Fizioterapiya

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Fizioterapiya ( grekcha: phýsis, tabiat + therapéia, davolash) - G'arbiy Evropa, AQSh va postsovet hududida turli xil ma'noga ega bo'lgan tibbiyotdagi yo'nalishning nomi .

Fizioterapiya - bu fizioterapevtlar tomonidan bemorlarning hayoti davomida tananing maksimal harakat erkinligini va funksionalligini rivojlantirish, saqlash va tiklash maqsadida ko'rsatiladigan xizmatlardir. Fizioterapiya xizmatlari qarilik oqibatida, shikastlanishlarda, og'riqlarda, turli xil kasalliklarda, buzilish, holat yoki atrof-muhit omillari natijasida tananing funksionalligi va harakatchanligi buzilgan hollarda, to'liq funktsional harakat sog'liqning eng muhim omili ekanligini tushungan holda taqdim etiladi [1] .

SSSR davrida fizioterapiya deganda tabiiy va sun'iy ravishda yaratilgan tabiiy omillarning inson organizmiga terapevtik ta'sirini o'rganadigan klinik tibbiyot soha tushunilgan .

Zamonaviy Rossiyada fizioterapiyaning ma'nosi juda keng. Aksariyat mualliflar uni "kasalliklarni davolash va oldini olish uchun tabiiy va oldindan shakllangan jismoniy omillardan foydalanish haqidagi fan" deb ta'riflaydilar, ammo "oldindan tuzilgan" so'zi uni talqin qilishda qiyinchiliklarga olib keladi. Shu bilan birga, nufuzli mualliflardan biri professor G. N. Ponomarenko turli nashrlarda turli xil ta'riflar beradi  :

  1. “Fizioterapiya – bemorlarni davolash va kasalliklarning oldini olishda turli jismoniy usullarni qo‘llash haqidagi fan”  ;
  2. "Zamonaviy fizioterapiya - bemorlarni davolash va aholi salomatligini yaxshilash uchun qo'llaniladigan tabiiy va sun'iy jismoniy omillarning organizmga ta'sirini o'rganadigan klinik tibbiyot sohasi" .

Maqsadi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fizioterapiyaning maqsadi bemorning tanasiga ta'sir qilishning eksperimental jismoniy usullaridan foydalangan holda har qanday kasallikni davolashdir.[manba kerak] .

Ayrim holatlarda dori vositalari bilan davolanish, albatta, oqlanadi, ammo bu istalmagan va kutilmagan yomon ta'sirlar ehtimolini oshiradi. Fizioterapiya odatda xavfsiz va kam yon ta'sirga ega, bu qisman bemorlar orasida uning yuqori mashhurligini tushuntiradi; uning kamchiligi shundaki, u ko'pincha kasalliklarni davolashda yordam bermaydi. Jarrohlik odatda davolash jarayonida oxirgi chora hisoblanadi. Fizioterapiya jarrohlik bilan solishtirganda shikastlanmagan, bu ham bemorlar uchun jozibador .

Tibbiyot tizimida[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qo'shma Shtatlardagi tibbiyot ta'lim tizimida fizioterapevtning ta'limi boshlang'ich tibbiy ta'lim hisoblanadi (Rossiya uchun fizioterapevt mutaxassisligi oliy tibbiy ma'lumotdir). AQSHdagi fizioterapevtlar malakali shifokorlar hisoblanmaydi va dori-darmonlarni buyurish huquqiga ega emas. Ular amputatsiyalar, insultlardan keyin jismoniy reabilitatsiya bilan shug'ullanadilar, mashqlar terapiyasi, massaj, turli xil manipulyatsiya usullaridan foydalanadilar, reabilitatsiya simulyatorlari, ortezlardan foydalanadilar. Ular bemorlarga qanday qilib yaxshiroq harakat qilishni, o'zlariga xizmat qilishni, ishlashni o'rgatishadi [1] .

