Pilorostenoz

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Pilorostenoz
Oshqozon anatomik qismlarining sxematik koʻrinishi
Mutaxassislik Umumiy jarrohlik
Sabablari Aniq emas[1]
Tashxis usullari Obyektiv tekshiruvlar[2], Ultratovush tekshirish usuli[3], rentgenogramma
Differensial tashxis Gastroezofagial reflyuks[2], ichaklar invaginatsiyasi[4], pilorospazm[4].
Davolash Xirurgik
Prognoz Yaxshi
Takrorlanishi 1000 chaqaloqqa 1,5

Pilorostenoz — oshqozondan ingichka ichakning boshlanuvchi qismiga (pilorus) oʻtuvchi teshikning torayishi bilan kechadigan kasallik[2]. Kasallikning dastlabki belgilari safro aralashmasdan, „favvorasimon“ qusish hisoblanadi[2]. Bu belgi asosan chaqaloqni ovqatlantirishdan keyin sodir boʻladi[2]. Simptomlari aniq yuzaga chiqishi chaqaloqning ikki haftaligidan oʻn ikki haftaligigacha boʻlgan davrga toʻgʻri keladi[2].

Pilorik stenozning kelib chiqish sababi aniq emas[1]. Xavf omillariga chaqaloqlarning "Kesar kesish" yoʻli orqali tugʻilishi, muddatiga yetmay tugʻilishi, sunʼiy yoʻl bilan oziqlantirilishi kiradi[5]. Diagnostikasida oshqozon pilorik kanali devorlarining qalinlashishi natijasida zaytun shaklidagi zich togʻaysimon mustahkamlikka ega boʻlgan hosila aniqlanishi mumkin[2]. Bu hosila koʻpincha ultratovush tekshiruvi bilan tasdiqlanadi[3].

Davolash dastlab suvsizlanish va elektrolitlar bilan bogʻliq muammolarni tuzatish bilan boshlanadi[2]. Keyinchalik, kasallik kechishiga qarab jarrohlik amaliyoti yoki atropin yordamida konservativ davo choralari koʻriladi[2].

Har 1000 ta chaqaloqdan 1-2 tasi ushbu kasallikka chalinadi va oʻgil bolalarda qizlarga qaraganda toʻrt baravar koʻproq uchraydi[2]. Katta yoshlilarda bu holat juda kam kuzatiladi[6]. Pilorik stenozga birinchi marta 1888-yilda taʼrif berilgan boʻlib, xirurgik davosi birinchi marta 1912-yilda Conrad Ramstedt tomonidan amalga oshirilgan[2][1]. Xirurgik davosi kashf qilinishida oldin koʻpchilik chaqaloqlar vafot etgan[2].

Klinik manzarasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pilorostenoz belgilari asosan, kasallikka chalingan chaqaloqlar hayotining birinchi haftasidan 6 oylikgacha boʻlgan davrida tobora kuchayib boruvchi qusish belgisi orqali namoyon boʻladi. Ushbu kasallik oʻgʻil bolalarda qiz bolalarga nisbatan 4 baravar koʻproq kuzatiladi[7]. Koʻpincha qusish oʻt suyuqligisiz boʻladi va „favvorasimon qusish“ deb taʼriflanadi, chunki ushbu belgi bu yoshda kuzatilgan odatdagi qusishdan (gastroezofagial reflyuks) keskin farq qiladi. Baʼzi chaqaloqlarda kam ovqatlanish va vazn yoʻqotish kuzatilsa, boshqalarida esa normal vazn ortishi bilan namoyon boʻladi. Bundan tashqari suvsizlanish paydo boʻlishi, chaqaloqlarning koʻz yoshlarisiz yigʻlashiga va bir necha soat yoki bir necha kun davomida siydik ajratmasligiga olib kelishi mumkin[8]. Yaqqol koʻzga koʻrinadigan belgilaridan yana biri, chaqaloq oshqozonining peristaltika mahalida qum soat shakliga kirib qolishi hisoblanadi.

Etiologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kamdan kam hollarda chaqaloqlarda pilorik stenoz autosomal dominant holat sifatida paydo boʻlishi mumkin[9]. Bunday nuqson bilan tugʻilgan chaqaloqlar oshqozonining pilorik qismi, sfinkter mushaklari tugʻma anatomik toraygan yoki funktsional gipertrofiyalangan koʻrinishlarda namoyon boʻlishi mumkin.

Patofiziologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Gipertrofiyaga uchragan pilorik qism tufayli oshqozon pilorik qismining obstruktsiyasi kuzatiladi va oshqozonga tushgan ozuqa mahsulotlarining oʻn ikki barmoqli ichakka oʻtishi buziladi. Natijada, barcha yutilgan oziq-ovqat mahsulotlari va oshqozon sekretsiyasi faqat qusish orqali tashqi muhitga chiqariladi. Koʻpincha qusish „favvorasimon“ koʻrinishda boʻladi[10]. Gipertrofiyaning aniq sababi nomaʼlum boʻlib qolsada, bir necha tadqiqotlar chaqaloqlarning neonatal davrida giperatsidlik pilorostenoz patogenezida ishtirok etishi mumkinligini koʻrsatdi[11].

Doimiy qayt qilish meʼda shirasining (xlorid kislotasi) yoʻqolishiga olib keladi. Qusiq massasi tarkibida safro boʻlmaydi, chunki pilorik obstruktsiya natijasida oʻn ikki barmoqli ichak fermentlari (tarkibida safro mavjud) oshqozonga oʻta olmaydi. Xloridning yoʻqolishi qondagi xlorid darajasining pasayishiga olib keladi, bu esa buyrakning bikarbonatlarni chiqarish funksiyasini buzadi. Buning natijasida chaqaloq organizmida metabolik alkaloz kelib chiqishi mumkin[12].

Bundan tashqari, qon hajmining pasayishi tufayli ikkilamchi giperaldosteronizm rivojlanadi. Aldosteronning yuqori konsentratsiyasi buyraklarda Na+ ni ushlanib qolishiga va koʻp miqdorda K+ ni siydik bilan chiqarib yuborilishiga olib keladi. Metabolik alkalozga organizmning kompensatsion javobi gipoventiliya boʻlib, arterial qonda pCO2 konsentratsiyasining koʻtarilishiga olib keladi[13].

Diagnostikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

6 haftalik bolaning oshqozoni ultratovush tekshiruvi yordamida tekshirilganda aniqlangan pilorostenoz[14].

Tashxislash kasallik haqida anamnez yigʻish, fizik tekshiruvlarni amalga oshirish orqali amalga oshiriladi va rentgenologik tekshiruvlar bilan mustahkamlanadi. Kuchli qusish bilan ogʻrigan har qanday yoshdagi chaqaloqda pilorik stenozga shubha qilish kerak. Obyektiv tekshiruvda, qorinni palpatsiya qilish orqali epigastral sohada noodatiy hosilani aniqlash mumkin. Kattalashgan pilorik qismdan tashkil topgan bu hosila „zaytunsimon hosila“ deb ataladi[15]. Oshqozon yutilgan ozuqalarni toraygan pilorik qism orqali oʻn ikki barmoqli ichakka oʻtkazishga harakat qilganligi sababli, kamdan-kam hollarda sezilishi yoki koʻrinishi mumkin boʻlgan peristaltik toʻlqinlar ham aniqlanadi (NEJM-dagi video).

Pilorik stenoz kasalligi koʻp holatlarda ultratovush tekshiruvi yordamida tasdiqlanadi. Ultratovush tekshiruvida pilorik qism qalinlashganligini va oshqozondagi massaning oʻn ikki barmoqli ichakka oʻtmayotganligini koʻrish mumkin. 30 kungacha boʻlgan chaqaloqlarda mushak devorining qalinligi 3 mm yoki undan koʻp va pilorik kanal uzunligi 15 mm yoki undan koʻp boʻlsa, gʻayritabiiy hisoblanadi. Agarda oshqozon ichidagi massaning pilorik qism orqali oʻn ikki barmoqli ichakka oʻtishi kuzatilsa, bunday hollarda pilorostenoz va pilorospazm oʻzaro taqqoslama diagnostika qilinadi. Taqqoslama diagnostika maqsadida yuqori tutqich arteriyasi va yuqori tutqich venasining holatiga eʼtibor berish kerak, chunki bu ikki tomirning oʻzgarishi pilorik stenozni inkor etib, oʻrniga ichakning malrotatsiyasidan dalolat beradi[7].

