Mumiya

La Doncella („Demoiselle“) tabiiy mumiyasi 1999-yilda Argentina muzligidan topilgan. Yoshi: 500 yillik.

Guanchesning mumiyalari, Tabiat va inson muzeyi (Tenerife).

Mumiya, balzamlash orqali saqlanib qolingan tana — maxsus kimyoviy ishlov berishdan oʻtgan tana. Nafaqat inson, balki boshqa har qanday tirik mavjudot), buning natijasida toʻqimalarning parchalanish jarayoni toʻxtaydi yoki sekinlashadi. Sunʼiy va tabiiy mumiyalangan tanalarni farqlash kerak.

"Mumiya" soʻzining kelib chiqishi

"Mumiya" soʻzi birinchi marta Yevropa tillarida (Vizantiya, yunon va lotin tillarida) taxminan 1000 yil avval paydo boʻlgan. Bu forscha mum (mum) soʻzidan kelib chiqqan. Oʻrta asrlardagi arab va yahudiy tabiblari mumiya soʻzini maxsus dori vositasini belgilash uchun ishlatishgan. 7-asrda arab shifokori ibn Betar „Apolloniya mamlakatidan“ keladigan „mumiya moddasi“ haqida yozgan. U erda u „nurli togʻlar“ dan suv oqimlari bilan pastga tushadi. Sohilda u qattiqlashadi va smola hidini oladi. Shuningdek, Misirliklar „mumiya“ moddasini oʻliklarning bosh suyagi va oshqozonidan ham olish mumkinligini aytadi.

Darhaqiqat, oʻrta asrlarda arab va yahudiy savdogarlari Misr qabrlaridan qadimiy mumiyalarni chiqarib, mayda boʻlaklarga boʻlib (keyin maydalangan), dori sifatida sotishgan. Ushbu dorini Yevropadagi deyarli har bir dorixona doʻkonidan Yangi asrgacha topish mumkin edi. Mumiya dorisi koʻkarishlar va yaralarni davolash uchun yaxshi ekanligiga ishonishardi, koʻpincha panacea sifatida sotiladi. 16-asrda Mishel Montaigne bu amaliyotni kannibalizmning bir shakli deb atadi. Haqiqiy mumiyalarning etishmasligi tufayli dorixonachilar koʻpincha tilanchilar, epidemiya qurbonlari va oʻlik tugʻilgan bolalarning jasadlaridan soxta narsalardan foydalangan holda xaridorlarni aldashgan. Hatto 1912-yilda nemis farmatsevtika firmasi Merck oʻz katalogida „haqiqiy Misr mumiyalarini“ taklif qildi.

Qadimgi misrliklarning oʻzlari mumiyalarni „sahu“ deb atashgan (egip. sAhw).

Eng qadimgi mumiyalar: Chinchorro madaniyati

Mumiyalash marosimi odatda Qadimgi Misr bilan bogʻliq boʻlsa-da, Misr mumiyolari qadim zamonlardan beri maʼlum boʻlganligi sababli, eng qadimiylari Janubiy Amerika va Chinchorro madaniyatining mumiyalaridir (miloddan avvalgi 7-9 ming yillar).

Misrda mumiyalashning paydo boʻlishi

Britaniya muzeyidagi Misr mumiyasi

Marhumni mumiyalash marosimi Misrda qadim zamonlardan beri maʼlum boʻlgan. Yaqin vaqtgacha sunʼiy ravishda mumiyalangan eng qadimgi jasadlar Abidos, Sakkara va Tarxonning ilk sulolasi (davrning taxminiy sanasi: miloddan avvalgi 3000—2600-yillar) nekropollaridan topilgan deb hisoblangan. Biroq, Ierakonpolisdagi Angliya-Amerika ekspeditsiyasining 1997-yilgi mavsumida olib borilgan arxeologik qazishmalar Misrda mumiyalashning boshlanishini aniqlashga imkon berdi: arxeologlar bir nechta buzilmagan ayol dafnlarini topdilar, ularning boshlari, boʻyinlari va qoʻllari zigʻir va boʻyra bilan oʻralgan edi. Topilmalar Nakada-II madaniyati davriga (taxminan miloddan avvalgi 3600-yillar) tegishli boʻlgan. Baʼzi olimlar, bilvosita maʼlumotlarga koʻra, mumiyalash jarayonining boshlanishini yanada qadimiy deyishadi: masalan, avstraliyalik Misrshunos Yana Jons mumiyalash allaqachon Badariya arxeologik madaniyati davrida, yaʼni taxminan 4500—4100-yillarda ishlatilgan deb hisoblaydi (garchi tadqiqotchining oʻzi taʼkidlaganidek, bu erda marhumning jasadini oʻrash shunchaki dafn marosimi boʻlganmi yoki shunchaki mumiyalashmi, aytish qiyin).