Rossiyada yuqoridagi usullar jismoniy reabilitatsiya deyiladi. Bu bilan oliy ma'lumotli shifokorlar shug'ullanadi, bir vaqtning o'zida bir bemorni reabilitatsiya qilish bilan bir vaqtning o'zida bir nechta turli ixtisoslik shifokorlari va kichik tibbiyot xodimlari shug'ullanadi: travmatolog - ortoped, pediatr, nevropatolog, psixolog, jismoniy mashqlar terapiyasi instruktor-metodisti, massaj terapevti., fizioterapevt va fizioterapiya hamshirasi .

Vyacheslav Дубынин fizioterapiyani og'riqni nazorat qilish tizimining mexanizmidan foydalangan holda og'riqni kamaytirishga qaratilgan protseduralar to'plami sifatida ta'riflaydi. Bunday holda, o'ziga xos usul muhim emas, masalan, akupunktur, tosh qo'llash, massaj qilish va oddiygina og'riqli joyni ishqalash bir xil ta'sirga ega - bu teginishlar neyronlarini bezovta qiladi, ular GABA va enkefalinlarni ishlab chiqarishni ingibitor neyronlarni rag'batlantiradi va shu signallarni orqa miya neyronlariga va keyinchalik gipotalamusga (miyada) yetkazadi. Bu mexanizm faqat zaif og'riq signallari uchun ishlaydi [2] .

Yo'nalishlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya va MDH mamlakatlarida zamonaviy tibbiyotda fizioterapiya ikki yo'nalishda namoyon bo'ladi:

1) terapevtik jismoniy madaniyat ( mashq terapiyasi ) - ta'sir qilish usullari: jismoniy mashqlar, massaj .Masalan, tizzaning artrozi bilan og'rigan bemorlarda o'rtacha jismoniy mashqlarning ijobiy ta'siri kuzatiladi

2) inson tanasiga jismoniy ta'sir qilishning eksperimental usullari, ular juda ko'p, ularning tasnifida aniqlik va birgalikdagi ma'nosi yo'q  :

  • past kuchlanish oqimlari: galvanizatsiya, to'rt kamerali va ikki kamerali galvanik vannalar, elektroforez, diadinamik terapiya, amplipuls terapiyasi, fluktuorizatsiya, elektro uyqu terapiyasi, elektromiyostimulyatsiya, transkranial va transvertebral mikropolyarizatsiya ;
  • yuqori kuchlanish oqimlari : darsonvalizatsiya, ultratonoterapiya, franklinizatsiya;
  • elektromagnit maydon: yuqori chastotali terapiya (induktotermiya), o'ta yuqori chastotali terapiya, o'ta yuqori chastotali terapiya, o'ta yuqori chastotali terapiya, magnetoterapiya, transkranial magnit stimulyatsiya, magnetoforez;
  • yorug'lik: quyoshda toblanish, infraqizil, ko'rinadigan, ultrabinafsha yoki polarizatsiyalangan nurlar bilan fototerapiya, lazer terapiyasi, rang terapiyasi, ko'zning rang terapiyasi, fotodinamik terapiya;
    Yanal epikondilgiya uchun zarba to'lqini terapiyasidan foydalanish (tennis tirsagi)
  • tovush: ultratovush terapiyasi, fonoforez, vibroterapiya, zarba to'lqinlari terapiyasi, gravitatsiyaviy terapiya, tortish terapiyasi ;
  • havo, aerozollar: havo vannalari, aeroionoterapiya, aerozol terapiyasi, speleoterapiya, haloterapiya, kislorodli terapiya, gipoksik terapiya, aromaterapiya ;
  • chuchuk suv : gidroterapiya, kompresslar (parlar), ho'l ishqalanishlar, nam o'rashlar, yuvishlar, dushlar, suv osti dush-massajlari, jakuzi, gidrogalvanik, suv osti, dorivor va o'simlik vannalari, basseynlar;
  • mineral suv : umumiy va mahalliy vannalar, terining alohida joylarini suvga to'yintirish balneoterapiya ichish;
  • issiqlik: parafin terapiyasi, ozokeritoterapiya, peloterapiya, torf terapiyasi, naftalanoterapiya, psammoterapiya, loy terapiyasi, vannalar ;
  • sovuq: mahalliy yoki umumiy kriyoterapi ;
  • bosim: umumiy gipobaroterapiya, giperbaroterapiya va giperbaroksigenoterapiya, mahalliy vakuum terapiyasi ( bankalar ), o'zgaruvchan vakuum-giperbaroterapiya;
  • ionlashtiruvchi nurlanish (radioaktiv moddalar): radonli vannalar, radonli suv ichish ;
  • iqlim: aeroterapiya, gelioterapiya, landshaft terapiyasi, talassoterapiya, ekoterapiya;
  • o'tlar: o'simlik vannalari, dorivor o'simliklarning infuziyalari yoki damlamalari ;
  • loy: loy bilan davolash ;
  • zuluklar: hirudoterapiya, shu jumladan zonalar bo'yicha, hirudorefleksoterapiya, hirudenerji terapiyasi;
  • asalarilar: teri zonalari va biologik faol nuqtalarda ari chaqishi ( apiterapiya ), asalarichilik mahsulotlarini elektro- va ultrafonoforez, asal terapiyasi, propolis terapiyasi ;
  • kitoblar, musiqa: kitob terapiyasi, musiqa terapiyasi ;
  • biologik energiya yin va yang : akupunktur (akupunktur, an'anaviy xitoy tabobati), elektropunktura, lazer ponksiyonu, magnetopunktura, gidropunktura, akupressura ( akupressura );
  • vaznsizlik : vaznsiz terapiya.

