuda ibodatxonasida ham haykal yoʻq, lekin ehtimol bir vaqtlar Garuda haykali boʻlgan. Garuda Indoneziya uchun muhim rol oʻynaydi, chunki u Indoneziyaning milliy ramzi boʻlib xizmat qiladi, shuningdek Garuda Indonesia aviakompaniyasining nomidir.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Borobudur
  • Indoneziyaning Kandi
  • Indoneziya arxitekturasi
  • Prambanan Ramayana baleti
  • Ratu Boko
  • Roro Jonggrang

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „Prambanan Temple Compounds“ (inglizcha). UNESCO World Heritage Centre. Qaraldi: 24-dekabr 2020-yil.
  2. ↑ „Prambanan Temple Complex“. 2011-yil 6-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-avgust 2011-yil.
  3. ↑ „Prambanan Temple“. indonesia-tourism.com.
  4. ↑ „Prambanan - World Heritage Site - Pictures, Info and Travel Reports“. www.worldheritagesite.org. Qaraldi: 24-dekabr 2020-yil.
  5. ↑ Nyepi di Candi Prambanan
  6. ↑ 'IOL. „World famous temple complex damaged in quake“ (2006). 2012-yil 25-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-may 2006-yil.
  7. ↑ Di sản thế giới tại Indonesia bị động đất huỷ hoại (vyetnamcha)
  8. ↑ Ariswara. Prambanan. Jakarta: Intermasa, 1993. ISBN 9798114574.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Prambanan&oldid=4211490" dan olindi