Birinchi Panipat jangi
Birinchi Panipat jangi 1526-yil 21-aprelda Temuriy podishoh Bobur qoʻshinlari bilan Loʻdiylar oʻrtasida boʻlib oʻtgan jang[1][2]. Bu jang Shimoliy Hindistondagi Panipat yaqinida boʻlib oʻtdi va Boburiylar imperiyasining boshlanishi va Dehli sultonligi sultonligining tugash nuqtasi boʻldi[3]. Bu Hindiston yarimorolidagi poroxli oʻqotar qurollar va dala artilleriyasi ishtirokidagi eng dastlabki janglardan biri boʻlib, bu jangda poroxli qurollar Boburiylar tomonidan ishlatilgan.
Jang foni[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bobur Samarqandni ikkinchi marta boy berganidan keyin 1519-yilda Chenob qirgʻoqlariga yetib borar ekan, Hindistonni zabt etishga eʼtibor qaratdi. 1524-yilgacha uning maqsadi faqat Panjobga oʻz hukmronligini kengaytirish, asosan ajdodi Amir Temurning merosini qaytarish edi, chunki bu hudud ilgari Temuriylar imperiyasining bir qismi boʻlgan. Oʻsha paytda Shimoliy Hindistonning katta qismi Loʻdiylar sulolasidan boʻlgan Ibrohim Lodi hukmronligi ostida edi, biroq imperiya parchalanib ketayotgan edi va undan qochganlar koʻp edi. U oʻzini mamlakat taxtining qonuniy vorisi deb eʼlon qilib, Ibrohimning huzuriga elchi yubordi, biroq elchi Lahorda hibsga olinib, bir necha oy oʻtib qoʻyib yuborildi.
Bobur 1524-yilda Panjobning Lahor shahriga yoʻl oldi, lekin Davlatxon Lodiy Ibrohim Lodiy yuborgan qoʻshinlar tomonidan quvilganini aniqladi. Bobur Lahorga yetib kelgach, Loʻdiy qoʻshini yoʻlga chiqdi va tor-mor qilindi. Bunga javoban Bobur Lahorni ikki kun egallab turi, soʻng Dipalpurga yurish qildi va Lodining boshqa bir isyonchi amakisi Alamxonni hokim qilib qoʻydi. Alamxon tezda taxtdan agʻdarilib, Kobulga qochib ketdi. Bunga javoban Bobur Alamxonga qoʻshinlar yetkazib berdi, ular keyinchalik Davlatxon Lodiyga qoʻshildi va 30 000 ga yaqin askar bilan birga Dehlida Ibrohim Lodini qamal qildi. Ularni magʻlub etib, Alam qoʻshinini haydab yubordi; Bobur esa Lodining Panjobni egallashiga yoʻl qoʻymasligini tushunib yetgan edi.
Jang[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibrohim qoʻshini koʻpligini eshitgan Bobur oʻng qanotini Panipat shahriga qarshi mustahkamladi, chap qanotlarini mustahkamlash uchun daraxt shoxlari bilan oʻralgan xandaq qazidi. U markazda arqon bilan bogʻlangan 700 ta aravani joylashtirdi. Har ikki arava orasida toʻpchilar uchun joylar bor edi. Bobur oʻz askarlari uchun qurol va oʻq otish uchun yetarli joy boʻlishini ham taʼminladi. Bobur bu usulni ilgari Choldiron jangida Usmonlilar tomonidan qoʻllangani uchun „Usmonli qurilmasi“ deb atagan.
Ibrohim qoʻshini yetib kelgach, Bobur qoʻshiniga yaqinlashish yoʻli hujum qilish uchun juda tor ekanligini koʻrdi. Ibrohim tor jabhaga ruxsat berish uchun oʻz qoʻshinlarini qayta joylashtirgan boʻlsa, Bobur tezda vaziyatdan foydalanib, Lodi qoʻshini (tulgʻumi) yoniga oʻtdi. Ibrohim Lodining koʻp qoʻshinlari harakatga kirisha olmay, jang ularga qarshi boshlanganda qochib ketishdi. Ibrohim Lodi chekinmoqchi boʻlganida oʻldirilgan va boshi kesilgan. Jangda 20 000 Lodi askari halok boʻlgan.
Oqibat[tahrir | manbasini tahrirlash]
Ibrohim Lodi 20 000 askar bilan jang maydonida halok boʻldi. Panipat jangi harbiy jihatdan temuriylarning hal qiluvchi gʻalabasi boʻldi. Siyosiy jihatdan u Boburga yangi yerlarni qoʻlga kiritishda muxim rol oʻynadi va uning Hindiston yarimorolining markazida uzoq muddatli Boburiylar imperiyasini barpo etishning yangi bosqichini boshlab berdi.
Manbalar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- ↑ https://www.britannica.com/topic/Battles-of-Panipat
- ↑ Watts 2011, p. 707. ^ a b c d Chandra 2009, p. 30. ^ a b c d Military history of India pg.50 by Jadunath Sarkar ^ a b Military history of India p. 52 by Jadunath Sarkar ^ Butalia 1998, p. 16. ^ Chandra 2009, pp. 27-31. ^ a b Mahajan 1980, p. 429. ^ Eraly 2007, pp. 27-29. ^ Chaurasia 2002, pp. 89-90. ^ a b c Chandra 2007, p. 27. ^ a b Chandra 2007, p. 28. ^ Chandra 2009, p. 29. ^ Chandra 2009, pp. 30-31
- ↑ Butalia 1998 , p. 16.
Adabiyotlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
- Butalia, Romesh C. (1998). The Evolution of the Artillery in India: From the Battle of Plassey to the Revolt of 1857. Allied Publishing Limited.
- Chandra, Satish (2009). Medieval India: From Sultanat to the Mughals, Part II. Har-Anand Publications. ISBN 9788124110669.
- Chaurasia, Radhey Shyam (2002). History of medieval India : from 1000 A. D. to 1707 A. D. Atlantic Publisher.
- Davis, Paul K. (1999). 100 Decisive Battles: From Ancient Times to the Present. Oxford University Press. ISBN 1-57607-075-1.
- Mahajan, V. D. (1980). History of medieval India (10th ed.). S. Chand.
- Watts, Tim J. (2011). „Battles of Panipat“. In Mikaberidze, Alexander (ed.). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO.
- Government of Haryana (11 June 2010). „First Battle of Panipat (1526) | Panipat, Haryana“. Government of Haryana. Retrieved 28 November 2018.