Chaqaloq nurlanish olishiga qaramasdan, oshqozon ichak traktining yuqori qismini kontrast moddalar yordamida rentgenogramma qilib tekshiriladi[7]. Pilorostenozda kontrast berilgandan keyin rentgenogramma qilinsa „torli belgi“ yoki „temir yoʻl / qoʻsh yoʻl belgisi“ koʻrinadi. Qorin boʻshligʻining oddiy rentgenogrammasida esa oshqozonning kengayganligini koʻrish mumkin[16].

Yuqori oshqozon-ichak traktini endoskopik tekshiruvlar yordamida tekshirilganda pilorik stenozni aniqlab boʻlishiga qaramasdan, bu stenozning sababini mushaklar gipertrofiyasi yoki pilorospazm ekanligini farqlab boʻlmaydi[16].

Qon analizlarida, doimiy qayt qilish natijasida oshqozon kislotasi (tarkibida xlorid kislotasi mavjud) tashqi muhitga koʻp chiqib ketishi tufayli qonda pH miqdori koʻtarilishi, kaliy va xloridlarning miqdorining kamayishi kuzatiladi[16][17]. pH muvozanatini tuzatish uchun hujayradan tashqari kaliyning, hujayra ichidagi vodorod ionlari bilan almashinuvi sodir boʻladi[18].

Davolash[tahrir | manbasini tahrirlash]

Bir oylik chaqaloqda vertikal piloromiyotomiya operatsiyasi oʻtkazilgandan 30 soat oʻtgach, operatsiya qilingan sohadagi chandiqning koʻrinishi.
Bir oylik chaqaloqda gorizontal piloromiyotomiya operatsiyasi oʻtkazilgandan 10 kun oʻtgach, operatsiya qilingan sohadagi chandiqning koʻrinishi.

Pilorik stenoz odatda jarrohlik yoʻli bilan davolanadi[19] va juda kam holatlarda konservativ davo choralari yordam berishi mumkin.

Pilorostenozning xavfliligi pilorik qismning yopilishi emas, balki uning asorati suvsizlanish va elektrolitlar balansining buzilishi hisoblanadi. Shuning uchun dastlab chaqaloq suvsizlanishiga qarshi va qondagi pH miqdorini normallashtirish qaratilgan yordam koʻrsatish kerak. Odatda bunday yordamni kechiktirmagan holatda, dastlabki 24-48 soat ichida amalga oshirish kerak[20].

Pilorik stenozni davolash uchun tomir ichiga va ogʻiz orqali atropin qoʻllash mumkin. Piloromiotomiya jarrohlik amaliyoti 85-89% muvaffaqiyatli yakun topadi. Ammo bu amaliyot uchun bemorlar shifoxonada uzoq muddat qolishlari va malakali hamshiralik yordamini olishlari talab qilinadi[21].

Xirurgik davosi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Pilorik stenozni xirurgik davosi '''Ramstedt''' usulidagi (oshqozonning pilorik qismi oʻtkazuvchanligini tiklash uchun pilorik qism mushaklarini kesish) jarrohlik amaliyoti hisoblanadi. Ushbu operatsiya jarrohning tajribasiga qarab bitta kesma (odatda 3-4 sm uzunlikdagi) yoki laparoskopik (bir nechta mayda kesmalar orqali) yoʻl orqali amalga oshiriladi[22].

