Mihrimah Sultan (Süleyman I ning qizi)

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mihrimah Sulton

Titian tomonidan Mihrimah Sulton portreti, taxminan 1555-yil
Saltanat 1558-yil 15-aprel - 1578-yil 25-yanvar
Tugʻilishi 21-mart 1522-yil
Istanbul, Usmonli imperiyasi
Vafoti 25-yanvar 1578-yil
Istanbul, Usmonlilar imperiyasi
Dafn etilgan joy
Turmush oʻrtogʻi Damat Rustam posho

Mihrimah Sulton (usmonli turkcha: مهرماه سلطان , " Quyosh va Oy ", 1522-yil 21-mart – 1578-yil 25-yanvar) Usmonli malikasi, Usmonli sultoni Sulaymon I va uning rafiqasi Hurram Sultonning qizi. U Usmonli tarixidagi eng qudratli imperator malikasi va Ayollar Sultonligi davridagi taniqli shaxslardan biri edi.

Ismlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mihrimah yoki Mihrumayoki „Quyoshlar oyi“ degan maʼnoni anglatadi.[1] Gʻarbliklar uchun u Cameria nomi bilan tanilgan, bu „Qamariah“ ning bir variantidir, uning ismining arabcha versiyasi „oy“ degan maʼnoni anglatadi. Uning portreti Cristofano dell’Altissimo tomonidan Cameria Solimani deb nomlangan. U „Madam Malika“ degan maʼnoni anglatuvchi Sulton Xonim nomi bilan ham tanilgan.[2]

  • Mihrimaning jiyani, Shaxzoda Boyazidning qizi (Sulaymon podshohning oʻgʻli; Mihrimaning toʻliq ukasi) — Mihruma Sulton
  • Mihrimaning nevarasi, Murod III ning qizi (Salim II ning oʻgʻli; Mihrimaning jiyani)- Mihrimah Sulton

Yoshligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mihrimah 1522-yili Konstantinopolda (Istanbul) otasi Sulaymon I davrida tugʻilgan. Uning onasi Hurram Sulton[3] pravoslav ruhoniyning qizi[4] boʻlib, oʻsha paytda hozirgi Sultonning kanizaki edi. 1533-yoki 1534-yilda uning onasi Hurram ozodlikka chiqdi va Sulaymonning qonuniy xotini boʻldi.[4] Uning besh aka-ukasi bor edi: Shahzoda Mehmed, Shahzoda Abdullah, ular uch yoshida vafot etganlar Selim (kelajak Selim II), Bayezid va Shehzade Jahongir.[4] U yaxshi bilimli va intizomli edi. U, shuningdek, murakkab, notiq va yaxshi oʻqigan edi.[1]

Nikoh[tahrir | manbasini tahrirlash]

Titian " Kameriya, Muhtasham Sulaymonning qizi. Muqaddas Yekaterina "

1539-yilda Sulaymon Mihrimahni Rüstemga turmushga chiqishiga qaror qildi[5], xorvatiyalik devshirme, Diyarbakir gubernatori, keyinroq Sulaymonning bosh vaziri boʻldi. Biroq, Xurram Qohiraning yanada chiroyli gubernatori bilan turmush qurishi kerak deb hisoblardi.[5] Rüstemning dushmanlari tomonidan tarqalgan mish-mishlarga koʻra, u moxov bilan kasallangan. Uni tekshirish uchun Diyarbakirga joʻnatilgan shifokor uning moxov emasligiga dalil topdi. Tezkor Rüstem har kuni kiyimini almashtirganiga qaramay, kiyimida burga bor edi.[6]

Nikoh 1539-yil 26-noyabrda[7][3] Eski saroyda,[8] Mihrimah oʻn yetti yoshga toʻlganida boʻlib oʻtgan.[9] Uning toʻy marosimi va ukalari Boyazid va Jahongirning sunnat toʻylari oʻsha kuni boʻlib oʻtdi.