Fizioterapiya bo'limlarining har biri u yoki bu jismoniy omildan foydalanishga asoslangan bir qator usullarni o'z ichiga oladi.

Elektroforez va fonoforez fizioterapiya va farmakoterapiya o'rtasida oraliq o'rinni egallaydi, chunki bu fizioterapevtik muolajalar paytida jismoniy ta'sir (elektroforez paytida elektr toki va fonoforez paytida ultratovush) dorilarni teri va shilliq pardalar orqali tananing ichki to'qimalariga yetkazib berish uchun ishlatiladi .

Fizioterapiya usullarining samaradorligi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Rossiya Federatsiyasi va MDH mamlakatlarida ko'plab fizioterapiya usullari rasman tan olingan,ammo, Yevropa va AQShda ular eksperimental usullar yoki muqobil tibbiyot usullari hisoblanadi va bu usullarni samarasiz deb hisoblashadi.

Elektroforez va fonoforez paytida maqsadli hududga dori vositalarini yetkazib berish samaradorligi ilmiy g'oyalarga ziddir: moddaning teridan va to'qimalarning bir necha qatlamlaridan qanday o'tishi, ammo qon tomirlariga tushmasligi va u orqali qon oqimi bilan yuvilmasligi mumkin .

2008 yilga kelib saraton kasalligini davolashda magnit terapiyasining zararsizligi va foydasizligi aniqlandi .

Lazer terapiyasida kam energiyadantopilgan yagona ta'sir to'qimalarning ozgina isishidir, buning natijasida og'riqning qisqa muddatli qisqarishi kuzatiladi .

Akupunktur butunlay platsebo effektiga asoslangan - agar bemor usulning samaradorligiga ishonsa, og'riq qisqa vaqtga kamayadi . Bundan tashqari, akupunktur ba'zan (juda kamdan-kam hollarda) yuqumli kasalliklardan pnevmotoraksgacha bo'lgan jiddiy kasalliklarni keltirib chiqaradi .

2016-yilda Nature jurnalida chop etilgan tadqiqotlarga ko‘ra, transkranial mikropolyarizatsiya xotira va IQni yaxshilash o‘rniga, sinovdan o‘tkazilganda IQ ni biroz pasaytirishi yoki unchalik sezilarli bo'lmagan o‘zgarishlarga olib kelishi ko‘rsatilgan [3] . Ayniqsa uy sharoitida bu usuldan ehtiyotsizlik bilan foydalanish bosh terisi kuyishiga olib kelishi mumkin .

