Misrning to'rtinchi sulolasi
Qadimgi Misrning Toʻrtinchi sulolasi — (Dynasty IV Nomi bilan qayd etilgan) qadimgi Misr Qirolligining „oltin davri“ sifatida tavsiflanadi. IV sulola eramizdan boshlab mil.avv. tax. 2613 dan 2494 gacha davomi etgan[1]. Bu tinchlik va farovonlik davri, shuningdek, boshqa mamlakatlar bilan savdo hujjatlashtirilgan davr edi.
Toʻrtinchi sulola piramida qurish davrining balandligini eʼlon qildi. Uchinchi sulolaning nisbiy tinchligi IV sulola hukmdorlariga koʻproq badiiy va madaniy mashgʻulotlarni oʻrganishga imkon berdi. Qirol Sneferuning qurilish tajribalari mastaba uslubidagi pogʻonali piramidalardan Giza platosidagi kabi silliq qirrali „haqiqiy“ piramidalarga evolyutsiyaga olib keldi. Misr tarixidagi boshqa hech bir davr IV sulolaning arxitektura yutuqlariga tenglasha olmadi[2]. Ushbu sulolaning har bir hukmdori (oxirgi Shepseskafdan tashqari) kamida bitta piramidani qabr yoki kenotaf sifatida xizmat qilish uchun topshirgan.
Toʻrtinchi sulola „Eski qirollik“ ni tashkil etgan toʻrtta sulolaning ikkinchisi edi. Toʻrtinchi sulolaning birinchi qiroli qirol Sneferu gʻarbda qadimgi Liviyadan sharqda Sinay yarim oroligacha, janubda Nubiyagacha boʻlgan hududni egallagan. Bu muvaffaqiyatli davr edi va bu davr piramidalar va boshqa yodgorliklarning uyushtirilgan qurilishida koʻrinib turganidek, oʻzining rivojlanishi va jamlangan hukumati bilan mashhur edi.
Qadimgi Qirollik haqidagi bilimlar, asosan, Gizadagi choʻl qabristonlarida topilgan ushbu tuzilmalar va narsalardan olingan.
Hukmdorlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
| Shohlarning ismlari | Horus (taxt) nomi | Sanalar | Piramida | ning nomlari Xotinlar | |
|---|---|---|---|---|---|
| Sneferu | Nebmaʼat | 
|
Miloddan avvalgi 2613-2589 yillar | Qizil piramida Bukilgan piramida Meidumdagi piramida | Hetefer I |
| Khufu „Xeops“ | Medjedu | .jpg)
|
Miloddan avvalgi 2589-2566 yillar | Gizaning buyuk piramidasi | Fazilat I Henutsen |
| Jedefre | Kheper | 
|
Miloddan avvalgi 2566-2558 yillar | Jedefre piramidasi | Hetefer II Xentetka |
| Xafre | Userib | 
|
Miloddan avvalgi 2558-2532 yillar | Xafre piramidasi | Meresanx III Xamerernebti I Hekenuhedjet Persenet |
| Bikheris (Ehtimol Baka yoki Baufra) | 
|
c. Miloddan avvalgi 2532 yil | Zawyet El Aryanning tugallanmagan Shimoliy piramidasi | ||
| Menkaure | Kaxet | 
|
Miloddan avvalgi 2532-2503 yillar | Menkaure piramidasi | Xamerernebti II |
| Shepseskaf | Shepsesket | 
|
Miloddan avvalgi 2503-2496 yillar | Mastabat al-Fir’avn | Bunefer Xentkaus I |
| Djedefptah (Mavjudligi haqida bahsli) | Miloddan avvalgi 2496-2494 yillar | Xentkaus I |
Xulosa[tahrir | manbasini tahrirlash]
.jpg)
Sneferu[tahrir | manbasini tahrirlash]
"Goʻzallik keltiruvchisi", „Hamma adolat ustasi“ va „Quyi va Yuqori Nil hukmdori“ sifatida maqtovga sazovor boʻlgan Sneferu toʻrtinchi sulolaning birinchi fir’avni edi. U Oʻrta Misrdagi Hermopolis yaqinida yashovchi oiladan kelib chiqqan va qirollik merosxoʻriga uylanib, taxtga oʻtirgan boʻlishi mumkin. Uning otasi kim boʻlganligi haqida hali ham munozaralar mavjud, kredit koʻpincha Huniga beriladi, ammo sulolalarning tanaffuslari tufayli buni tasdiqlab boʻlmaydi.
