Naturalizm (yoʻnalish)

Naturalizm — tabiat butun mavjudotni izoxlashning yagona va universal tamoyili deb hisoblaydigan fal-safiy yoʻnalish. U "tabiat" tushunchasiga ruh va ruhiy narsalarni ham ki-ritadi (stoitsizm, Epikur, J.Bruno, Gyote, romantizm, 19-asrdagi biologik dunyoqarash, hayot falsafasi). I.Kant fikricha, N. hamma sodir boʻlayotgan narsalarni tabiat bilan bogʻlash va undan keltirib chiqarishdir. Axloqsa N. tabiat qonunlariga mos keluvchi oʻz shaxsiy intilishlarini rivojlantirishga asoslangan hayot tarzi. Bunga axloq tushunchasini tabiiy krbiliyatlar, shuurlar, intilishlar, manfaatlar kurashi orqali falsafiy tushuntirishga harakat qilish ham kiradi (kiniklar, stoiklar, J.Russo, O.Kont, K.Marks, F.Nitsshe). Sotsiologiyada N. — jamiyat taraqqiyoti turli tabiiy omillarga — iklim sharoitlari, geografik muhit, odamlarning biologik va irq-iy xususiyatlariga bogʻliq deb tushuntiruvchi nazariyalarga mansub. N. 17— 18-asrlar maʼrifatchilarining yetakchi tamoyillaridan biri ("tabiiy inson", tabiiy jamiyat, tabiiy axloq, tabiiy hukuq konsepsiyalari va h.k.). Diniy dunyoqarashda N. — panteistik gʻoyalarning namoyon boʻlishidir, yaʼni xudo bilan tabiatni bir deb bilish, xu-doni tabiatga singdirib yuborish, xudo bilan moddiy olam oʻrtasiga hech qanday toʻsiq qoʻymaslik (Forobiy, Ibn Sino, Bedil, J.Bruno, B. Spinoza).