Messier 9
M 9 sharsimon toʻplam (shuningdek, Messier 9 yoki NGC 6333 nomi bilan ham tanilgan) Ilontashuvchi yulduz turkumidagi globulyar toʻplamidir[1].
Kashf etish tarixi[tahrir | manbasini tahrirlash]
1764-yilda Charlz Messier tomonidan kashf etilgan.
Qiziqarli xususiyatlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
M9 galaktikamiz markaziga eng yaqin globulyar toʻplamidan biri boʻlib, undan 5500 yorugʻlik yili uzoqlikda joylashgan. Yerdan toʻplamgacha boʻlgan masofa 25 800 yorugʻlik yili. Toʻplami umumiy yorqinligi quyoshdan 120 000 marta katta, mutlaq kattaligi −8,04 m .
M 9-dagi eng yorqin yulduzlar kattaligi 13.5 m ni tashkil qiladi, bu ularni oʻrta oʻlchamdagi teleskoplarda koʻrinadigan qiladi. Toʻplami13 afar oʻzgaruvchan yulduzlar topilgan.
Taxminlarga koʻra, bunday globulyar toʻplamda koinot hali juda yosh boʻlganida paydo boʻlgan Galaktikadagi eng qadimgi yulduzlar mavjud. Bu yoritgichlar Quyoshnikidan qariyb ikki baravar katta va tarkibi jihatidan undan sezilarli farq qiladi: masalan, ularda ogʻirroq elementlar (astronomiyada — vodorod va geliydan tashqari barcha elementlar), sayyoramizning yadrosini, xususan, kislorod, uglerod va temirni tashkil etuvchi elementlar mavjud. Gap shundaki, koinotdagi ogʻir elementlar M 9 shakllanishidan ancha kechroq — yulduzlar yadrolarida va oʻta yangi yulduz portlashlari paytida paydo boʻlgan[2].
Kuzatishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ushbu globular toʻplam Ophiuchus yulduz turkumining janubiy qismida joylashgan va yozda Rossiyaning oʻrta kengliklarida kuzatish mumkindir. Uni juda qorongʻi osmonda dala koʻzoynaklari bilan aniqlash qiyin emas, lekin shakli va oʻlchamini toʻliqroq tasvirlash uchun sizga 100 mm yoki undan ortiq diafragmali teleskop kerak boʻladi. Oysiz tunda bunday teleskop ushbu toʻplamning biroz tartibsiz shaklini koʻrsatadi va yetarli darajada kattalashtirish va tasvir sifati bilan uning qirralarini (halo) yulduzlarga qaratishga imkon beradi. 350 mm dan ortiq diafragma va 300x dan ortiq kattalashtirishda toʻplamning yulduz tuzilishi markazgacha koʻrinadi va ularning hajmi notekis taqsimlanadi.
2012-yil mart oyida NASA Hubble kosmik teleskopi bilan olingan M 9 ning 250 000 dan ortiq turli xil yulduzni aks ettiruvchi fotosuratini chiqardi. M 9 toʻplami sharsimon boʻlishi mumkin edi, ammo galaktika markazining tortishish kuchlari uning konturlarini biroz buzib koʻrsatdi. Yulduzlarning rangi haroratga bevosita bogʻliq boʻlgan tasvirda ham aniq ajralib turadi: qizilroq, sovuqroq va koʻkroq, issiqroq. Yulduz haroratining keng diapazoni juda xilma-xil palitra bilan baholanishi mumkin[3].
Toʻplam yaqinida, bir daraja shimoli-sharqda, kamroq yorqin globular toʻplam NGC 6356 va janubi-sharqda taxminan bir xil masofada NGC 6342 xira toʻplam joylashgan. Bu toʻplamlar uchligi yulduzlarga boy osmonga qarama-qarshi qorongʻu, loyqa chuqurlar kabi koʻrinadigan changli B 64 va B 259 tumanliklari bilan ajralib turadi.
Messiye katalogidagi osmon qo‘shnilari[tahrir | manbasini tahrirlash]
- M 19 — (janubga) yorqinroq va kattaroq sharsimon toʻplam;
- M 107 — (gʻarbda), globulyar toʻplam;
- M 10 va M 12 — (shimolga) Ophiuchus markazida bir juft yorqin toʻplamlar;
- M 23 — (Sagittariusda sharqda) katta ochiq toʻplam;
"Messiye Marafoni" dagi kuzatishlar ketma-ketligi[tahrir | manbasini tahrirlash]
… M 29 → M 14 → M 9 → M 71 → M 27 …
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ Harris W. E. A catalog of parameters for globular clusters in the Milky Way (англ.) // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — IOP Publishing, American Astronomical Society, University of Chicago Press, AIP, 1996. — Vol. 112, Iss. 4. — P. 1487. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1086/118116
- ↑ „Шаровое скопление M 9 сфотографировано с беспрецедентной детализацией (2012-03-26)“ (deadlink). 2012-yil 27-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 27-mart. (Wayback Machine saytida 2012-03-27 sanasida arxivlangan)
- ↑ „Hubble Sees Glittering Jewels of Messier 9 (2012-03-23)“. 2012-yil 25-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 27-mart.