Miloddan avvalgi III ming yillikda Misr, har jihatdan, tinchlik va farovonlik mamlakati boʻlgan. Elitalar odatda semiz oʻrdak va gʻozlarni isteʼmol qilishgan, ular esa ustlariga oq choyshab kiyib yurishgan ekan.
Uning hukmronligigacha Misr shohlari Horusning dunyoviy mujassamlanishi deb hisoblangan, ular faqat oʻlim bilan toʻliq ilohiylikka erishgan. Sneferu oʻzini boshqa quyosh xudosi Raning timsoli deb eʼlon qilgan birinchi shoh edi. Xufu Quyosh Xudosining Oʻgʻli ismini olib, otasining yoʻlidan borardi.
Umuman olganda, Misr ikki hokimiyat markazi — qonuniy hokimiyat va anʼanaviy hokimiyat tomonidan boshqarilgan. Huquqiy hokimiyat qirol tomonidan bevosita xalq ustidan emas, balki vazirlar va nomarxlar orqali amalga oshirilgan. Anʼanaviy hokimiyat xudolar podshohga oʻzi xohlagancha hukmronlik qilish uchun ilohiy huquq bergan degan tushunchadan kelib chiqqan. Toʻrtinchi sulola davridagi Misr hukumati anʼanaviy hokimiyatni faqat qirol boshqara oladigan tarzda tashkil etilgan.
Khufu[tahrir | manbasini tahrirlash]
Yunonlarga Cheops nomi bilan tanilgan Khufu va Sneferuning vorisi, garchi u Sneferuning biologik oʻgʻli ekanligi nomaʼlum boʻlsada, keng tarqalgan shoh edi. U hali ham zamonaviy ommaviy axborot vositalarida juda yaxshi tanilgan, filmlar, romanlar va telekoʻrsatuvlarda namoyish etilgan. Uning shon-shuhrati u dafn etilgan Gizadagi shimoli-sharqiy platodagi piramidasidan kelib chiqqan. Uning oʻlikxona ibodatxonasi piramidaning shimoliy uchida qurilgan boʻlib, qabr oʻgʻrilari tomonidan vayron qilingani sababli unga kirish imkoni yoʻq. Faqat uch oʻlchamli relyeflar qayta tiklangan va hozirgi kungacha saqlanib qolgan, ulardan, koʻplab ohaktosh bustlari va loydan yasalgan haykalchalar. Khufuning Misrdagi va undan tashqaridagi faoliyati yaxshi hujjatlashtirilmagan (uning meʼmorchiligidan tashqari) va qadimgi yunonlar tomonidan juda romantiklashtirilgan. Bu yunonlar Xufuni xudolarni xafa qiladigan va oʻz fuqarolarini qullikka majburlaydigan yovuz odam deb bilishgan[3]. Khufu, Sneferu oʻgʻli sifatida, noqonuniy va shuning uchun taxtga loyiq emas deb hisoblangan. Agar u Sneferuning haqiqiy oʻgʻli boʻlsa ham, u Misr mamlakatini kengaytirish uchun juda oz ish qildi va otasining izidan bora olmadi. Uning har qanday siyosiy faoliyat bilan shugʻullangani haqida bir nechta yozuvlar mavjud. Tarixchilar eng yaxshi taxmin qilishlari mumkinki, Qizil dengiz sohilida 1823-yilda Jon Gardner Wilkinson va James Burton tomonidan qazilgan port qurilishi haqida dalillar mavjud.
