O‘zbekiston Islom tiklanish partiyasi
O‘zbekiston Islomiy tiklanish partiyasi (O‘ITP) O‘zbekistonda — 1990-1996-yillarda tashkil etilgan, ro‘yxatdan o‘tmagan, ta’qiqlangan islomiy siyosiy partiyadir.
O‘zbekiston Islom tiklanish partiyasi O‘zbekiston hududidagi eng yirik va eng mashhur islomiy tashkilot edi. Undan tashqari 1990-yillar boshida O‘zbekistonda “Hizb Nusra” (Gʻalaba partiyasi), “Musulmon birodarlari”, “Adolat”, “Islom lashkarlari” kabi boshqa islomiy partiya, tashkilot va harakatlar paydo bo‘ldi. , “O‘zbekiston mujohidlar jamiyati”, “Tavba” (Tauba), “Turkiston ozodlik harakati”, “Akramiya”, “Nurchilar” keyinchalik ekstremistik va terroristik bo‘lib chiqqan partiyalar O‘zbekistonda va boshqa ko‘plab mamlakatlarda taqiqlangan edi[1] .
Partiya 1990-yil yozida SSSR/Rossiya Islom tiklanish partiyasining Astraxan shahrida bo‘lib o‘tgan ta’sis qurultoyida ushbu partiyaning O‘zbekiston SSR hududidagi bo‘limi sifatida tashkil etilgan. O‘zbekiston 1991-yil 31-avgustda mustaqillikka erishgach, partiya haqiqatda SSSR birlashgan Islom tiklanish partiyasidan ajralib chiqadi, mustaqil bo‘ladi . U O‘zbekiston Respublikasini islom respublikasiga aylantirish, davlat qonunlarini shariat asosida qabul qilish tarafdori edi. Partiya rahbari Abdulloh O‘taboy (Abdulla O‘tayev) edi. Partiya O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida rasman qayd etilishiga uringan, biroq har safar ro‘yxatdan o‘tkazish rad etilgan. Shunga ko‘ra, O‘ITPdan nomzodlar 1990-yilgi parlament saylovlarida va 1991-yilgi prezidentlik saylovlarida ishtirok etishiga ruxsat berilmadi. O‘zbekistonning demokratik dunyoviy muxolifati (masalan, “Erk” demokratik partiyasi, “Birlik” partiyasi, “Vatan taraqqiyoti” partiyasi ), shuningdek, O‘zbekiston hukumati va rahbariyati ( O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi ) O‘zbekiston islom tiklanish partiyasiga nisbatan o‘ta salbiy munosabatda bo‘lishgan, shuning uchun ham partiya mamlakat aholisining juda kichik qismini tashkil etuvchi o‘ta konservativ va marginal qismidangina iborat edi. SSSR parchalanganidan so‘ng Oʻrta Osiyo va Qozogʻiston musulmonlari diniy idorasidan ajralib chiqqan Oʻzbekiston musulmonlari diniy boshqarmasi ham partiyaga nisbatan salbiy munosabatda bo‘ladi. Mamlakat siyosiy ahvoldan chetga surilganidan so‘ng, partiya o‘z faoliyatini faqat Islom targ‘iboti bilan cheklab qo‘yadi[2][3][1] .
1991-yil dekabr oyida O‘zbekistonga ekspedisiyasi chog‘ida Bi-bi-si (BBC)ning britaniyalik jurnalistlari, jumladan, “Hilol va yulduz – Olloqa oshiq Farg‘ona” hujjatli filmida namoyish etilgan O‘zbekiston Islom tiklanish partiyasi yetakchilaridan intervyu oladi. 1990-yillar boshida partiya O‘zbekistonda ochiq faoliyat olib boradi, biroq 1994-yildan boshlab partiya yetakchilari va faol a’zolarining hibsga olinishi tufayli yashirin faoliyat yuritishga majbur bo‘ladi. Partiya a’zolari bir necha ming kishidan iborat edi. Partiyaning tayanchini aholi zich joylashgan Farg‘ona vodiysi – Namangan, Farg‘ona, Qo‘qon, Marg‘ilon va Andijondan kelganlar tashkil etadi. Partiyaning deyarli barcha yetakchilari va faollari hibsga olinib, uzoq muddatli qamoq jazosiga hukm qilinganidan so‘ng, 1996-yilga kelib O‘zbekiston Islom tiklanish partiyasi haqiqatda o‘zini tarqatib yubordi va partiya elektoratining chekka qismi O‘zbekistondan Afg‘oniston va Pokistonga Tojikiston orqali qochib o‘tdi. keyinchalik dunyoning ko‘plab davlatlari (jumladan, O‘zbekiston, Tojikiston, Rossiya, AQSH, Yevropa ittifoqi va boshqalar) tomonidan terrorchi tashkilot sifatida tan olingan O‘zbekiston Islomiy Harakatiga qo‘shiladi. 1990—2000-yillarda ushbu partiyaning qolgan a’zolari yo O‘zbekistondan qochib ketishdi, ulgurmaganlari hibsga olinib, uzoq muddatli qamoq jazosiga mahkum etiladi[2][3][1].
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Martha Brill Olcott. In the Whirlwind of Jihad, 2012 — 192 bet. ISBN 978-0-87003-259-2.
- ↑ 2,0 2,1 „Би-би-си архивидан: 'Ҳилол ва юлдуз - Оллоҳга ошиқ Фарғона'. 2-қисм“. BBC Oʻzbek. 2016-yil 14-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-noyabr.
- ↑ 3,0 3,1 „Часть фильма Би-би-си «Полумесяц и звезда — влюблённая в Аллаха Фергана», посвященная оппозиции в Узбекистане“. BBC Oʻzbek (YouTube). 2020-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 21-noyabr.