Qadimgi Misr mifologiyasiga koʻra, Anubis yoki Thoth yordamida maʼbuda Isis Set tomonidan kesilgan Osirisning jasadini bir joyga toʻplagan va Anubis uni mumiyalagan va birinchi mumiyani yaratgan.

Mumiyalash jarayoni

Qadimgi Misr manbalariga koʻra, mumiyalash jarayonining bosqichlarini qayta tiklash qiyin.

Marhumlarning jasadlari embalmerlarga qayta ishlash uchun berilgan. Qadimgi sayohatchilar davrida mumiyalash jarayoni yangi Qirollik davridagi balzamlash sanʼati bilan taqqoslaganda allaqachon ancha tanazzulga uchragan, ammo bu misrshunoslar uchun jarayonni qayta qurish uchun etarli.

Gerodotning soʻzlariga koʻra, balzamchi marhumning qarindoshlariga mumiyalashning bir necha usullarini taklif qiladi va ularning moliyaviy ahvoliga qarab ular eng maqbulini tanlaydilar. Barcha shartlar muhokama qilingandan soʻng, ustalar oʻz ishiga kirishadi

" Birinchidan, ular miyani burun teshigidan temir ilgak bilan chiqaradilar. Shu tarzda, miyaning faqat bir qismi chiqariladi, qolgan bir qismi — erituvchi dorilarni yuborish orqali chiqariladi. Keyin qorin ostidan bir oz oʻtkir Efiopiya tosh bilan kesma qilinadi va butun qorin boʻshligʻi ichkaridan tozalanadi. Qorin boʻshligʻini tozalash va xurmo sharobi bilan yuvishdan soʻng, ustalar yana ezilgan tutatqi bilan tozalaydi. Nihoyat, bachadon toza, maydalangan mirra, kassiya va boshqa ziravorlar bilan toʻldirishadi va yana tikiladi. Shundan soʻng, tana 70 kun. Ushbu 70 kunlik muddatdan soʻng, ular tanani zigʻir matosidan kesilgan bint bilan oʻrab olishadi va saqich surtishadi.(u elim oʻrniga ishlatiladi) „(Gerodot, 2.86).

Bu Gerodot taʼrifidagi birinchi, eng yaxshi balzamlash usuli. Ikkinchi usul arzonroq turi, u quyidagicha boʻladi:

“ Yuvish trubkasi yordamida marhumning qorin boʻshligʻiga sadr yogʻi yuboriladi. soʻngra tanani maʼlum kunlar davomida sodali suvga solib qoʻyishadi. Oxirgi kuni ilgari quyilgan yog 'ichaklardan chiqariladi. Yogʻ shunchalik kuchli taʼsir qiladiki, u yogʻ bilan birga chiqadigan oshqozon va ichaklarni parchalaydi. Soda lyusi goʻshtni parchalaydi, shuning uchun marhumda faqat teri va suyaklar qoladi" (Gerodot, 2.87).

Kambagʻallar uchun moʻljallangan uchinchi usul yanada sodda: „Ular turp sharbatini qorin boʻshligʻiga quyib, keyin tanani 70 kun davomida sodali suvga solib qoʻyishadi. Shundan soʻng, jasad qarindoshlariga qaytariladi“ (Gerodot, 2.88).

Turli manbalar balzamlashning turli muddatlarini beradi. Masalan, Gerodotning takidlashicha jarayonga 70 kun vaxt ajratishgan. Misr manbalari ham tadqiqotchilarga balzamlash vaqti haqida aniq javob bermaydi: baʼzan 121 kun, baʼzan 96 kun va balzamlash 70-80 kun davom etgan, koʻmish esa 10 oygacha davom etgan.

Miloddan avvalgi 40-yillarda qadimgi Misrga tashrif buyurgan Diodor . e., Gerodotning mumiyalashning turli usullari haqidagi maʼlumotlarini tasdiqlaydi, bundan tashqari, uning baʼzi maʼlumotlari tarix otasining xabarini toʻldiradi. Shunday qilib, masalan, biz mumiyalash jarayonini bitta „usta“ (Gerodot ularni shunday atagan) emas, balki butun jamoa tomonidan amalga oshirilganligini bilib olamiz.