Jedefre[tahrir | manbasini tahrirlash]
Xafre[tahrir | manbasini tahrirlash]
Khufuning oʻgʻli khufre, qisqa hukmronlik qilganidan keyin oʻzining taxminiy ukasi Jedefrening oʻrniga oʻtdi. U oʻzining piramidasini otasiga yaqinroq qurishni tanladi, uni uslubga moslashtirdi va deyarli katta boʻldi. Piramida yoʻlining old tomonida uning xususiyatlariga ega boʻlgan Buyuk Sfenks yotadi. Uning sfenksi Djedefrenikidan oldin qurilganmi yoki yoʻqmi, bu borada hali ham bahs-munozaralar mavjud[4]. Xafrening sfenksi hammaga maʼlum va uning sub’ektlariga yaqinroq edi, bu esa notoʻgʻri yozuvlar tufayli qaysi biri birinchi boʻlib qurilganligini aniqlashni qiyinlashtirdi.
Diniy oʻzgarishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Toʻrtinchi sulola — bu yerda biz haqiqatan ham Quyoshga sigʻinish odatiy hol boʻlgan diniy amaliyotlarning oʻzgarishini koʻramiz. Ra ibodati hajmi kattalashib, Djedefning qabri qadimgi yunonlar Heliopolis deb atagan ibodat markaziga yaqinroq qurilganiga borib taqaladi[5]. Bu zamonaviy Qohira yaqinidagi delta shahri boʻlib, u predinastiya davridan beri bosib olingan boʻlib, qadimgi Misr nomi I͗wnw yoki Iunu boʻlib, ustunlarni anglatardi.
Bojxonaning oʻzgarishi meʼmoriy oʻzgarishlarga olib keldi[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qadimgi qirollik marhumni asrab-avaylashning oʻsishini koʻrdi, bu jasadlarni tayyorlashni ancha murakkablashtirdi. Balzamlovchi lavozimi yaratilgan va ularning vazifalari faqat murdani yakka tartibda tayyorlash edi. Jasadni mumiyalashning uchta usuli bor edi: 1) shlyapa: tana nozik zigʻir bilan oʻralgan va keyin shlyapa gips bilan qoplangan, gipsda tananing xususiyatlari (jumladan, yuz) qayta tiklangan[6]; 2) Zigʻir: tana zigʻir bilan oʻralgan boʻlardi, baʼzan natron (bir nechta natriy karbonatlar aralashmasi[7] bilan ishlov beriladi va zigʻirlar tananing xususiyatlarini modellashtirish uchun qatron bilan ishlanadi; 3) Tozalash: barcha goʻshtlarni olib tashlash va suyaklarni choyshabga oʻrash[8]. Odatda, aʼzolar olib tashlangan, soʻngra qabrda jasadga hamroh boʻladigan idishlarga solingan va tananing ichki qismi tugʻilgan edi.
Vaqt jadvali[tahrir | manbasini tahrirlash]
Oʻrtinchi sulola xronologiyasi
Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Misr toʻrtinchi sulolasining oilaviy daraxti
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ The Oxford History of Ancient Egypt Shaw: . Oxford University Press, 2000 — 480 bet. ISBN 978-0-19-815034-3.
- ↑ Egypt: Land and Lives of the Pharaohs Revealed, (2005), pp. 80-90, Global Book Publishing: Australia
- ↑ Tyldesley, Joyce. „Who was Khufu?“.
{{cite magazine}}: Cite magazine requires|magazine=(yordam) - ↑ Spencer, A. J. (1990). „The Egyptian Pyramids. A Comprehensive Illustrated Reference. By J.P. Lepre. 233 × 156mm. Pp. xviii + 341, many ills. Jefferson, North Carolina: McFarland and Company, Inc.1990. ISBN 0-89950-461-2. £37·50“. The Antiquaries Journal (inglizcha). 70-jild, № 2. 479-bet. doi:10.1017/S0003581500070906. Qaraldi: 21–aprel 2018–yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ Bolshakov, Andrey O (1991). „The Old Kingdom Representations of Funeral Procession“. Göttinger Miszellen (inglizcha). 121-jild. 31–54-bet. Qaraldi: 14–aprel 2018–yil.
{{cite magazine}}: CS1 maint: date format () - ↑ „Fragments of stucco from a mummy“ (inglizcha). Museum of Fine Arts, Boston (12-mart 2018-yil).
- ↑ Gill. „Natron, Ancient Egyptian Chemical Salt and Preservative“. ThoughtCo (2018-yil 20-avgust).
- ↑ „BBC – History – Ancient History in depth: Mummies Around the World“.