Oksim

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
General structure of oximes.svg

Oksim - bu iminlarga tegishli kimyoviy birikma bo'lib, umumiy formulasi RR' C=NOH, bu erda R organik yon zanjir va R' vodorod bo'lib, aldoksim yoki ketoksim hosil qiluvchi boshqa organik guruh bo'lishi mumkin.. O-oʻrnini bosgan oksimlar chambarchas bogʻlangan birikmalar oilasini hosil qiladi. Amidoksimlar umumiy tuzilishi R1C(=NOH)NR2R3 boʻlgan amidlarning oksimlaridir.

Oksimlar odatda gidroksilaminning aldegidlar yoki ketonlar bilan reaksiyasi natijasida hosil bo'ladi. Oksima atamasi 19-asrdan kelib chiqqan bo'lib, kislorod va imin so'zlarining birikmasidir.[1]

Tuzilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Agar markaziy ugleroddagi ikkita yon zanjirlar bir-biridan farq qilsa - aldoksim yoki ikki xil "R" guruhiga ega ketoksim - oksim ko'pincha <i id="mwKA">E</i>/<i id="mwKQ">Z</i> konfiguratsiyasiga ko'ra ikki xil geometrik stereoizomerik shaklga ega bo'lishi mumkin. R guruhi gidroksildan yaqinroq yoki uzoqroq bo'lganiga qarab aldoksimlarni aniqlash uchun <i id="mwKw">sin</i> va <i id="mwLA">antining</i> eski terminologiyasi ishlatilgan. Ikkala shakl ham standart usullar bilan bir-biridan ajralib turish uchun etarlicha barqarordir.

Oksimlar infraqizil spektrda uchta xarakterli diapazonga ega bo'lib, ularning to'lqin uzunliklari uning uch turdagi bog'lanishlarining cho'zilgan tebranishlariga mos keladi: 3600 sm−1 (O−H), 1665 sm-1 (C=N) va 945 sm−1 (N−O).[2]

Suvli eritmada alifatik oksimlar gidrolizga o'xshash gidrazonalarga qaraganda 102-103 marta chidamli.[3]

Olinishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oksimlarni aldegid yoki ketonni gidroksilamin bilan kondensatsiya qilish yo'li bilan sintez qilish mumkin. Aldegidlarning gidroksilamin bilan kondensatsiyasi aldoksimlarni beradi, keton va gidroksilamindan ketoksimlar hosil bo'ladi. Umuman olganda, oksimlar rangsiz kristallar yoki quyuq suyuqliklar shaklida mavjud bo'lib, suvda yomon eriydi. Shuning uchun oksim hosil bo'lishi keton yoki aldegid funktsional guruhlarini aniqlash uchun ishlatilishi mumkin.

Oksimlarni izoamilnitrit kabi nitritlarning kislotali vodorod atomi bo'lgan birikmalar bilan reaksiyasidan ham olish mumkin. Misollar sirka kislotasidagi etilasetoatsetat va natriy nitritning reaksiyasi, metil etil ketonning xlorid kislotadagi etil nitrit bilan reaksiyasi. va propiofenon bilan oʻxshash reaksiya, fenasilxlorid reaksiyasi, malononitrilning sirka kislotasidagi natriy nitrit bilan reaksiyasi

Kontseptual jihatdan bog'liq reaksiya - bu Japp-Klingemann reaksiyasi.

Reaksiyalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oksimalarning gidrolizi turli noorganik kislotalar ishtirokida qizdirish orqali oson kechadi va oksimlar tegishli ketonlar yoki aldegidlarga va gidroksilaminlarga parchalanadi. Oksimlarni natriy metali,[4] natriy amalgam, gidrogenlash yoki gidrid reagentlar bilan reaksiyaga kirishishi natijasida aminlar hosil bo'ladi.[5] Odatda aldoksimlarning qaytarilishi birlamchi aminlarni ham, ikkilamchi aminlarni ham beradi; ammo, faqat birlamchi aminlarni hosil qilish uchun reaksiya sharoitlarini o'zgartirish mumkin (masalan, kaliy gidroksidini 1/30 molyar nisbatda qo'shish).[6]

Umuman olganda, oksimlarni turli kislotalar bilan ishlov berish orqali tegishli amid hosilalariga almashtirish mumkin. Bu reaksiya Bekmanning qayta tashkil etilishi deb ataladi.[7] Ushbu reaksiyada gidroksil guruhi gidroksil guruhiga qarshi pozitsiyada bo'lgan guruh bilan almashinadi. Bekmanning qayta tashkil etilishi natijasida olingan amid hosilalari gidroliz (asos yoki kislota katalizlangan) orqali karboksilik kislotaga aylanishi mumkin. Ishqoriy gipokloritlar ishtirokida amidning Hoffman tomonidan degradatsiyasi. Bekmanning qayta tashkil etilishi kaprolaktamning sanoat sintezi uchun ishlatiladi (quyida ilovalarga qarang).

