Nipah virusi infeksiyasi

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Nipah virusi infeksiyasi Nipah virusi keltirib chiqaradigan virusli infektsiyadir[1] INFEKTSION belgilari: isitma, yoʻtal, bosh ogʻrigʻi, nafas qisilishi va tartibsizlik kabi holatlari nomoyon boʻla boshlaydi[2][1]. Bu kasallik orqali inson bir yoki ikki kun ichida komaga ham tushishi mumkin[2]va yuqtirganlarning 50-75 foizi vafot etadi[1].

Nipah virusi (NiV) Henipavirus jinsidagi RNK virusining bir turi[1]. Virus odatda baʼzi mevali yarasalar orasida tarqaladi[1]. U odamlar orasida ham, boshqa hayvonlardan ham odamlarga tarqalishi mumkin[1][3]. Tashxis simptomlarga asoslanadi va laboratoriya tekshiruvlari bilan tasdiqlanib aniqlanadi.[4]

Boshqaruv faqat qoʻllab-quvvatlovchi yordam bilan cheklangan[1] vaktsina ham, maxsus davolash ham mavjud emas[1]. Profilaktik chora-tadbirlar koʻrshapalaklar va kasal choʻchqalarga taʼsir qilishidan qochish va xom xurmo sharbatini ichmaslikni oʻz ichiga oladi[5]. 2018-yil may oyi holatiga koʻra, odamlarda Nipah virusi bilan kasallangan 700 ga yaqin holat qayd etilgan va yuqtirganlarning 50-75 foizi vafot etgan[6][7][8]. 2018-yilning may oyida Hindistonning Kerala shtatida kasallikning avj olishi 17 kishining oʻlimiga sabab boʻldi[9][10][11].

Kasallik birinchi marta 1998-yilda Malaya universitetining tibbiyot fakulteti tadqiqotchilari guruhi tomonidan Malayziyadagi epidemiya paytida aniqlangan. Malayziyada kasallik tashxisi qoʻyilgan bemorlarning aksariyati Malaya universiteti tibbiyot markaziga yuborilgan va davolangan. Virus 1999-yilda ajratilgan va aniqlangan[1][12]. Kasallik Malayziyadagi Sungai Nipa qishlogʻi sharafiga nomlangan[12]. Choʻchqalar ham kasal boʻlishi mumkin va 1999-yilda Malayziya hukumati kasallik tarqalishini toʻxtatish uchun millionlab odamlarni oʻldirdi, bu chora muvaffaqiyatli boʻldi[1][12].

Belgilari va alomatlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Semptomlar taʼsir qilishdan 5-14 kun oʻtgach paydo boʻla boshlaydi[12]. Dastlabki alomatlar — isitma, bosh ogʻrigʻi va uyquchanlik, keyin orientatsiya va aqliy chalkashlik. Dastlabki bosqichlarda nafas olish muammolari ham boʻlishi mumkin[12]. Koma belgilari 24-48 soat ichida namoyon boʻlishi mumkin. Ensefalit, miyaning yalligʻlanishi, Nipah virusi infektsiyasining potentsial oʻlimga olib keladigan asoratlaridir. Nafas olish qiyin boʻlgan nipax bemorlari respirator kasalligi boʻlmaganlarga qaraganda virusni yuqtirish ehtimoli koʻproq[13], shuningdek, 45 yoshdan oshganlar ham[14]. Kasallik epidemiya epidemiyasi sharoitida simptomatik shaxslarda gumon qilinadi.

Yuqishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Odamlarda Nipah virusi tarqalishining dastlabki holati har doim zoonotik boʻlgan[15] infeksiyalangan yaralar yoki choʻchqalarning sekretsiyasi yoki toʻqimalariga taʼsir qilish. Nipah virusining keyingi odamdan odamga yuqishi NiV bilan kasallangan odamlar bilan yaqin aloqada yoki NiV bilan kasallangan tana suyuqliklari (masalan, qon, siydik, burun sekretsiyasi) taʼsirida sodir boʻladi.

Aksariyat mutaxassislar Nipah virusini havo orqali yuqadigan deb tasniflamaydilar, ammo yaqin aloqada NiV bilan yuqadigan nafas olish tomchilari bilan qisqa masofaga taʼsir qilish natijasida yuqishi mumkin va sodir boʻlishi mumkin degan konsensus mavjud boʻldi[16].

Nipah virusining kontaminatsiyalangan fomitlar orqali bilvosita yuqishi, ehtimol, NiV bilan kasallangan odam yoki hayvon bilan toʻgʻridan-toʻgʻri aloqada boʻlmagan koʻp holatlar uchun javobgar hisoblanadi[17].

Xatarlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kasalxona xodimlari va virusni yuqtirganlarning vasiylari uchun taʼsir qilish xavfi yuqori. Malayziya va Singapurda Nipah virusi kasal choʻchqalarga yaqin boʻlgan odamlar yuqtirishganini tasdiqlashgan. Bangladesh va Hindistonda bu kasallik xom xurmo shirasini (toddy) isteʼmol qilish, koʻrshapalaklar qisman isteʼmol qilgan mevalarni isteʼmol qilish va foydalanish bilan kasallik bogʻliqligini aniqladilar[18][19].

  • Nipah virusi qanday tarqaladi
    Nipah virusi qanday tarqaladi
  • Meva yarasalari Nipah virusining tabiiy rezervuaridir
    Meva yarasalari Nipah virusining tabiiy rezervuaridir

Laboratoriya diagnostikasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Transmissiya elektron mikrografi (TEM) odamning miya omurilik suyuqligidan (BOS) bir qator Nipah virusi virionlarini tasvirlagan rasmi.

Kasallikning oʻtkir va tiklanish bosqichlarida RNKni teskari transkriptaza polimeraza zanjiri reaksiyasi (RT-PCR) yordamida tomoq, miya omurilik suyuqligi, siydik va qon tahlillari bilan aniqlash mumkin[12].

Qayta tiklangandan soʻng, IgG va IgM antikorlarini aniqlash Nipah virusi oldingi infektsiyasini tasdiqlashi mumkin. Otopsiya paytida toʻplangan toʻqimalarda immunohistokimyo ham kasallikni tasdiqlab koʻrsatadi[12].

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 „Nipah Virus (NiV) Infection“. World Health Organization (WHO). 2020-yil 26-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 14-oktyabr.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Signs and Symptoms Nipah Virus (NiV)“ (en-us). CDC. Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  3. ↑ „Transmission Nipah Virus (NiV)“ (en-us). CDC (2014-yil 20-mart). Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  4. ↑ „Diagnosis Nipah Virus (NiV)“ (en-us). CDC (2014-yil 20-mart). Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  5. ↑ „Prevention Nipah Virus (NiV)“ (en-us). CDC (2014-yil 20-mart). Qaraldi: 2018-yil 24-may.
  6. ↑ „A treatment for and vaccine against the deadly Hendra and Nipah viruses“. Antiviral Research. 100-jild, № 1. October 2013. 8–13-bet. doi:10.1016/j.antiviral.2013.06.012. PMC 4418552. PMID 23838047. {{cite magazine}}: Invalid |display-authors=6 (yordam)
  7. ↑ „Nipah virus outbreaks in the WHO South-East Asia Region“. South-East Asia Regional Office. WHO. 2018-yil 23-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 23-may.
  8. ↑ „Morbidity and mortality due to Nipah or Nipah-like virus encephalitis in WHO South-East Asia Region, 2001-2018“. SEAR. — „112 cases since Oct 2013“. 2018-yil 13-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-iyun.
  9. ↑ Manveena Suri. „10 confirmed dead from Nipah virus outbreak in India“. CNN (2018-yil 22-may). Qaraldi: 2018-yil 25-may.
  10. ↑ „Nipah virus outbreak: Death toll rises to 14 in Kerala, two more cases identified“. Hindustan Times (2018-yil 27-may). Qaraldi: 2018-yil 28-may.
  11. ↑ „After the outbreak“. Frontline. Qaraldi: 2018-yil 10-iyul.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 „Nipah Virus (NiV) CDC“ (en-us). www.cdc.gov. CDC. 2017-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-may.
  13. ↑ „Recurrent zoonotic transmission of Nipah virus into humans, Bangladesh, 2001-2007“. Emerging Infectious Diseases. 15-jild, № 8. August 2009. 1229–35-bet. doi:10.3201/eid1508.081237. PMC 2815955. PMID 19751584. {{cite magazine}}: Invalid |display-authors=6 (yordam)
  14. ↑ „Transmission of Nipah Virus - 14 Years of Investigations in Bangladesh“. The New England Journal of Medicine. 380-jild, № 19. May 2019. 1804–1814-bet. doi:10.1056/NEJMoa1805376. PMC 6547369. PMID 31067370. {{cite magazine}}: Invalid |display-authors=6 (yordam)
  15. ↑ „Nipah virus“.
  16. ↑ „Nipah virus airborne“. Australian Veterinary Journal. 77-jild, № 9. 1999. 558-bet. doi:10.1111/j.1751-0813.1999.tb13182.x.
  17. ↑ „Transmission | Nipah Virus (NiV) | CDC“. Centers for Disease Control and Prevention (2020-yil 6-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 12-dekabr.
  18. ↑ Luby, Stephen P.. Transmission of Human Infection with Nipah Virus. National Academies Press (US), 2012. 2018-yil 21-mayda qaraldi. 
  19. ↑ Balan, Sarita. „6 Nipah virus deaths in Kerala: Bat-infested house well of first victims sealed“. The News Minute (2018-yil 21-may). 2018-yil 22-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 21-may. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nipah_virusi_infeksiyasi&oldid=3326504" dan olindi