Dalillarga asoslangan tibbiyotda mashqlar terapiyasi va massajdan tashqari, yuqoridagi barcha usullar, ilmiy tasdiqga ega emas yoki samarasizligi isbotlangan .

Ultratovush va zarba to'lqini terapiyasining samaradorligi isbotlanmagan , masalan, mualliflari karpal tunnel sindromini davolashda ta'sir ko'rsatgan tadqiqotlarda uslubiy xatolarga yo'l qo'ygan .

Fizioterapiyaga yaqin texnologiyalar yordamida davolashning samarali usullari[tahrir | manbasini tahrirlash]

Kardiologlar qon tromblarining lizisini tezlashtirish uchun ultratovushdan foydalanadilar .

Fizioterapiya va jismoniy reabilitatsiya[tahrir | manbasini tahrirlash]

Fizioterapevtik tadbirlar va jismoniy reabilitatsiya tadbirlari jami yo'qolgan salomatlikni, funktsional holat darajasini va mehnat qobiliyatini tiklashga qaratilgan.

G'arb mamlakatlarida va MDHda mashqlar terapiyasi, massaj, trening, psixoterapiya elementlari kiradi. Faqat MDH mamlakatlarida ular qo'lda terapiya, akupunktur, kitob-musiqiy terapiya, balneologiya usullari va boshqalarni o'z ichiga oladi.

Yakuniy bosqichlarda (ko'rsatma bo'yicha) mashg'ulotlarni moslashtiradigan jamoaviy sport turlari buyuriladi.

Terapevtik jismoniy madaniyat[tahrir | manbasini tahrirlash]

Terapevtik jismoniy madaniyat (LFK) - bemorlar va nogironlarni davolash va reabilitatsiya qilish, shuningdek kasalliklarning oldini olish uchun jismoniy tarbiya vositalaridan (asosan jismoniy mashqlar) foydalanadigan tibbiy fan  [ belgilash ] .

Jismoniy mashqlar terapiyasi mashg'ulotlaridan oldin isinish (termal) protseduralari belgilanishi mumkin, bu mashqlar paytida shikastlanish ehtimolini kamaytirishi mumkin, shuningdek, mashqdan oldin isinish, chunki isitilgan mushaklar va ligamentlar elastikroq bo'ladi  [ belgilash ] .

Havolalar[tahrir | manbasini tahrirlash]

Манихин, Сергей Анатольевич. 5 доказательств, что советская физиотерапия не работает : [арх. 7 апреля 2019] // Letidor : [сайт]. — М. : ООО «Рамблер Групп», 2018. — 29 ноября.

Policy statement. Description of physical therapy (англ.). World Confederation for Physical Therapy (WCPT). — [Пер. назв.: Формулировка направления: Описание физической терапии — Всемирная конфедерация физической терапии]. Архивировано 2 июля 2018 года.

Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — 4. — Советская энциклопедия, 1988. — 1600 с.

Давыдкин, Н. Ф. Об определении понятий и классификации физических факторов и методов лечения в физиотерапии : [арх. 7 апреля 2019] // Вопросы курортологии, физиотерапии и лечебной физической культуры : журн. — М. : Медиа Сфера, 2017. — Вып. 94, № 2. — ISSN 2309-1355. — doi:10.17116/kurort201794253-58.

Пономаренко, Г. Н. 100 вопросов физиотерапевту. — СПб. : Невский проспект, 2002. — 128 с.

Пономаренко, Г. Н. Физиотерапия : Национальное руководство. — М. : ГЕОТАР-Медиа, 2009. — 854 с.

Magnetic Therapy :  (недоступная ссылка) : [англ.] : [арх. 12 ноября 2012] // American cancer society : [сайт]. — 2008. — 11 January. — [Пер. назв.: Магнитная терапия.].

Возницкая, О. Э. Опыт применения немедикаментозных методов реабилитации у детей с врожденной патологией тазобедренного сустава в комплексном лечении : [арх. 14 апреля 2018] // Universum: медицина и фармакология : журн. — М. : ООО «Международный центр науки и образования», 2017. — Т. 43, вып. 10 (11 октября). — ISSN 2311-6129.