Bugungi kunda laparoskopik usul (kindik atrofidagi kichik dumaloq kesma) orqali piloromiotomiya amaliyoti sezilarli darajada rivojlandi va ochiq usulda bajariladigan jarrohlik amaliyotlari sonini kamayishiga olib keldi. Chunki eski „Ramstedt“ usulida qilingan ochiq jarrohlik amaliyotlaridan farqli ravishda, laparoskopik amaliyotlarda yara infeksiyalari va boshqa asoratlarning rivojlanish xavfi past hisoblanadi[23]. AQShdagi koʻpgina bolalar shifoxonalarida pilorostenozni davolash standarti sifatida laparoskopik piloromiotomiya amaliyoti qoʻllanilayotganiga qaramasdan, ayrim davlat jarrohlari tomonidan ochiq usuldagi Ramstedt usulidan foydalanilmoqda.

Epidemiologiyasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻgʻil bolalar qizlarga qaraganda koʻproq kasallanadi, ayniqsa toʻngʻich oʻgʻil bola farzandlarda koʻproq uchraydi va bunga genetik moyillik sabab qilib koʻrsatiladi[24]. Genetik moyillik odatda Skandinaviya ajdodlarida koʻproq uchraydi va irsiylikka taʼsir etuvchi bir nechta faktorlar ham mavjud[9]. Pilorik stenoz Kavkazliklarda ispanlar, qora tanlilar va osiyoliklarga qaraganda koʻproq uchraydi. Kavkazliklarda 1000 ta tirik tugʻilgan chaqaloqqa 2,4, ispanlarda 1,8, qora tanlilarda 0,7, osiyoliklarda 0,6 tani tashkil qiladi. Shuningdek, aralash irqli ota-onalarning bolalari orasida kamroq uchraydi[24]. Qon guruhi I yoki III boʻlgan kavkazlik oʻgʻil bola chaqaloqlar boshqa chaqaloqlarga qaraganda koʻproq kasallanadi.

