Osman Bölükbaşı
Hoji Usmon Bölükbaşı (1913, Mucur - 2002-yil 6-fevral, Anqara) - „Anadolu boʻroni“ va " T (I)RT Usmon " laqablari bilan tanilgan turk siyosatchisi. 1950, 1954, 1957, 1961, 1965 va 1969-yillardagi Turkiya umumiy saylovlarida deputat sifatida parlamentga kirgan.
Hayot[tahrir | manbasini tahrirlash]
U 1913-yilda Kirshehirning Mucur, keyin Nevshehirning Hojibektosh shahriga tutashgan Hasanlar qishlogʻida tugʻilgan. Oʻrta taʼlimni Istanbul Erkaklar Liseyida tamomlagan. Oliy taʼlimni Fransiyaning Nensi universiteti, fan fakulteti, matematika boʻlimida tamomlagan. 1937-yilda shu yerni tamomlagan. 1938-yilda Turkiyaga qaytib, Qandilli rasadxonasida assistent boʻlib ishlay boshladi. 1940-yilda Haydarpasha oʻrta maktabida dars bera boshladi. 1946-yilda u Demokratik partiyaga qoʻshildi va partiya bosh inspektori etib tayinlandi. Biroq u 1947-yilda Respublika Xalq partiyasi hukumatiga qarshi keskin siyosat olib borishni istagan guruh bilan birga Demokratik partiyadan chiqib ketdi.
U 1948-yil iyul oyida Millat partiyasining asoschilaridan edi. 1949-yilda Ismet Inönü va Jalol Bayarga qarshi fitna uyushtirgani uchun hibsga olingan boʻlsa-da, qisqa vaqtdan soʻng ozodlikka chiqdi. 1950-yilgi Turkiya umumiy saylovlarida Millat partiyasining yagona deputati sifatida Kırşehirdan Turkiya Buyuk Millat Majlisiga kirdi. Uning partiyasi 1953-yilda sekulyarizmga qarshi siyosat ishlab chiqarganligi sababli yopildi. Shundan soʻng, 1954-yil fevral oyida u bir guruh sobiq Millatlar partiyasi a’zolari bilan Respublikachi Millatlar partiyasini tuzdi va uning raisi etib saylandi.
1954-yilgi umumiy saylovlarda bu viloyatning deyarli barcha ovozlari bilan qaytadan Kirshehir deputatligiga saylanganida, Demokratik partiya hukumati Kirshehirni tumanga aylantirdi va Nevshehir bilan bogʻladi. Kirshehir 3 yil tuman boʻlib qoldi. Bu davrda u hukumatni tanqid qildi. U 1957-yilning iyul oyida Turkiya Oliy Millat Majlisini haqorat qilgani uchun hibsga olingan. 1957-yil iyun oyida Kirshehir viloyat sifatida qayta tiklandi, ammo sobiq tumanlar boʻlgan Avanos, Kozaklı va Hojibektash Nevshehirda qoldi. Hasanlar qishlogʻi yana viloyatga aylangan Kirshehir bilan bogʻlanmagan va Nevshehirga qoldirilgan. Bu holatda, 1957-yil oktabr oyida Turkiyada boʻlib oʻtgan umumiy saylovlarda u Respublikachi Millat partiyasidan saylangan 4 deputat orasida edi. Saylov kuni qamoqxonada boʻlgani uchun u Anqara markaziy qamoqxonasining 10-boʻlimida mahbuslar oldida parlament qasamyodini qabul qildi.
1958-yilda DP ga qarshi koalitsiya tuzish maqsadida Respublikachi Millat partiyasi va Turk Dehqon partiyasining birlashishi natijasida tashkil etilgan Respublika Dehqon Millat partiyasi raisi etib saylandi. U 1959-yilda 10 oylik qamoq jazosiga hukm qilingan.
27-maydagi davlat toʻntarishidan soʻng 1961-yil 6-yanvardan 1961-yil 15-oktabrgacha Respublika Dehqon millati partiyasining Taʼsis majlisidagi vakili boʻlib ishladi. 1961-yilgi umumiy saylovlardan soʻng u murosasiz pozitsiyani egalladi va koalitsion hukumatga qoʻshilishdan bosh tortdi. 1962-yil iyun oyida Ismet Inönü tomonidan tashkil etilgan koalitsion hukumatga Respublika Dehqon Millat partiyasi qoʻshilgach, 28 deputat bilan partiyani tark etib, Millat partiyasini qayta tuzdi va uning raisi etib saylandi. Millat partiyasi 1965-yil fevralida Suat Hayri Ürgüplü boshchiligidagi koalitsiya hukumatiga qoʻshilgan boʻlsa-da, u vazirlar mahkamasidagi lavozimni egallamadi va hukumatni ham tanqid qildi. U oʻz doʻstlari bilan asos solgan Respublikachi Dehqon millati partiyasi 1969-yilda Millatchi Harakat partiyasi nomini oldi.
U 1972-yilda Millat partiyasi rahbariyatidan isteʼfoga chiqdi. Uning oʻrniga Bosh shtab sobiq rahbari Jemal Tural tayinlandi. 1973-yil 9-sentabrda u 1961-yildan beri saylangan Anqara deputatligidan iste’foga chiqdi va faol siyosatdan chekindi. 2002-yil 6-fevralda Anqarada vafot etdi.
U isteʼfodagi elchi va sobiq MHP Anqara deputati Deniz Bölükbaşıning otasi.
Tegishli nashrlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Usmon Bölükbaşı: Turkiya siyosatida Anadolu boʻroni (Deniz Bölükbaşı; Dogan Kitap Yayınları, 2005)
- Usmon Bölükbaşı: Sarobda behuda ketgan umr (Fatih Artvinli, Kitob nashriyoti, 2007)