Taksonomiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Shveytsariyalik botanik Avgustin Dekandol (1778-1841), 1813 yilda fanga „taksonomiya“ atamasini kiritgan.

Taksonomiya (qadimgi yunoncha: τάξιςtiz — tizim, tartib va νόμος — qonun) — murakkab tashkil etilgan ierarxik bogʻliq ob’ektlarni tasniflash va tizimlashtirish tamoyillari va amaliyoti[1] haqidagi taʼlimot[2] . Taksonomiya tamoyillari koʻplab ilmiy bilim sohalarida geografiya, geologiya, tilshunoslik, etnografiya ob’ektlarini va organik dunyoning butun xilma-xilligini tartibga solish uchun qoʻllaniladi[2] .

Tarixiy maʼlumotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

"Taksonomiya" atamasi birinchi marta 1813-yilda oʻsimliklar tasnifi bilan shugʻullangan Augustin Dekandol tomonidan taklif qilingan va dastlab faqat biologiyada qoʻllanilgan. Keyinchalik bu atama biologiyada ham, boshqa bilim sohalarida ham, tilshunoslikda, geografiyada, geologiyada murakkab tizimlarni tasniflash va tizimlashtirishning umumiy nazariyasiga nisbatan qoʻllanila boshlandi[2] .

Taksonomiya haqidagi zamonaviy qarashlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Matematik jihatdan taksonomiya — bu ob’ektlarning maʼlum bir toʻplamini tasniflashning daraxtga oʻxshash tuzilishi. Ushbu tuzilmaning yuqori qismida birlashtiruvchi yagona tasnif — ildiz taksoni — bu taksonomiyaning barcha ob’ektlariga tegishli. Ildiz ostidagi taksonlar tasniflangan ob’ektlarning umumiy toʻplamining kichik toʻplamlariga tegishli boʻlgan aniqroq tasniflardir.[manba kerak] . Zamonaviy biologik tasnif, masalan, ierarxik tizim boʻlib, uning asosini alohida organizmlar (individuallar) tashkil etadi, yuqori qismi esa bitta keng qamrovli taksondir; baza va tepa oʻrtasidagi ierarxiyaning turli darajalarida taksonlar mavjud boʻlib, ularning har biri yuqori darajadagi bitta va faqat bitta taksonga boʻysunadi[1] . Taksonomiyaning eng asosiy muammolaridan biri bu taksonning qanday boʻlishini aniqlashdir[3] .

„Taksonomiya“ va " sistematika " atamalari koʻpincha bir- birining oʻrnida ishlatiladi, ammo qatʼiy maʼnoda taksonomiya taksonomiyaning faqat bir qismidir[1] . Odatda biologiyada taksonomiya organizmlarning xilma-xilligi va ular oʻrtasidagi munosabatlar haqidagi bilimlar boʻlimi, taksonomiya esa tasniflash tamoyillari, usullari va qoidalarini oʻrganuvchi fan boʻlimi sifatida talqin etiladi[4] . Biologik taksonomiyaning asosiy vazifasi — organizmlarning tabiiy tasnifini qurishga xizmat qiladigan boʻysunuvchi darajalarning ierarxik tizimini yaratishdir[4] .

Yana qarang[tahrir | manbasini tahrirlash]

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Taksonomiya (teoriya klassifikatsii) // Strunino — Tixoresk. — M. : Sovetskaya ensiklopediya, 1976. — (Bolshaya sovetskaya ensiklopediya : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov; 1969—1978, t. 25).
  • Biologicheskiy ensiklopedicheskiy slovar / Gl. red. M. S. Gilyarov; Redkol.: A. A. Baev, G. G. Vinberg, G. A. Zavarzin i dr. — M. : Sov. ensiklopediya, 1986. — 831 s. — 100 000 ekz.
  • Джеффри Ч.[es]. .  — UDK 574:001.4
  • {{{заглавие}}}.
  • Шаталкин А. И.. Таксономия: Основания, принципы и правила / Зоологический музей МГУ, 600 экз, М.: Товарищество научных изданий КМК, 2012. ISBN 978-5-87317-847-6.  — UDK 579.8.06
  • Клюге Н. Ю. „Раздел I.3. Принципы номенклатуры зоологических таксонов“,. Современная систематика насекомых. .

Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  1. 1,0 1,1 1,2 Джеффри 1980.
  2. 2,0 2,1 2,2 БСЭ 1976.
  3. Зуев 2001.
  4. 4,0 4,1 Гиляров 1986.