Dinitrogen tetroksid yordamida m -nitrobenzaldoksimni m -nitrofenildinitrometanga aylantirishga oid Ponzio reaksiyasi (1906)[8] TNT analoglari bo'yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasi edi:[9]

Neberning qayta tuzilishida ma'lum oksimlar mos keladigan alfa-amino ketonlarga aylanadi.

Tegishli nitrillarni olish uchun oksimlarni kislota angidridlari yordamida suvsizlantirish mumkin.

Ba'zi amidoksimlar benzolsulfonilxlorid bilan reaksiyaga kirishib, Tiemann qayta tashkil etilishida almashtirilgan karbamid hosil qiladi:[10][11]

Ishlatilishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ularning eng katta qo'llanilishida oksim Neylon 6 ning kaprokurori bo'lgan kaprolaktamni sanoat ishlab chiqarishida oraliq mahsulotdir. Har yili million tonnadan ortiq bo'lgan siklogeksanonning dunyo bo'ylab ta'minlanishining yarmi oksimga aylanadi. Sulfat kislota katalizatori ishtirokida, oksim siklik amid kaprolaktamni berish uchun Bekmanning qayta tashkil etilishidan o'tadi:

Metall ekstraktor[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nikel bis (dimetilglioksimat) ning tuzilishi.

Oksimlar odatda metall ionlari uchun ligandlar va sekvestrlar sifatida ishlatiladi. Dimetilglioksim (dmgH2) nikelni tahlil qilish uchun reagent va o'ziga xos mashhur liganddir. Odatdagi reaksiyada metall ikkita ekvivalent dmgH2 bilan bir protonning ionlanishi bilan reaksiyaga kirishadi. Salitsilaldoksim gidrometallurgiyada chelatator hisoblanadi.[12]

Poliakrilamidoksim kabi amidoksimlar dengiz suvidan uranning iz miqdorini olish uchun ishlatilishi mumkin.[13][14] 2017-yilda tadqiqotchilar avvalgi tolalarga qaraganda to'qqiz barobar ko'p uranilni to'yintirmasdan singdiradigan konfiguratsiyani e'lon qilishdi.[15]

Boshqa ilovalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Oksim aralashmalari asab agentlari uchun antidotlar sifatida ishlatiladi. Nerv agenti asetilkolinesterazani fosforlanish orqali faolsizlantiradi. Oksim birikmalari fosforga birikish orqali atsetilxolinesterazani qayta faollashtirishi mumkin, oksim-fosfonat hosil qiladi, keyin esa atsetilxolinesteraza molekulasidan ajralib chiqadi. Oksim nerv agenti antidotlari pralidoksim (shuningdek, 2-PAM sifatida ham tanilgan), obidoksim, metoksim, HI-6, Hlo-7 va TMB-4.[16] Oksim bilan davolashning samaradorligi ishlatiladigan asab agentiga bog'liq.[17]
  • Perillartin, perillaldegid oksimi, Yaponiyada sun'iy tatlandırıcı sifatida ishlatiladi. U saxarozadan 2000 marta shirinroq.
  • Diaminoglioksim yuqori reaktiv furazan halqasini o'z ichiga olgan turli birikmalarning asosiy kashshofidir.
  • Metil etil ketoksim ko'plab yog'li bo'yoqlarda terining oldini oluvchi qo'shimcha hisoblanadi.
  • Bukoksim va 5-metil-3-geptanon oksim ("Stemone") parfyumning tarkibiy qismlaridir.
  • Fluvoksamin antidepressant sifatida ishlatiladi.

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Turkum:Oksimlar - ushbu funktsional guruhni o'z ichiga olgan maxsus kimyoviy moddalar
  • Nitron - iminning N -oksidi

