Peru prezidentlarining roʻyxati
Peru Respublikasi Prezidenti (ispancha: Presidente de la República del Perú, norasmiy ravishda Peru Prezidenti, ispancha: Presidente del Perú) — Perudagi davlat boshligʻi, respublikaning eng yuqori davlat lavozimi egasi. Peru Konstitutsiyasiga koʻra, Prezident davlatning ichki va tashqi siyosatini belgilaydi, shuningdek, qurolli va harbiy kuchlarining Bosh qoʻmondoni hisoblanadi[1].
| Peru Respublikasi Prezidenti | |
| Presidente de la República del Perú | |
| Mamlakat: | Peru |
| Lavozimdagi ilk shaxs: | Riva Aguero |
| Amaldagi shaxs: | Dina Boluarte |
| Tayinlanadi: | 2022-yil 7-dekabr |
| Rahbarlik qiladi: | Janobi Oliylari (ispancha: Excelentísimo Senor) |
| Vakolat muddati: | 5 yil, darhol qayta saylanishi mumkin emas |
| Sayt: | www.presidencia.gob.pe |
Peruda davlat rahbari lavozimining nomi koʻp marta oʻzgargan, ammo odatda Peru respublikasining barcha rahbarlari shartli „Prezident“ atamasi bilan ataladi. Prezident umumiy yashirin ovoz berish yoʻli bilan 5 yil muddatga, ketma-ket qayta saylanish huquqisiz saylanadi. Prezidentning inauguratsiyasi har yili 28-iyulda tashkil etiladi, bu kun milliy bayram va dam olish kuni deb belgilangan[2].
Mustamlaka davrida 1542-yil 20-noyabrdan, Ispaniya qiroli Karlos I Peru vitse-qirolligini nizom asosida tashkil qildi(ispancha: El Virreinato del Perú). Peru Ispaniya mustamlaka imperiyasining bir qismi boʻlgan hududiy birlik boʻlib, uni vitse-qirollikdagi qirolning shaxsiy vakili boʻlgan vitse-qirol boshqargan: qirolning noiblikdagi vakili „alter ego“ deb atalgan. U adolatli boʻlishi, davlat xazinasini boshqarishi, katolik dinining tarqalishini va hindlarning xushxabarini yetkazishi, qirgʻoqlarni korsarlar va qaroqchilar hujumidan himoya qilishi va ichki xavfsizlikni taʼminlashi uchun mas’ul boʻlgan. Peru vitse-qirolligi mavjud boʻlgan davrda uni vitse-qirollik darajasiga ega qirq noib boshqargan. Vitse-qirollikning yana bir muhim davlat organi Lima qirollik auditoriyasi hisoblangan(ispancha: Real Audiencia de Lima), dastlab bu apellyatsiya sudi maqomiga ega boʻlgan, ammo koloniyalarning boshqaruv tizimida u koʻproq aholi vakilligi elementlariga ega boʻlgan qonun chiqaruvchi organga aylangan. Vitse-qirol yoʻqligida bir necha bor vitse-qirollikning vaqtinchalik gubernatorlari uni boshqargan (ispancha: Gobernador interino del Virreinato del Perú)[3].
Peruda ijro etuvchi hokimiyatning oʻziga xos xususiyati (hokimiyatning prezidentlik shakliga ega boʻlgan Lotin Amerikasi mamlakatlari orasida) alohida hukumat boshligʻi lavozimining mavjudligi — Peru Vazirlar Kengashi Raisi (toʻgʻriroq: Kengash Prezidenti) Peru vazirlari, ispancha: Presidente del Consejo de Ministros del Perú), Vazirlar Kengashiga rahbarlik qiladi va unga raislik qiladi. Ushbu lavozim 1856-yilgi siyosiy konstitutsiyaga muvofiq paydo boʻlgan, ammo unga birinchi tayinlov 1857-yil 14 fevralda amalga oshirilgan.
