Michael Rockefeller

Maykl Klark Rokfeller (1938 — yil 18-may — 1961 -yil 19- noyabrda gʻoyib boʻlgan) Nyu-York gubernatori va Qoʻshma Shtatlar vitse-prezidenti Nelson Aldrich Rokfeller va Meri Todhunterning beshinchi va eng kichik farzandi edi. Rokfellerlar oilasining toʻrtinchi avlodi aʼzosi, u Gollandiya Yangi Gvineyasining janubi-gʻarbiy qismidagi Asmat mintaqasida ekspeditsiya paytida halok boʻlgan.

Biografiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rokfeller 1960-yilda Garvard universitetini faxriy unvon bilan tamomlagan. U AQSh armiyasida oddiy askar sifatida olti oy xizmat qilgan. Bir muncha vaqt oʻtgach, u Garvarddagi Peabodi arxeologiya va etnologiya muzeyining oʻsha paytda Gollandiyalik Yangi Gvineya deb ataladigan gʻarbiy qismida joylashgan Dani qabilasini oʻrganish uchun ekspeditsiyada qatnashdi. Ekspeditsiya Robert Gardner tomonidan ishlab chiqarilgan va Rokfeller ovoz yozuvchisi sifatida ishtirok etgan „ Oʻlik qushlar“ (oʻlik qushlar) etnografik hujjatli filmini suratga oldi. Doʻsti bilan birgalikda orol janubidagi Asmat qabilasini oʻrganish uchun ekspeditsiyadan ajralib chiqdi. Peabodi ekspeditsiyasi bilan qaytgandan soʻng, Maykl Asmatni qoʻshimcha oʻrganish va ularning sanʼatini hujjatlashtirish uchun Gollandiya Yangi Gvineyasiga qaytib keldi.

Vafot etishi[tahrir | manbasini tahrirlash]

1961-yil 17-noyabrda Rokfeller va gollandiyalik antropolog Rene Vassing qirgʻoqdan uch milya uzoqlikdagi 40 futlik kanoyeda boʻlganida, ularning qayigʻi suv ostida qolgan va agʻdarilib ketgan. Ularning ikkita mahalliy gidlari ularga yordam berish uchun suzib ketishdi, lekin ular sekin yetib kelishdi. Biroz kutgandan soʻng, Rokfeller Vassingga „Men buni uddalay olaman deb oʻylayman“ dedi va qirgʻoqqa suzib ketdi. Ertasi kuni Vassing qutqarildi, Rokfeller esa qizgʻin qidiruv va uni topish uchun koʻplab qilingan harakatlarga qaramay, uni top olmadilar. Oʻsha paytda Rokfellerning gʻoyib boʻlishi dunyo yangiliklaridan biri edi. Uning jasadi topilmadi va nihoyat 1964-yilda oʻlik deb eʼlon qilindi.

Taxminlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Koʻpchilik Rokfellerning choʻkib ketganiga yoki akula yoki timsoh hujumiga uchraganiga ishonishadi. Ammo 1961-yilda baʼzi Asmat viloyatlarida „bosh ovlari“ va kannibalizm avj olgani bois, u oʻsha viloyatlarning tub aholisi tomonidan oʻldirilgan va yeb qoʻyilgan degan taxminlar bor.^[1] Uning gʻoyib boʻlganidan keyingi yillarda mahalliy aholi bilan birga yashaydigan oq tanli odam haqida vaqti-vaqti bilan mish-mishlar tarqaldi. Bu mish-mishlar mintaqani yaxshi biladigan odamlar orasida ishonchga ega emas.

1969-yilda jurnalist Milt Maklin Rokfellerning gʻoyib boʻlishini tekshirish uchun Gollandiya Yangi Gvineyasiga bordi. U Rokfellerning asir yoki oʻrmon figurasi sifatida yashagani haqidagi xabarlarni rad etdi, ammo uning oʻldirilgani haqidagi gʻoyani tasdiqlovchi ikkilamchi dalillar mavjud degan xulosaga keldi. Oʻsha paytda maʼlum boʻlganidek, Maykl yetib olishga muvaffaq boʻlgan Otsjanep xalqining koʻp sonli rahbarlari 1958-yilda Gollandiya patruli tomonidan oʻldirilgan va bu „oq qabila“ dan oʻch olish imkoniyatiga olib kelgan edi. Boshqa tomondan, na kannibalizm, na bosh ovlash bu hududda yoʻqolgan, ehtimol „koʻzga koʻz“ qasos siklining bir qismini tashkil qilgan va shuning uchun Rokfeller oʻzini beixtiyor oʻzini qasos qilish siklining qurboniga aylantirgan boʻlishi mumkinligi haqida xabar beradi Gollandiyalik patrul xizmati.

Yana bir versiya shunga oʻxshash, ammo farqi shundaki, Gollandiyalik politsiyachi (mahalliy qabilalar bilan ishlashda tajribasiz) boʻlgan Gollandiya patruli mahalliy politsiyachilar hamrohligida koʻp sonli jangchilar bilan daryoning burilishiga boshqa qabila bilan yuzma-yuz jangga (qabilalar oʻrtasida mahalliy urush uzoq vaqtdan beri davom etgan)duch kelishdi. Patrul qoʻrqib ketdi va jangchilarga qarata oʻq uzdi va ulardan uch nafarini oʻldirdi. Mahalliy din va urf-odatlar bir jonni boshqasiga olishga majbur boʻldi va oq patrul rahbari sifatida ular oq tanlilarning hayotini tugatishga majbur boʻldilar. Taxminlarga koʻra, bu qabila bilan avval va doimo doʻstona munosabatda boʻlganligi sababli hech qanday xavf-xatardan shubhalanmagan Rokfeller bunday „koʻz-koʻz“ qurboni boʻlgan.

Yozuvchi Pol Tuxeyning " Rokki Gʻarbga ketmoqda" nomli kitobida aytilishicha, 1979-yilda Rokfellerning onasi Gollandiya Yangi Gvineyasiga borib, uning gʻoyib boʻlish sirini ochish uchun xususiy tergovchi yollagan. Hikoyaning toʻgʻriligi bahsli, ammo Tooheyning taʼkidlashicha, xususiy tergovchi qayiq motorini uchta bosh suyagiga almashtirgan, qabila vakillarining taʼkidlashicha, ular oʻldirgan yagona oq tanlilar edi. Tergovchi Nyu-Yorkka qaytib keldi va bosh suyagini oilaga taqdim etdi va ulardan biri Rokfellerga tegishli ekanligiga ishonch hosil qildi. Bu voqea haqiqatan ham sodir boʻlganmi, yoki yoʻqligi haqida oila hech qachon izoh bermagan.

Asmat artefaktlari va fotosuratlari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rokfeller tomonidan toʻplangan koʻplab asmat artefaktlari Nyu-Yorkdagi Metropolitan sanʼat muzeyidagi Maykl C. Rokfeller kollektsiyasining bir qismidir. Pibodi muzeyida Maykl Yangi Gvineya ekspeditsiyasi paytida olingan 3500 ta fotosurat muntazam ravishda namoyish etiladi.^[2]

Mashhur havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Guadacanal Diary guruhi 1986-yilda Jamboree albomiga kiritilgan Rokfellerning oʻlimi haqida qoʻshiq yozdi.
Kristofer Stoks McSweeney Quarterly Concern jurnalining 23-nashrida chop etilgan „Maykl Rokfellerni yegan odamlar“ haqida qisqacha hikoya yozdi. Unda Mayklning oʻlimi haqidagi xayoliy hikoya mavjud.