Polesia

Polesia, Polesie yoki Polesye (belaruscha: Палессе; ukraincha: Полісся; polyakcha: Polesie ; ruscha: Полесье) Markaziy Yevropaning eng chekka hududidan boshlanib, Sharqiy Yevropani, jumladan, Polsha, Belarusiya — Ukraina chegarasi va Rossiyaning janubi -gʻarbiy qismini qamrab olgan tabiiy va tarixiy mintaqadir.

Hajmi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qitʼadagi eng katta oʻrmon maydonlaridan biri boʻlgan Polesia Sharqiy-Yevropa pasttekisligining janubi-gʻarbiy qismida, Poles pasttekisligida joylashgan. Gʻarbiy tomondan, Poleiya Polshadagi Bug daryosi vodiysi va Gʻarbiy Ukrainaning Pripyat daryosi vodiysi kesishmasidan boshlanadi^[1]. Markaziy Polesianing botqoqli hududlari Pinsk botqoqlari deb nomlanadi (mahalliy Pinsk shahri nomi bilan). Chernobil fojiasidan soʻng mintaqaning katta qismi ifloslangan va mintaqa hozirda Chernobil taqiqlangan zonasini va Polesie davlat radioekologik qoʻriqxonasini oʻz ichiga oladi.

Nomlanishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Polesia/Polissia/Polesye va boshqalar nomlari slavyan tilida les „oʻrmon“ ni va slavyancha „on, in, birga“ prefiksini aks ettirishi mumkin^[2]. Polesiada yashovchilar polyshchuklar deb ataladi.

Bu atama Polsha, polyak tili, polyaklar bilan bogʻliq emas, bu soʻz qadimgi slavyan tildagi pole „maydon“ dan olingan^[3].

Tarix[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadim zamonlarda bugungi gʻarbiy va gʻarbiy-markaziy Polesia hududlarida Milograd madaniyati Neuri xalqi yashagan^[4].

Oʻrta asrlarning oxirlarida Polesia Litva Buyuk Gersogligining bir qismi boʻlib, undan keyin Polsha-Litva Hamdoʻstligi tarkibiga oʻtgan (1569). 1921-yildan 1939-yilgacha Polshaning bir qismi boʻlgan, oʻshanda mamlakatning eng yirik viloyatlari shu nom bilan atalgan^[5]. Polesia kamdan-kam hollarda alohida maʼmuriy birlik boʻlgan. Biroq, Ikkinchi Polsha Respublikasi davrida Polesia tumani, shuningdek, Belorussiya SSRda Polesia viloyati mavjud edi. 1931-yildan 1944-yilgacha u qisqa muddat (Vizantiya marosimi) Voliniya, Poleziya va Pidliashiya Ukraina katolik Apostol Ekzarxatining tarkibiy qismi sifatida aniq qayd etilgan^[6]. Ikkinchi jahon urushi tugaganidan beri Polesie yoki Polesia mintaqasi sharqiy Polsha, janubiy Belarus, shimoli-gʻarbiy Ukraina va Rossiyaning janubi-gʻarbiy qismidagi hududlarni oʻz ichiga olgan.

Geografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Polesia — janubiy Belarusiya (Brest, Pinsk, Kalinkavichiy, Gomel), Shimoliy Ukraina (Volin, Rivne, Jitomir, Kiev va Chernigov viloyatlarida) va qisman Polshada (Lublin) Pripyat daryosi (Pripyat botqoqlari) va Rossiya (Bryansk) boʻylab joylashgan.

Pripyatning mashhur irmoqlari — Horin, Stokhid, Shtir, Ptsich va Yaselda daryolari. Pripyat havzasidagi eng yirik shaharlar — Pinsk, Stolin, Davyd-Haradok. Katta botqoqlar 1960-yillardan 1980-yillarga qadar qishloq xoʻjaligi yerlari uchun qayta tiklandi.

Bu hudud Chernobil fojiasidan qattiq jabr koʻrdi. Katta miqdordagi maydon radioaktiv elementlar bilan ifloslangan. Eng ifloslangan qismga Chernobil AESining taqiqlangan zonasi va qoʻshni Polesie davlat radioekologik qoʻriqxonasi kiradi^[7].

