Nutq terapiyasi.

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Logopediya bu-nutqida nuqsoni bor bolalarni oʻrganish haqidagi maxsus pedagogik fan. Bu maxsus pedagogikaning boʻlimlaridan biridir. Nutq terapiyasi nutq buzilishlarining sabablari, mexanizmlari, belgilari, kechishi, tuzilishi va tuzatuvchi harakatlar tizimini oʻrganadi.

Tarixiy maʼlumotnoma.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nutq buzilishlarini tuzatishga qaratilgan birinchi urinishlar 17-asrda surdopedagogika boʻyicha ishlarda tasvirlangan. (Eshitish qobiliyati saqlanib qolgan nutq nuqsonlari oʻsha paytda alohida muammo sifatida ajralib turmagan). Mustaqil ilmiy soha sifatida logopediya 19-asrning ikkinchi yarmida shakllandi. 20-asr nutq terapiyasida nutqning motor mushaklaridagi nuqsonlar kabi nutq buzilishlarining soddalashtirilgan gʻoyasi ustunlik qildi nutqning kamchiliklarini koʻrib chiqish, asosan artikulyatsiyaning vosita qiyinchiliklarini bartaraf etish uchun simptomatik usullarni ishlab chiqish bilan bogʻliq holda amalga oshirildi. Bu savollar nafas olish tizimini tuzatish muammosi bilan birga nutq terapiyasining asosiy mazmuni edi. Amaliy tuzatish choralari asosan tibbiy yoʻnalishga qaratilgan edi. Nutq faoliyatining tabiati haqidagi ilmiy g‘oyalarning kengayishi va chuqurlashishi bilan logopediya yo‘nalishi tubdan o‘zgardi. Pedagogik mazmun birinchi o‘ringa chiqa boshladi. Zamonaviy logopediya, defektologiyaning umumiy tamoyillariga asoslangan, shuningdek, boshqa fanlar psixologiya, fiziologiya, tilshunoslik bilan oʻzaro aloqada boʻladi. Nutqni aqliy rivojlanishga taʼsir qiluvchi tizimli koʻp funktsiyali taʼlim sifatida qaraydi.

Mashhur rus va sovet nutq terapevtlari va defektologlari.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Nutq buzilishlarining tasnifi.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Hozirgi vaqtda nutq buzilishlarining yagona tasnifi mavjud emas. Uni yaratishga urinishlar (M.Xvattsev , O.IN. Pravdina, R. A. Belova-David, M. Zeeman, R. E. Levina), logopediya fan va amaliyot sohasi sifatida rivojlanish tarixi davomida amalga oshirilgan. Nutq buzilishlarini tasniflashning samarasizligi juda oddiy tushuntiriladi: odamda nutq funsiyalarini bajarish uchun oʻziga xos organlar yoʻq. Nutq va ovozning paydo boʻlishi dastlab boshqa fiziologik funktsiyalarni bajaradigan moslashtirilgan organlar va tizimlar tomonidan amalga oshiriladi. Nutqni idrok etish va tushunish dastlab boshqa narsa uchun ishlatilgan tizimlar tomonidan ham amalga oshiriladi. Demak, nutq terapiyasi bilan bir qatorda nutq buzilishlarini tuzatish va davolash bilan shugʻullanadigan fanlarning uzviyligi. Amaliy maqsadlar uchun „Linnean printsipi“ tasniflash emas balki tipologiyasi variantlari turlariga koʻra farqlash koʻproq mos keladi.

Klinik va pedagogik tasnifi.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu tasnifda koʻrib chiqilgan barcha turdagi buzilishlarni psixologik va lingvistik mezonlarga koʻra ikkita katta guruhga boʻlish mumkin. Ogʻzaki nutqning buzilishi va yozma nutqning buzilishi. Yozma nutqning buzilishi disgrafiya deyiladi.

  1. Nutq buzilishlari:
    1. Disfoniya (afoniya)
    2. Bradilaliya
    3. taxilaliya
    4. Duduqlanish
    5. Dislaliya
    6. Rinolaliya
    7. dizartriya
    8. Disleksiya
    9. Aleksiya
  2. Bayonotning tarkibiy-semantik (ichki) dizaynini buzish:
    1. Alaliya
    2. Afaziya

Yozish buzilishlari.

  1. Disgrafiya
  2. Agrafiya

Psixologik-pedagogik tasnifi.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ushbu tasnifdagi nutq buzilishlari ikki guruhga boʻlinadi. Aloqa vositalarining buzilishi va aloqa vositalaridan foydalanishdagi buzilishlar hisoblanadi.

Aloqa buzilishlari

  1. fonetik kam rivojlanganlik (FN)
  2. fonemik kam rivojlangan
  3. Nutqning fonetik-fonemik rivojlanmaganligi (FFN)
  4. Umumiy nutqning kam rivojlanganligi (OHP)

Aloqa vositalaridan foydalanishda buzilishlar.