Дубынин, В. А. Мозг, боль, анальгетики на YouTube — Лекция прочитана 21 июня 2019 года в московском Культурно-просветительском центре «Архэ».

Deyle, Gail D. Effectiveness of Manual Physical Therapy and Exercise in Osteoarthritis of the Knee : A Randomized, Controlled Trial : [англ.] : [арх. 10 августа 2018] / Gail D. Deyle, Nancy E. Henderson, Robert L. Matekel … [

Meals, Roy A. Phonophoresis Versus Placebo for Carpal Tunnel Syndrome : [англ.] : [арх. 6 апреля 2019] // The clinical journal of pain. — 2013. — Vol. 29, no. 10 (October). — P. 924. — [Письмо хирурга-ортопеда из Калифорнийского университета в Лос-Анджелесе в редакцию журнала «Клинический журнал боли» с критикой предположительного механизма действия электро и фонофореза. Пер. назв.: Фонофорез против плацебо в лечении синдрома запястного канала]. — ISSN 1536-5409. — doi:10.1097/AJP.0b013e318285bb43. — PMID 23446078.

Barrett, Stephen. A Skeptical Look at Low Level Laser Therapy : [англ.] : [арх. 8 ноября 2016] // Device Watch : [сайт]. — 2018. — 26 April. — [Пер. назв.: Скептический взгляд на терапию лазером низкой энергии].

Myint Swe Khine. Advances in Nature of Science Research : Concepts and Methodologies : [англ.] : [арх. 2 апреля 2019]. — Бахрейн : Springer Science, 2012. — P. 103, 105. — 267 p. — [Пер. назв.: Прогресс в основных свойствах научных исследований: Понятия и методы]. — ISBN 978-94-007-2456-3. — doi:10.1007/978-94-007-2457-0.

Панчин, Александр. Акупунктура: лечит или калечит? : [арх. 2 апреля 2019] // Популярная механика : журн. — 2016. — 22 июля. — Онлайн-версия статьи, оригинал: Панчин, А. Ю. Прикольная медицина. — Популярная механика — №4 (150) — 2015 (апрель).

Bourzac, Katherine. Neurostimulation : Bright sparks : [англ.] : [арх. 26 мая 2021] // Nature : J.. — 2016. — Vol. 531, no. 7592 (3 March). — P. 6−8. — [Пер. назв.: Нейростимуляция: яркие искры]. — ISSN 1476-4687. — doi:10.1038/531S6a. — PMID 26934525.

Horvath, Jared Cooney. Quantitative Review Finds No Evidence of Cognitive Effects in Healthy Populations From Single-session Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS) : [англ.] / Jared Cooney Horvath, Jason D. Forte, Olivia Carter // Brain stimulation : J. — 2015. — Vol. 8, no. 3 (16 January). — P. 535−550. — [Пер. назв.: Количественный обзор не выявил доказательств когнитивных эффектов у здоровых людей после одиночного сеанса транскраниальной стимуляции постоянным током]. — ISSN 1935-861X. — doi:10.1016/j.brs.2015.01.400. — PMID 25701175.

Bisset, L. A systematic review and meta-analysis of clinical trials on physical interventions for lateral epicondylalgia : [англ.] : [арх. 2 июня 2018] / L. Bisset, A. Paungmali, B. Vicenzino … [et al.] // British Journal of Sports Medicine. — 2005. — Vol. 39, no. 07 (23 June). — P. 411−422. — [Пер. назв.: Систематический обзор и мета-анализ клинических испытаний физических воздействий при латеральной эпикондилалгии («теннисном локте»)]. — ISSN 1473-0480. — doi:10.1136/bjsm.2004.016170. — PMID 15976161. — PMC 1725258.

Andres, Brett M. Treatment of Tendinopathy : What Works, What Does Not, and What is on the Horizon : [англ.] : [арх. 5 апреля 2019] / Brett M. Andres, George A. C. Murrell // Clinical orthopaedics and related research : J. — 2008. — Vol. 466, no. 07 (30 April). — [Пер. назв.: Лечение тендопатии (боли в сухожилиях): что работает, что не работает и что на горизонте]. — ISSN 1528-1132. — doi:10.1007/s11999-008-0260-1. — PMID 18446422.