Eritromitsin taʼsirida chaqaloqlarda gipertrofik pilorostenoz rivojlanish xavfi yanada ortadi[25]. Ayniqsa preparat homiladorlikning kech davrlarida va chaqaloq hayotining birinchi ikki haftasida chaqaloq uchun juda xavfli hisoblanadi[26].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 "Pyloric stenosis a 100 years after Ramstedt". Archives of Disease in Childhood 97 (8): 741–5. August 2012. doi:10.1136/archdischild-2011-301526. PMID 22685043. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 "Infantile hypertrophic pyloric stenosis: epidemiology, genetics, and clinical update". Advances in Pediatrics 58 (1): 195–206. 2011. doi:10.1016/j.yapd.2011.03.005. PMID 21736982. 
  3. ↑ 3,0 3,1 "Pyloric stenosis in pediatric surgery: an evidence-based review". The Surgical Clinics of North America 92 (3): 527–39, vii-viii. June 2012. doi:10.1016/j.suc.2012.03.006. PMID 22595707. https://archive.org/details/sim_surgical-clinics-of-north-america_2012-06_92_3/page/527. 
  4. ↑ 4,0 4,1 "Intestinal Intussusception: Etiology, Diagnosis, and Treatment". Clinics in Colon and Rectal Surgery 30 (1): 30–39. February 2017. doi:10.1055/s-0036-1593429. PMID 28144210. PMC 5179276. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5179276. 
  5. ↑ "Perinatal risk factors for infantile hypertrophic pyloric stenosis: A meta-analysis". Journal of Pediatric Surgery 52 (9): 1389–1397. September 2017. doi:10.1016/j.jpedsurg.2017.02.017. PMID 28318599. 
  6. ↑ "Diagnosis and therapy of primary hypertrophic pyloric stenosis in adults: case report and review of literature". Journal of Gastrointestinal Surgery 10 (2): 265–9. February 2006. doi:10.1016/j.gassur.2005.06.003. PMID 16455460. 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 "Imaging Acute Non-Traumatic Abdominal Pathologies in Pediatric Patients: A Pictorial Review". Journal of Radiology Case Reports 13 (7): 29–43. July 2019. doi:10.3941/jrcr.v13i7.3443. PMID 31558965. PMC 6738493. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=6738493. 
  8. ↑ „Pyloric stenosis: Symptoms“. MayoClinic.com (2010-yil 21-avgust). 2012-yil 25-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.
  9. ↑ 9,0 9,1 "Probable autosomal dominant infantile pyloric stenosis in a large kindred". Clinical Genetics 20 (5): 328–30. November 1981. doi:10.1111/j.1399-0004.1981.tb01043.x. PMID 7333028. 
  10. ↑ Rogers, Ian. The Consequence and Cause of Pyloric Stenosis of Infancy. More Books Lembert Academic Publishers, 2014-02-26. ISBN 978-3-659-52125-6. 
  11. ↑ "Pyloric stenosis of infancy and primary hyperacidity--the missing link". Acta Paediatrica 103 (12): e558-60. December 2014. doi:10.1111/apa.12795. PMID 25178682. 
  12. ↑ Bhatt, Binoy; Reddy, Srijaya K. (2016), Freeman, Brian S.; Berger, Jeffrey S. (muh.), „Pyloric Stenosis“, Anesthesiology Core Review: Part Two Advanced Exam, New York, NY: McGraw-Hill Education, qaraldi: 2023-08-23
  13. ↑ Scott, Jonathan H.; Menouar, Mohammed A.; Dunn, Roberta J. (2023), „Physiology, Aldosterone“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 29261963, qaraldi: 2023-08-23
  14. ↑ Dawes, Laughlin „Pyloric stenosis | Radiology Case | Radiopaedia.org“ (en). radiopaedia.org. 2017-yil 20-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 20-aprel.
  15. ↑ "Clinical presentation of pyloric stenosis: the change is in our hands". The Israel Medical Association Journal 6 (3): 134–7. March 2004. PMID 15055266. http://www.ima.org.il/FilesUpload/IMAJ/0/51/25944.pdf. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Riggs, Webster; Long, Larry (May 1971). "The Value of the Plain Film Roentgenogram in Pyloric Stenosis" (en). American Journal of Roentgenology 112 (1): 77–82. doi:10.2214/ajr.112.1.77. ISSN 0361-803X. PMID 5582036. http://www.ajronline.org/doi/10.2214/ajr.112.1.77. 
  17. ↑ „Pyloric Stenosis - Clinical Practice Guidelines“. The Royal Children's Hospital Melbourne. 2022-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-mart.
  18. ↑ Bhatt. „Chapter 140: Pyloric Stenosis“. Access Anesthesiology. 2022-yil 17-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 17-mart.
  19. ↑ "An overview of infantile hypertrophic pyloric stenosis". Paediatric Nursing 22 (8): 27–30. October 2010. doi:10.7748/paed.22.8.27.s27. PMID 21066945. 
  20. ↑ Garfield, Karen; Sergent, Shane R. (2023), „Pyloric Stenosis“, StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32310391, qaraldi: 2023-08-23
  21. ↑ "Current management of hypertrophic pyloric stenosis". Seminars in Pediatric Surgery 16 (1): 27–33. February 2007. doi:10.1053/j.sempedsurg.2006.10.004. PMID 17210480. 
  22. ↑ „Medical News:Laparoscopic Repair of Pediatric Pyloric Stenosis May Speed Recovery – in Surgery, Thoracic Surgery from“. MedPage Today (2009-yil 16-yanvar). 2012-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 21-fevral.
  23. ↑ "Laparoscopic vs open pyloromyotomy: a systematic review and meta-analysis". Journal of Pediatric Surgery 44 (8): 1631–7. August 2009. doi:10.1016/j.jpedsurg.2009.04.001. PMID 19635317. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Dowshen. „Pyloric Stenosis“. The Nemours Foundation (2007-yil noyabr). 2008-yil 12-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2007-yil 30-dekabr.
  25. ↑ "Treatment of acne vulgaris during pregnancy and lactation". Drugs 73 (8): 779–87. June 2013. doi:10.1007/s40265-013-0060-0. PMID 23657872. 
  26. ↑ "Are young infants treated with erythromycin at risk for developing hypertrophic pyloric stenosis?". Archives of Disease in Childhood 92 (3): 271–3. March 2007. doi:10.1136/adc.2006.110007. PMID 17337692. PMC 2083424. //www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2083424.  


"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Pilorostenoz&oldid=3847200" dan olindi