Birinchidan, Diodorning soʻzlariga koʻra, bosh ulamo jasadni koʻzdan kechirdi va kesma qilish kerak boʻlgan joyning chap tomoniga belgi qoʻydi. Keyin boshqa embalmer (Diodor uni parashist — ripper deb ataydi) koʻrsatilgan joyda kesma qiladi. Keyin boshqa mumiyachilar ish boshlashadi. Ulardan biri qoʻlini parashist tomonidan qilingan kesmaga qoʻyadi, u erdan yurak va oʻpkadan tashqari barcha organlarni yotqizadi. U marhumning boʻshligʻini tozalaganda, boshqalar olib tashlangan organlarni olib, palma sharob va balzam bilan yuvishadi. Keyin butun tana sadr yogʻi, doljin, mirra va boshqa balzamlashtiruvchi vositalar bilan davolanadi. Shu bilan birga, Diodor koʻplab misrliklar oʻlik qarindoshlarini uyda saqlashgan va ular yaxshi saqlanganligi uchun ularga qoyil qolish kerak deb takidlaydi.

Soyabon

Soyabon — sxema: Horusning toʻrtta oʻgʻli chapdan oʻngga Imset, Duamutef, Xapi va Kebeksenuf

Nina Aldin Tun surati

Jasadlardan olingan organlar uloqtirilmagan yoki yoʻq qilinmagan. Ularni ham ushlab turishadi. Ekstraktsiyadan soʻng organlar yuvilib, keyin balzam — kanoplar bilan maxsus idishlarga botiriladi. Hammasi boʻlib, har bir mumiyaning toʻrtta kanopi boʻlishi kerak edi. Kanopik qopqoqlar, qoida tariqasida, toʻrtta xudoning boshlari bilan bezatilgan — Horusning oʻgʻillari: Hapi, babunning boshiga ega; Duamutef, shoqolning boshi bilan; Kebehsenuf, boshi lochin, Imset esa odam boshli. Baʼzi organlar maʼlum soyabonlarga joylashtirilgan: Imset jigarni, Duamutef — oshqozonni, Kebeksenuf — ichakni va oʻpkani oʻz ichiga olgan.

Mumiyalarning har xil turlari

Qadimgi Misr kalxat mumiyasi

Mumiyalash texnologiyasi, yoshi, saqlash sharoitlari va boshqa omillarga qarab, mumiyalarning zamonaviy koʻrinishi juda katta farq qiladi. Qatronlar bilan toʻldirilgan jismlar yashil rangga ega boʻlib, u qoraygan teriga oʻxshaydi. Bunday mumiyalarga juda ehtiyotkorlik bilan munosabatda boʻlish kerak, chunki ular juda oson yoʻq qilinadi.

Bitum yordamida mumiyalangan jasadlar qora rangga ega. Bitum toʻqimalarga chuqur kirib boradi va u bilan shunchalik aralashadiki, baʼzida bitum qayerda va suyak toʻqimasi qaerdaligini vizual tekshirish orqali aniqlash qiyin.

Uchinchi turdagi mumiyalar natriy tuzlari (sulfatlar, karbonatlar va boshqalar) bilan qayta ishlanadi). Bu mumiyalar oʻrta asrlardagi rohiblarning mumiyalariga oʻxshaydi, masalan, Malta yoki Ispaniyada topilgan mumiyalarga.

Qadimgi Misrning baʼzi jasadlari asalda mumiyalangan. Afsonaga koʻra, Iskandar Zulqarnaynning jasadi „hech qachon erimaydigan oq asalda“ mumiyalangan.

Bundan tashqari, suloladan oldingi va erta sulola davrining individual topilmalari qiziqarli va gʻayrioddiy: jasadlar shunchaki gipslangan va boʻyalgan, shunda „qobiq“ qolib ketgan va uning ichidagi hamma narsa yonib ketgan.

Mumiyadan siz qaysi davrda yaratilganligini aniqlashingiz mumkin. Misol uchun, XI sulolasining mumiyalari odatda yomon va beparvo qilingan. Qoida tariqasida, ular sariq rangga ega. Ammo keyingi, XII sulolaning mumiyalari allaqachon qora rangda. Kafanlar Oʻrta Qirollikdagi mumiyalarga yomon oʻrnatilgan, ularning baʼzilari umuman yoʻq. Ammo keyingi oʻtish davri, XIII-XVII sulolalarining mumiyalari bundan ham yomonroq saqlanib qolgan. Eng yaxshi mumiyalar Yangi Qirollikdan davriga toʻgʻri keladi. Masalan, XVIII-XXI sulolalardagi Theban mumiyolarida oyoq-qoʻllar egilib, sinmaydi.

Misrdan tashqaridagi mumiyalar

Bangao gʻorining namunasi

• Chinchorro
• Parakas (madaniyat)
• Kapuchin katakombalari (Palermo)
• Kapuchin katakombalari (Savoca)
• Kiev-Pechersk lavrasi
• yodgorliklar
• Guanche mumiyalari
• Malika Ukok
• Xin Zhui
• Tarim mumiyalari
• Otzi
• botqoq odamlar
• tuzli odamlar
• Bangao (mumiya gʻori)

Guanche mumiyalari

Guanches (Kanar orollari) tilida mumiya axo yoki hayo deb atalgan.

