Nepotizm

Nepotizm (lotincha: nepos, jins. n. nepotis "nabira; jiyan", shuningdek, qarindosh-urugʻchilik) — qarindoshlarga yoki doʻstlarga kasbiy koʻnikma va qobiliyatlaridan qat’i nazar (masalan, ishga qabul qilishda) imtiyozlar berishdan iborat boʻlgan favoritizm turi.

Bu atama Oʻrta asrlarda paydo boʻlgan va dastlab papalar tomonidan foydali mavqelarni, yuqori cherkov martabalarini yoki yerlarni yaqin qarindoshlariga oʻz kuchini mustahkamlash uchun taqsimlanishini bildirgan. Nepotizmning gullagan davri XV—XVI asrlarga toʻgʻri keladi

Tarixi

Katolik cherkovida

Oʻrta asrlarda papalar oʻz kuchlarini mustahkamlash borasida qaygʻurib, eng yuqori cherkov lavozimlarini, birinchi navbatda, kardinal qalpoqlarini qarindoshlariga tarqata boshladilar. Birinchi navbatda ular orasida jiyanlar boʻlgan, "nepotizm" atamasi ham aynan shundan kelib chiqqan. Keyinchalik, ayniqsa XV—XVI asrlarda ularning oʻrnini noqonuniy tugʻilgan farzandlar egallay boshladi. Misol uchun, Aleksandr VI oʻz oʻgʻli Chezarni kardinal etib tayinladi, Rim papasi Pavel III nevaralariga shunday maqom berdi. Nepotizm Uygʻonish davrida, Rim papalari italyan knyazlariga aylanib, oʻzlarining koʻplab avlodlari uchun knyazlik va knyazliklarga ega boʻlishga intilishganda oʻzining eng yuqori choʻqqisiga chiqdi. Butun "papa" sulolalari paydo boʻldi. Masalan, Orsini, Konti, della Rovere, Medici, Borjia, Pikkolomini, Savelli oilalari. Keyinchalik "qora zodagonlar" atamasi ham shakllanib, ular orasidan nepotlarning avlodlari hisoblangan, keyinchalik knyaz va gersoglik familiyalariga aylangan Bonkompagni, Borgeze, Barberini, Pamfili, Chigi, Odeskalchi, Ludovisi, Albani, Ruspoli, Ruffo va boshqalar oʻrin oldilar.

Nepotizm XVIII asrga kelib, surib chiqarila boshlandi. Papa Innokentiy XII farmoni bilan Kardinallar kollegiyasida faqat bitta nepot boʻlishi mumkinligi belgilab qoʻyildi. XIX asrga kelib, cherkov ierarxiyasidagi qarindosh-urugʻchilik asta-sekin yoʻqolib bordi.

Zamonaviy siyosatda

Bugungi dunyoda mutaxassislar u yoki bu shaklda koʻpchilik mamlakatlarga xos boʻlgan qarindosh-urugʻchilikning mavjudligini ham qayd etishmoqda. Qonunlarga muvofiq, yuqori amaldorlar oʻz vakolatlarini bevosita farzandlariga oʻtkaza olmaydilar; biroq ular lavozim imkoniyatlaridan va norasmiy shaxsiy aloqalardan oʻzlarining yaqin qarindoshlarini, masalan, yirik biznes tuzilmalarida boshqaruv lavozimlari bilan taʼminlash uchun foydalanadilar. Nepotizmning zarari shundaki, maʼlum bir nomzod yangi lavozimga kasbiy saralashdan oʻtmasdan tayinlanadi va koʻpincha yaxshi mutaxassis boʻlmaydi. BMTning tegishli konvensiyasida qarindosh-urugʻchilik korrupsiyaning bir turi hisoblanadi.