Turizm[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mintaqaning Polsha qismiga 1990-yilda tashkil etilgan Polesie milliy bogʻi (Poleski Park Narodowy) kiradi, u 97,6 km² maydonni egallaydi. Unga tutash kengroq hudud (Ukraina chegarasigacha) Ukraina tomonidagi xuddi shunday qoʻriqxona (Shatskiy biosfera rezervati) bilan birgalikda YuNESKO tomonidan belgilangan Gʻarbiy Polesie biosfera rezervatini tashkil qiladi. Viloyatning Belorussiya qismida Pribujskoye-Polesie deb nomlangan qoʻriqlanadigan hudud mavjud.

Mintaqadagi yogʻoch arxitektura inshootlari 2004-yil 30-yanvarda YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga Madaniyat toifasida kiritilgan^[8].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

↑ Alicja Breymeyer. „Presentation of West Polesie Transboundary Biosphere Reserve (Belarus/Poland/Ukraine)“. Nomination Form prepared in Warsaw, Kyiv and Minsk by National UNESCO-MAB Committees, and introduced to UNESCO in a May 2007 Nomination. West Polesie.org. 2016-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-may.
↑ Compare Mould, R. F.. Chernobyl Record: The Definitive History of the Chernobyl Catastrophe. Bristol, UK: Institute of Physics Publishing, 2000. ISBN 0-7503-0670-X.
↑ Weinryb. „The Jews of Poland: A Social and Economic History of the Jewish Community in Poland from 1100 to 1800“. Jewish Publication Society (1973-yil 24-iyul).
↑ David Asheri, Alan B. Lloyd, Aldo Corcella, A commentary on Herodotus Books I-IV , edited by Oswyn Murray, Alfonso Moreno, Oxford University Press, Oxford 2007, p. 589
↑ „Polesie“. University at Buffalo, New York. Polish Academic Information Center. 2016-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-may.
↑ „Apostolic Exarchate of Volhynia, Polesia and Pidliashia (Ukrainian Rite)“. GCatholic.
↑ „Zoning of radioactively contaminated territory of Ukraine according to actual regulations“. ICRIN (2004). 2013-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-aprel.
↑ „Worship wooden architecture (17th -18th centuries) in Polesye - UNESCO World Heritage Centre“. Whc.unesco.org (2004-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2013-yil 13-yanvar.

[MAB-1] Alicja Breymeyer. „Presentation of West Polesie Transboundary Biosphere Reserve (Belarus/Poland/Ukraine)“. Nomination Form prepared in Warsaw, Kyiv and Minsk by National UNESCO-MAB Committees, and introduced to UNESCO in a May 2007 Nomination. West Polesie.org. 2016-yil 2-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-may.

[mould2000-2] Compare Mould, R. F.. Chernobyl Record: The Definitive History of the Chernobyl Catastrophe. Bristol, UK: Institute of Physics Publishing, 2000. ISBN 0-7503-0670-X.

[3] Weinryb. „The Jews of Poland: A Social and Economic History of the Jewish Community in Poland from 1100 to 1800“. Jewish Publication Society (1973-yil 24-iyul).

[4] David Asheri, Alan B. Lloyd, Aldo Corcella, A commentary on Herodotus Books I-IV , edited by Oswyn Murray, Alfonso Moreno, Oxford University Press, Oxford 2007, p. 589

[buffalo-5] „Polesie“. University at Buffalo, New York. Polish Academic Information Center. 2016-yil 7-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 2-may.

[6] „Apostolic Exarchate of Volhynia, Polesia and Pidliashia (Ukrainian Rite)“. GCatholic.

[ICRINzonesmap-7] „Zoning of radioactively contaminated territory of Ukraine according to actual regulations“. ICRIN (2004). 2013-yil 18-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 25-aprel.

[8] „Worship wooden architecture (17th -18th centuries) in Polesye - UNESCO World Heritage Centre“. Whc.unesco.org (2004-yil 30-yanvar). Qaraldi: 2013-yil 13-yanvar.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]