Peru Prezidentlari roʻyxatining xususiyatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]
Roʻyxat Perudagi Peru ozodlik ekspeditsiyasi armiyasining 1820-yil 8-sentabrda qoʻnishidan boshlab Peru Respublikasida eng yuqori ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshirgan shaxslarni aks ettiradi. Pisko shahri yaqinidagi qirgʻoqda 1821-yil 3-avgustda Jose Fransisko de San Martin Matorras Peru himoyachisi vakolatlarini oʻz zimmasiga olgan[4]. Ijro etuvchi hokimiyat rahbari poytaxtdan ketishi yoki Prezidentlik funksiyalarini bajarishda boshqa toʻsiqlar mavjudligi sababli doimiy vakolatlarini saqlab turganda, qoida tariqasida, asosiy konstitutsiyaviy shaxs deb qaraladi.
Agar Prezident dastlabki vakolatlardan keyin ketma-ket takroriy vakolatlarni olgan boʻlsa, har bir vakolat muddati alohida aks ettiriladi (masalan, Alberto Kenʼi Fuximorining 1990-2000-yillarda ketma-ket uchta vakolat muddati). Shuningdek, mamlakat tarixining murakkabligini aks ettirish uchun davlat rahbarlari vakolatlarining turlicha tabiati koʻrsatilgan. Masalan, 1914-1915-yillarda davlat rahbari polkovnik Oskar Raymundo Benavidez Larreyning yagona muddati davrlarga boʻlingan. U dastlab hukumat xuntasining Prezidenti boʻlganida (ispancha: Presidente de la Junta de Gobierno) va keyin kongress tomonidan respublikaning vaqtincha Prezidenti etib saylangan (ispancha: Presidente provisorio de la República).
Peru tarixidagi birinchi fuqaro Manuel Pardo Lavalle boʻlgan.
1820-yil 8-sentabrda Xose de San Martin qoʻmondonligi ostida Perudagi ozodlik ekspeditsiyasi armiyasi Pisko shahri yaqinidagi qirgʻoqqa tushgan. Lima bosib olingandan soʻng, San Martin oʻz aholisini mustaqillik uchun qasamyod qilishga taklif qilgan. 1821-yil 15-iyulda Lima munitsipal kengashi Manuel Peres de Tudela tomonidan yozilgan mustaqillik deklaratsiyasini qabul qilgan hamda uni ommaviy eʼlon qilinishi 1821-yil 28-iyulda asosiy shahar maydonida boʻlib oʻtgan
1821-yil 3-avgustdagi farmon bilan San-Martin 1821-yil 27-dekabrda chaqirilgan konstitutsiyaviy Kongress ish boshlanishiga qadar himoyachi unvoni bilan ozod qilingan hududlarda siyosiy va harbiy qoʻmondonlikni oʻz zimmasiga olgan. 1822-yil 20-sentabrda Kongressning birinchi yigʻilishidan oldin San Martin himoyachi lavozimidan isteʼfoga chiqqanini eʼlon qilgan. San-Martinning Guayakilga Simon Bolivar bilan uchrashish uchun safari chogʻida uning oʻrniga Oliy delegat Xose Bernardo de Tagle Portokarrero tayinlangan.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ „http://www.congreso.gob.pe/participacion/museo/congreso/mensajes/renuncia_presidente_provisorio_3_diciembre_1885“. 2006-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-sentyabr.
- ↑ „https://www.paginasiete.bo/planeta/2019/9/30/araoz-jura-como-presidenta-encargada-de-peru-ante-una-faccion-del-congreso-232753.html“.
- ↑ „http://www.congreso.gob.pe/participacion/museo/congreso/mensajes/decreto_nombrandolo_presidente_provisorio_republica_1_marzo_1884“. 2006-yil 13-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-sentyabr.
- ↑ Basadre, Jorge (4 December 2014). Historia de la República del Perú (in Spanish). Producciones Cantabria S.A.C. p. 298. ISBN 978-612-306-353-5..