Mushohada

Mushohada yoki Mushohida (kuzatish, guvohlik) – Soʻfizmdagi muhim tushuncha boʻlib, arabcha „shuhud“ (guvoh boʻlish) soʻzidan olingan. Bu Xudoni nimadir bilan yoki nimadir orqali koʻrish holati boʻlib, izlovchi yaqin (ishonch) darajasiga erishadi. Bu holatni na meros qilib olish, na aql-idrok orqali qoʻlga kiritish mumkin. Soʻfiy yoki Xudoni izlovchi uchun mushohadasiz hayot maʼnosiz hisoblanadi, chunki uning maqsadi doimo Xudo koʻz oʻngida boʻlishdir. Mushohadaning teskarisi hijob (parda)dir – bu Xudo yuzi parda ortida qolganda roʻy beradi va soʻfiy uchun jazo hisoblanadi. „Ilohiy muhabbat mushohidaga (Xudoni kuzatishga) olib boradi va haqiqiy irfoniy bilimning mohiyatiga ega boʻladi, aql esa faqat sathiy bilimga egadir“^{[manba kerak]}.

Mushohada – bu Xudoning neʼmatlarini koʻrish, Murshidining ruhiy fazilati orqali izlovchiga yetib boradigan sirli bilimdir. Bunday holatda ular ruhiy koʻzi bilan faqat Xudoni koʻradi. Barcha idrok etish tushunchalari Xudo sifatida namoyon boʻladi.

Mashhur soʻfiy Bayozid Bistomiyga bogʻliq rivoyatga koʻra, undan yoshi soʻralganda u: „Toʻrt yoshdaman“, deb javob bergan. Sababini soʻrashganda esa: „Yetmish yil davomida men bu dunyo bilan Xudodan parda ortida qoldim, lekin soʻnggi toʻrt yil ichida Uni koʻrdim. Parda ortida boʻlgan davr hayot hisoblanmaydi“, deb izoh bergan. „Koʻruvchi, koʻrilayotgan narsa va koʻrish jarayoni – barchasi bir boʻlganda, kim kuzatayotganini va bu kuzatuv nima ekanini tushunish qiyin“^{[oydinlashtirilsin]}.