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ The name "oxime" is derived from "oximide" (i.e., oxy- + amide). According to the German organic chemist Victor Meyer (1848–1897) – who, with Alois Janny, synthesized the first oximes – an "oximide" was an organic compound containing the group (=N−OH) attached to a carbon atom. The existence of oximides was questioned at the time (ca. 1882). (See page 1164 of: Victor Meyer und Alois Janny (1882a) "Ueber stickstoffhaltige Acetonderivate" (On nitrogenous derivatives of acetone), Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft, 15: 1164–1167.) However, in 1882, Meyer and Janny succeeded in synthesizing methylglyoxime (CH3C(=NOH)CH(=NOH)), which they named "Acetoximsäure" (acetoximic acid) (Meyer & Janny, 1882a, p. 1166). Subsequently, they synthesized 2-propanone, oxime ((CH3)2C=NOH), which they named "Acetoxim" (acetoxime), in analogy with Acetoximsäure. From Victor Meyer and Alois Janny (1882b) "Ueber die Einwirkung von Hydroxylamin auf Aceton" (On the effect of hydroxylamine on acetone), Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft, 15: 1324–1326, page 1324: "Die Substanz, welche wir, wegen ihrer nahen Beziehungen zur Acetoximsäure, und da sie keine sauren Eigenschaften besitzt, vorläufig Acetoxim nennen wollen, …" (The substance, which we – on account of its close relations to acetoximic acid, and since it possesses no acid properties – will, for the present, name "acetoxime," …)
  2. ↑ Reusch, W. „Infrared Spectroscopy“. Virtual Textbook of Organic Chemistry. Michigan State University. 21-iyun 2010-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 6-iyul 2009-yil.
  3. ↑ Kalia, J.; Raines, R. T. (2008). „Hydrolytic stability of hydrazones and oximes“. Angew. Chem. Int. Ed. 47-jild, № 39. 7523–7526-bet. doi:10.1002/anie.200802651. PMC 2743602. PMID 18712739.
  4. ↑ Suter, C. M.; Moffett, Eugene W. (1934). „The Reduction of Aliphatic Cyanides and Oximes with Sodium and n-Butyl Alcohol“. Journal of the American Chemical Society. 56-jild, № 2. 487-bet. doi:10.1021/ja01317a502.
  5. ↑ George, Frederick. Practical Organic Chemistry, 4th, London: Longman, 1960 — 93 & 226 bet. ISBN 9780582444072. 
  6. ↑ Hata, Kazuo. New Hydrogenating Catalysts. New York: John Wiley & Sons Inc., 1972 — 193 bet. ISBN 9780470358900. 
  7. ↑ Clayden, Jonathan. Organic chemistry, 2nd, Oxford University Press, 2012 — 958 bet. ISBN 978-0-19-927029-3. 
  8. ↑ Ponzio, Giacomo (1906). „Einwirkung von Stickstofftetroxyd auf Benzaldoxim“. J. Prakt. Chem. 73-jild. 494–496-bet. doi:10.1002/prac.19060730133.
  9. ↑ Fieser, Louis F.; Doering, William von E. (1946). „Aromatic-Aliphatic Nitro Compounds. III. The Ponzio Reaction; 2,4,6-Trinitrobenzyl Nitrate“. J. Am. Chem. Soc. 68-jild, № 11. 2252–2253-bet. doi:10.1021/ja01215a040.
  10. ↑ Tiemann, Ferdinand (1891). „Ueber die Einwirkung von Benzolsulfonsäurechlorid auf Amidoxime“. Chemische Berichte. 24-jild, № 2. 4162–4167-bet. doi:10.1002/cber.189102402316.
  11. ↑ Plapinger, Robert; Owens, Omer (1956). „Notes – The Reaction of Phosphorus-Containing Enzyme Inhibitors with Some Hydroxylamine Derivatives“. J. Org. Chem. 21-jild, № 10. 1186-bet. doi:10.1021/jo01116a610.
  12. ↑ Smith, Andrew G.; Tasker, Peter A.; White, David J. (2003). „The structures of phenolic oximes and their complexes“. Coordination Chemistry Reviews. 241-jild, № 1–2. 61–85-bet. doi:10.1016/S0010-8545(02)00310-7.
  13. ↑ Rao, Linfeng (15–mart 2010–yil). „Recent International R&D Activities in the Extraction of Uranium from Seawater“. Lawrence Berkeley National Laboratory. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)CS1 maint: date format ()
  14. ↑ Kanno, M (1984). „Present status of study on extraction of uranium from sea water“. Journal of Nuclear Science and Technology. 21-jild. 1–9-bet. doi:10.1080/18811248.1984.9731004.
  15. ↑ Dent. „Endless nuclear power can be found in the seas“. Engadget (17-fevral 2017-yil). Qaraldi: 22-fevral 2017-yil.
  16. ↑ Rowe, Aaron. „New Nerve Gas Antidotes“. {{cite magazine}}: Cite magazine requires |magazine= (yordam)
  17. ↑ Kassa, J. (2002). „Review of oximes in the antidotal treatment of poisoning by organophosphorus nerve agents“. Journal of Toxicology: Clinical Toxicology. 40-jild, № 6. 803–16-bet. doi:10.1081/CLT-120015840. PMID 12475193. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oksim&oldid=3158161" dan olindi