  1. Duduqlanish

Nutqning buzilishi: asosiy variantlar.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaga koʻra,tovush talaffuzining buzilishi nutqning ekspressiv tomonini buzish variantlari sifatida ajralib turadi. Bu dislaliya artikulatsion apparatining nuqsonlari va funksional xususiyatlari natijasida tovush talaffuzidagi periferik buzilishlar — asosan nutq terapiyasi sohasi. Dislaliyaga qoʻshni nutqning yuqori lab va tanglay yoriqlari bilan talaffuz tomonining shakllanishi xususiyati kabi nutq nuqsoni (eskirgan."yoriq lab"va"yoriq tanglay"nomlari) — rinolaliya (ortopedik stomatologiya va nutq terapiyasining qoʻshni sohasi) va markaziy xarakterdagi ekspressiv nutqning buzilishi — dizartriya (nutq terapiyasi va nevrologiyaning qoʻshni sohasi).Toʻliq loyqa nutq — Batarizm, Hottentotizm . Murakkab boʻgʻinli tuzilmalarning talaffuzini buzish. Yumshatishning buzilishi, undosh fonemalarning ovozini buzish.

Nutq sur’ati va ritmini buzish — bradilaliya, taxilaliya, (qoqilish), duduqlanish (oxirgi buzilish nutq terapiyasi, nevrologiya va psixoterapiya sohasi).

Ovoz buzilishi — afoniya, disfoniya, rinofoniyaning ochiq va yopiq shakllari (eskirgan burunlik) prosodik va parvoz ovozining buzilishi. Ikkinchisi ham nutq terapiyasi,ham foniatriya mavzusidir (Orlova OS.Lavrova E. V. Osipenko E. V. Mixalevskaya, I. A. Barabanov).

Taʼsirchan nutqning buzilishi (nutqni idrok etish va tushunish) afaziyaning alohida bir variantidir.

Nutq buzilishining variantlari — afaziya (afaziologiya, nevropsixologiya va nutq terapiyasining qoʻshni sohasi).

Nutqning umumiy rivojlanmaganligi va alaliya variantlari.

Yozma nutqning buzilishi, xususan, oʻqish (legasteniya, disleksiya)va yozish(agrafiya, disgrafiya).

Oligofreniyada nutq rivojlanishining buzilishi (nutq terapiyasi va oligofrenopedagogikaning qoʻshni sohasi).

Eshitish buzilishida nutq rivojlanishining buzilishi (asosan surdopedagogika).

Rus tilida ilmiy jurnallar.[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Defektologiya" jurnali

Ilmiy-metodik jurnal, Rossiya Taʼlim Akademiyasining organi, 1969-yildan beri Moskvada nashr etiladi. Davriyligi yiliga 6 marta.

U aqliy va jismoniy rivojlanishida nuqsonlari boʻlgan bolalarni (maktabgacha va maktabda) oʻqitish va tarbiyalash nazariyasi va amaliyoti, kar va koʻzi ojiz kattalarning umumiy va kasbiy taʼlimi, defektologiya taʼlimi va boshqalarni qamrab oladi. Maxsus maktablar va maktabgacha taʼlim muassasalarini tajribasini targʻib qiladi. Anomal bolalarni oʻqitish uchun yangi texnik vositalar va qoʻllanmalar, maslahatlar haqida materiallar nashr etadi.

„Nutq terapevti“ jurnali

Ilmiy-metodik jurnal, 2004- beri Moskvada nashr etiladi.

Jurnal maktabgacha va maktab yoshidagi bolalar bilan ishlaydigan logopedlar, taʼlim organlari mutaxassislari, universitetlarning defektologiya fakultetlari oʻqituvchilari va talabalariga moʻljallangan. Jurnalda nutq terapevtlarini amaliyotda qoʻllash boʻyicha koʻrsatmalar, logopediya mashgʻulotlari va mashqlarining qisqacha mazmuni, rasmiy hujjatlar, logopediyaning dolzarb muammolari boʻyicha maqolalar nashr etiladi.

2006-yilning ikkinchi yarmidan boshlab „Logoped“ jurnaliga qoʻshimcha „Sweetie“ nashr etildi. Ilova bolali darslar uchun tasvirlangan kitobdir. Har bir ariza raqami nutq terapiyasi ishining bitta jihatiga bagʻishlangan.

Rossiya taʼlim akademiyasining Tuzatish pedagogika instituti almanaxi

Tuzatish pedagogikasi va maxsus psixologiyaning onlayn nashri: ilmiy-uslubiy jurnal. Ushbu nashr mutaxasislar, ota-onalar va jamoat tashkilotlari uchun uslubiy va axborot yordami hisoblanadi. U 2000-yildan beri onlayn.

Sm. Shuningdek.[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Basova A. G., Egorov S. F. Kar pedagogika tarixi: Prok. talabalar uchun nafaqa defektol. fak. ped. oʻrtoq. —— M.: Maʼrifat, 1984. — 295 b., kasal

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nutq_terapiyasi.&oldid=3651571" dan olindi