Paul, Ingraham. Does Ultrasound Therapy Work? : [англ.] : [арх. 19 июня 2018] // PainScience : [сайт]. — 2018. — 26 October. — [Пер. назв.: Работает ли ультразвуковая терапия?].

Schrijver, A. Marjolein. Dutch randomized trial comparing standard catheter-directed thrombolysis versus Ultrasound-accelerated Thrombolysis for thromboembolic infrainguinal disease (DUET) : design and rationale : [англ.] : [арх. 3 июня 2018] / A. Marjolein Schrijver, Michel M. P. J. Reijnen, Jacques .A van Oostayen … [et al.] // Trials : J. — 2011. — Vol. 12 (January). — P. 20. — [Пер. назв.: Датское рандомизированное испытание, сравнивающее стандартный катетерный тромболизис с лизисом ускоренным ультразвуком при тромбоэмболической инфраингвинальной болезни: план проведения и обоснование]. — ISSN 1745-6215. — doi:10.1186/1745-6215-12-20. — PMID 21255459. — PMC 3033836.

Schrijver, A. Marjolein. Dutch randomized trial comparing standard catheter-directed thrombolysis versus Ultrasound-accelerated Thrombolysis for thromboembolic infrainguinal disease (DUET) : [англ.] / A. Marjolein Schrijver, M. van Leersum, B. Fioole … [et al.] // Trials : J. — 2015. — Vol. 22, no. 1 (February). — P. 87−95. — doi:10.1177/1526602814566578. — PMID 25775686.

Лечебная физическая культура / Под ред. С. Н. Попова. — М. : Физкультура и спорт, 1988. — 271 с.

Пестова, Т. Г. Лечебно-профилактическая гимнастика при различных заболеваниях : [арх. 20 апреля 2019] / Т. Г. Пестова, О. В. Резенькова. — 26 с. — ББК 75.1. — УДК 37.037.1(G).

Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]

  • Гурленя, А. М. Физиотерапия в неврологии / А. М. Гурленя, Г. Е. Багель, В. Б. Смычек. — Медицинская литература, 2008. — 296 с. — ISBN 978-5-89677-123-4. — ISBN 978-985-6333-26-5.
  • Мендельсон, М. Э. Электротерапия // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  • Улащик, В. С. Общая физиотерапия / В. С. Улащик, И. В. Лукомский. — Мн. : Книжный дом, 2004. — 512 с. — ISBN 985-489-209-3. — ISBN 985-489-019-8.
  • Улащик, В. С. Физиотерапия : Универсальная медицинская энциклопедия. — Мн. : Книжный дом, 2008. — С. 308−315. — 640 с.
  • Пономаренко, Г. Н. Биофизические основы физиотерапии / Г. Н. Пономаренко, И. И. Турковский. — Медицина, 2006. — 176 с. — ISBN 5-225-04055-1.
  • Муравянникова, Ж. Г. Основы стоматологической физиотерапии. — Феникс, 2002. — 315 с. — ISBN 5-222-02656-6.
  • Князева, Т. А. Физиобальнеотерапия сердечно-сосудистых заболеваний : практическое руководство / Т. А. Князева, В. А. Бадтиева. — Феникс, 2008. — 264 с. — ISBN 5-98322-376-3.
  • Клиническая физиотерапия / Ред. И. Н. Сосин. — Здоров`я, 1996. — 624 с. — ISBN 5-311-02640-5.
  • Пасынков Е. И. Физиотерапия. — М. : Медицина, 1975. — 279 с.
  1. 1,0 1,1 „Policy statement“ (en). World Confederation for Physical Therapy (WCPT). 2018-yil 2-iyulda asl nusxadan arxivlangan.
  2. Дубынин, В. А. Мозг, боль, анальгетики YouTubeda — Лекция прочитана 21 июня 2019 года в московском Культурно-просветительском центре «Архэ».
  3. Manba xatosi: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named PMID 25701175