Inkalarning mumiyalari

Inka mumiyalarini birinchi marta 1550-yillarning oxirida Peruda ispan amaldori Polo de Ondegardo topgan.

Gubernator Fransisko de Borxa tomonidan 1615-yil 8-aprelda Ispaniya qiroli uchun tuzilgan hisobotga koʻra, 1365 tasi mumiya, baʼzilari esa oʻz urugʻlari, qabilalari va qishloqlarining asoschilari boʻlishgan.

Tabiiy mumiyalash

Loulan mumiyasi

Baʼzi hollarda, chirishga toʻsqinlik qiladigan atrof-muhit sharoitida (quruqlik, sovuq, tuzning yuqori miqdori va boshqalar) marhumlarning jasadlari tabiiy ravishda mumiyalanadi. Shunday qilib, muzliklarda halok boʻlganlar mumiyalangan (xususan, jasadlari evakuatsiya qilinmagan yoki topilmagan alpinistlar). Baʼzan muzliklarda va abadiy muzlikda koʻp asrlar davomida (Quadai dan sinchi) yoki hatto ming yillar davomida (otzi) yotgan muz mumiyalari topiladi. Torf botqoqlarida saqlanib qolgan jasadlar mumiyalangan; Shimoliy Yevropaning torf botqoqlarida mingga yaqin „botqoq tanalari“ topilgan, ularning aksariyati yumshoq toʻqimalarning yuqori darajada saqlanishiga ega. Tabiiy mumiyalashga dafn etilgan joyning past namligi ham yordam beradi.

Tabiiy mumiyalash ba'zan mo''jizaviy deb e'lon qilinadi va qoldiqlarini diniy hurmat qilishga olib keladi (qarang. Yodgorliklar).

Tabiiy mumiyalash misollari

• Quyi Turadan kelgan mumiya. 2009-yilda Nijnyayaning Tura shahrida kommunal xizmat xodimlari oʻz kvartirasida deyarli 13 yil oldin — 1996-yilda vafot etgan erkakning mumiyalangan jasadini topdilar. Uning qarindoshlari qolmagani va qoʻshnilari bilan doʻstona munosabatda boʻlmagani uchun uning gʻoyib boʻlishiga hech kim ahamiyat bermadi, qoʻshnilar uni qayergadir ketgan deb qaror qilishdi. Birinchidan, 1999-yilda elektr energiyasi toʻlanmagani uchun uzilib qolgan, 2005-yilda esa sud fuqaroni sirtdan turar joydan foydalanish huquqidan mahrum qilib, uni roʻyxatdan oʻtkazgan.
• 2003-yil oktyabr oyida Chilining tashlab ketilgan La Noria shahrida (ispancha: La NoriaIkike shahridan taxminan 56 km uzoqlikda joylashgan Atakama choʻlida joylashgan La Noria, Atakama gumanoidi deb ataladigan shaharchada kichik mumiya topildi.

Ommaviy madaniyatda mumiyalar

Ilmiy fantastikada

Tutanxamon qabri topilgandan soʻng, Misr mavzulariga qiziqish paydo boʻldi. 1932-yil 22-dekabrda „Mumiya“ qoʻrqinchli filmining premyerasi boʻlib oʻtdi. Kelajakda ushbu mavzu boʻyicha koʻplab film va remeyklar suratga olindi.

Kompyuter oʻyinlarida

• Qudratli va sehrli qahramonlar IV
• Vulfenshteyn qal’asiga qaytish
• Sims 3

Adabiyotlar

• Mumiya // Ensiklopedicheskiy slovar Brokgauza i Yefrona : v 86 t. (82 t. i 4 dop.). — SPb., 1890—1907.
• Jones J. Towards Mummification: New Evidence for Early Development. // Egyptian Archaeology. 2002. 21.
• Lupton C. „Mummymania“ for the Masses — is Egyptology Cursed by the Mummy’s Curse. // Consuming Ancient Egypt. — L., 2003.
• Badj U. Mumiya. Materiali arxeologicheskix issledovaniy egipetskix grobnits. — M., 2001.
• Rak I. V. Legendi i mifi Drevnego Yegipta. — SPb., 1997.
• Shou Ya. Drevniy Yegipet. — M., 2006.

Havolalar

• „Oʻliklar kitobi“ ning adabiy tarjimasi
• Qadimgi Misr malikasi Urtning mumiyasi
• Pitsburg mumiyasi (Abidosdagi qabriston)
• Nesyamun mumiyasi: olimlar 3000 yil oldin vafot etgan ruhoniyning ovozini takrorladilar