Toʻyidan koʻp oʻtmay u revmatoidga oʻxshash kasallikka chalingan va umrining koʻp qismini kasallik bilan oʻtkazgan.[1] 1544-yilda u onasi va eri va katta harbiy karvon bilan Bursaga sayohat qildi.[6] Garchi Mihrimah va uning onasi Rustamni sultonning yaqin kishisi sifatida targʻib qilishga harakat qilgan boʻlsalar-da, u podshoh huzuridan uzoqroq tutilgan.[6] Mihrimah va Rüstemning bir qizi[10] Oysha Humashah Sulton[11] va oʻgʻli Sultonzoda Usmon Bey[10] bor edi.

1554-yilda Mihrimahning hayoti uchun xavfli boʻlsada homilador boʻlib, u tuzalishga muvaffaq boʻldi. Anonim yozuvchi tomonidan qayd etilganidek, er-xotin Pera shahrida yashagan, lekin ular Mihrimahning Üsküdardagi saroyiga joylashish ehtimoli koʻproq boʻlishi mumkin.[9] 1558-yil mart oyida Makkalik diniy arbob Shayx Qutbiddin an-Nahravaliy Istanbulga tashrif buyurdi.[2] Aprel oyida u Mihrimah bilan uchrashdi va unga sovgʻalarni taqdim etdi.U bilan iyun oyida Istanbuldan Qohiraga joʻnab ketishidan oldin yana uchrashdi.[2]

1561-yilda Rüstem vafotidan keyin[3] Rüstemning oʻrniga sadr vazir boʻlgan Semiz Ali Poshoga turmushga chiqishni taklif qiladi. Biroq, pasha taklifni rad etdi. Keyin u boshqa turmushga chiqmaslikni tanladi[10], uning oʻrniga qirol saroyiga qaytib keldi.[6]

Siyosiy ishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mehrimah Sultonning 1548-yilda Sigismund II Avgustga yozgan xati

Uning oʻgay akasi Shahzoda Mustafoning qulashiga Hurram yoki Mihrimahning bevosita aloqadorligiga hech qanday dalil boʻlmasa-da, Usmonli manbalari va xorijdagi maʼlumotlarga koʻra, Hurram, Rüstem va Mihrimah birinchi boʻlib Mustafoni yoʻq qilish uchun taxtni taʼminlash uchun harakat qilgan, degan fikr keng tarqalgan. Hurramning oʻgʻli va Mihrimaning ukasi Boyazid uchun.[6] Mustafo isyondan qoʻrqib 1553-yilda Safaviylar Forsga qarshi yurish paytida otasining buyrugʻi bilan qatl etilganida, bu raqobat magʻlubiyat bilan yakunlandi. Garchi bu hikoyalar birinchi qoʻl manbalarga asoslanmagan boʻlsa-da,[4] bu qoʻrquv asossiz emas edi. Agar Mustafo taxtga oʻtirsa, Mihrimaning barcha ukalari (Selim, Boyazid va Jahangir) Usmonlilar sulolasining birodarlarni oʻldirish odati boʻyicha qatl etilgan boʻlar edi. Ular 1555-yilda amir Kara Ahmad poshoning qatl etilishida ham ayblangan, uning yoʻq qilinishi Rüstemning Buyuk vazir boʻlib qaytishiga yoʻl ochgan.[6]

Xayriya tashkilotlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mihrimah Sulton masjidi, Edirnekapi, Istanbul, Turkiya.
Mihrimah Sultonning vaqf hujjati. Ushbu hujjat Anadolu va Rumelidagi mulklarni vaqf qilish bilan bogʻliq boʻlib, undan tushgan daromad Mihrimah Sulton masjidi majmuasi xarajatlarini qoplash uchun ishlatilishi kerak edi. 1550-yil aprel-mart. Sadberk Xonim muzeyi

Mihrimah, shuningdek, bir qator yirik arxitektura loyihalariga homiylik qilgan. Uning eng mashhur poydevori uning nomi bilan atalgan Istanbul hududidagi ikkita masjid majmuasi boʻlib, ikkalasi ham otasining bosh meʼmori Meʼmor Sinan tomonidan ishlab chiqilgan. Mihrimah Sulton masjidi (turkcha : Mihrimah Sulton Camii), Iskele masjidi (turkcha : İskele Camii) nomi bilan ham tanilgan. Bu masjid Üsküdarning eng koʻzga koʻringan joylaridan biri boʻlib, 15430-yoki 1544- va 1548- orasida qurilgan. Ikkinchi masjid ham eski Istanbul shahrining gʻarbiy devoridagi Edirne darvozasidagi Mihrimah Sulton masjidi deb ataladi. Uning qurilishi 1562—1565-yillarda boʻlgan[6]

Koʻzga koʻringan Üsküdardagi qoʻsh minorali masjid majmuasi masjid, madrasa, kambagʻallarga ovqat beradigan oshxona, shifoxona va boshlangʻich maktabdan iborat edi.

Meʼmar Sinan[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mihrima Sulton Sulaymoniya masjididagi turbasi(maqbara) ichida, otasi Sulaymonning yoniga dafn qilindi.

Oʻn oltinchi asr meʼmori Meʼmor Sinan, goʻyo Mihrimani sevib qolgan emish.[1] Bir hikoyatga koʻra, u uni birinchi marta sultonning Moldova yurishi paytida otasiga hamroh boʻlganida koʻrgan.[1] Sinan uni hayratda qoldirish uchun oʻn uch kun ichida Prut daryosi boʻylab koʻprik qurdi. U faqat uning taklifini otasi rad etishi uchun undan qoʻlini soʻradi. U oʻz navbatida oʻz meʼmorchiligiga qalbini toʻkdi. U Uskudardagi Mihrimah Sulton masjidini etagini yer supurib yurgan ayol siluetiga oʻxshatish uchun qurdirdi.[1]

Oʻlim[tahrir | manbasini tahrirlash]

Mihrimah 1578-yil 25-yanvarda Istanbulda vafot etdi[12] barcha aka-ukalaridan uzoqroq umr koʻrdi. U Sulaymonning farzandlaridan[5] uning qabriga, Sulaymoniya masjidi majmuasiga dafn etilgan yagona farzanddir.[1]

Ommaviy madaniyatda[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • 2011—2014-yillardagi " Muhteşem Yüzyıl " serialida u Pelin Karahan tomonidan tasvirlangan.[13]
  • Elif Shafakning 2014-yilda chop etilgan „Meʼmorning shogirdi“ romanida u markaziy qahramondir.[14][15]

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 „Notable life of Mihrimah Sultan“. DailySabah. Qaraldi: 13-oktabr 2017-yil.„Notable life of Mihrimah Sultan“. DailySabah. Retrieved 13 October 2017.
  2. 2,0 2,1 2,2 Nahrawālī & Blackburn 2005.
  3. 3,0 3,1 3,2 Uluçay 1992.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 Yermolenko 2005.
  5. 5,0 5,1 5,2 Isom-Verhaaren 2016.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 Peirce 1993.
  7. Metin And. 16. yüzyılda İstanbul: kent, saray, günlük yaşam. Yapı Kredi Yayınları, 2009 — 145 bet. ISBN 978-975-08-1832-5. 
  8. Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi. Kültür Bakanlığı, 1994 — 453 bet. ISBN 978-975-7306-05-4. 
  9. 9,0 9,1 Miović 2018.
  10. 10,0 10,1 10,2 Atçıl 2020.
  11. Hans Georg Majer. Arts, women and, scholars. Simurg, 2002 — 105 bet. ISBN 978-975-7172-64-2. „Ayşe Sultan duhter-i hazret-i Mihrümāh Sulțān el-mezbūre zevce-i Ahmed Paşa“ 
  12. Türkiye Diyanet Vakfı. İslâm ansiklopedisi: Mısra – Muhammediyye. Türkiye Diyanet Vakf ıİslâm Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü, 1988 — 40 bet. ISBN 978-975-389-402-9. 
  13. „Muhteşem Yüzyıl'ın Mihrimah Sultan'ı Pelin Karahan 10 dakikada boşandı – Son Dakika Magazin Haberleri | STAR“ (tr-TR). Star.com.tr. Qaraldi: 13-oktabr 2017-yil.
  14. Atamian, Christopher. „'The Architect's Apprentice,' by Elif Shafak“ (inglizcha). The New York Times (8-iyun 2015-yil). Qaraldi: 4-noyabr 2017-yil.
  15. „The Architect's Apprentice by Elif Shafak, book review: The domes of“ (inglizcha). The Independent (30-oktabr 2014-yil). 14-may 2022-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4-noyabr 2017-yil.