Qoraqalpogʻiston

Qoraqalpog`iston Respublikasi
Markaz	Nukus
Eng yirik shaharlar	Nukus Taxiatosh Xo`jayli
Maydon    - Butun	OʻzR: (1)- oʻrinda 167,000 km²
Aholi    - Butun    - Zichlik	OʻzR: (8)-oʻrinda 1,400,000 {{{Aholi_zichlik}}} kishi/km²
ISO Qisqartmasi	UZ-?
Avtomobil Nomeri	?
Viloyat taomi	?

Qoraqalpogʻiston Respublikasi (Qoraqalpoqcha Қарақалпақстан Республикасы, Republic of Karakalpakstan, Қоракалпоғистон Республикаси) -O‘zbekistondagi muxtoriyat respublika.

Tashkil topishi

U 14-oktabr 1924 yilda tashkil topgan. Uning yer maydoni 166,6 ming km2. 2008 yilning 1-apreliga qadar aholisi soni 1603160 kishiga yetdi.

Geografiyasi

Qoraqalpog’iston Qizilqum sahrosining shimoliy-g’arbiy qismini, Ustyurt platosining janubiy-sharqiy qismini, Amudaryo deltasini egallaydi. Orol dengizining janubiy qismi Qoraqalpog’iston hududida joylashgan. Ma’muriy – hududiy qurilishi 14 tumandan iborat: Amudaryo, Beruniy, Qorao’zak, Kegeyli, Qo’ng’irot, Qanliko’l, Mo’ynoq, Nukus, Taxtako’pir, To’rtko’l, Xo’jayli, Chimboy, Shumanay, Ellikqal’a, Nukus va Taxiatosh shaharlari hamda tumanlarga qarashli shaharlar, elat va qishloqlardan iborat.

Davlat boshqaruvi

Qoraqalpog’iston Respublikasining Jo’qorg’i Kengesi oliy davlat vakillik organi hisoblanadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi Raisi Qoraqalpog’iston Respublikasining eng yuqori lavozimli shaxsi hisoblanadi. U bir vaqtning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senati Raisining o’rinbosari hamdir. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi davlat hokimiyatining oliy ijro etuvchi-boshqaruvchi organi hisoblanadi.

Tarixi

Qoraqalpoqlar etnogenezining qadimiy bosqichlari bizning eramizdan avvalgi VII-IV asrlarda Orol-Kaspiy sahrosi va Amudaryo deltasining hududlarida yashab o’tgan sak massagetlar qabilalari bilan bog’liq. VI-VIII asrlarda bu yerdagi aholi bilan turkiy qabilalar qisman qorishadilar. VIII-X asrlarda pecheneglar va og’uzlar orasida qoraqalpoqlarning shakllanishi boshlangan. Pecheneglar bir qismi Irtishdan kelgan qipchoqlar bilan qorishib, asta-sekin ularning tilini qabul qila boshlagan. Qo’lyozma manbalarda (rus letopislarida) “Chyornie klobuki”, “Qavmi kulaxi-siyax” (Rashid ad Din) to’g’risida ma’lumotlar berilgan. Qoraqalpoqlar Sirdaryoning o’rta va quyi oqimlarida, Amudaryoning quyi qismida yashaganlar hamda Orol o’zbeklari bilan birgalikda davlat barpo etadilar (Orol-hukmronligi), uning poytaxti dastlab Qo’ng’irot, keyinchalik Shaxtemir (hozirgi Chimboy tumani) bo’lgan. Qoraqalpoqlar yarim ko`chmanchi, chorvachilik va irrigatsion dehqonchilik hamda baliqchilik bilan shug’ullanadi. 1811-yildan boshlab Qoraqalpoqlar Xiva xonligiga qarashli bo`l’gan. 1873-yilda chor qo’shinlarining Xivaga yurishi va Gendimian shartnomasi tuzilgandan so`ng Amudaryoning o`ng sohilida joylashgan Qoraqalpoqlarning hududi Rossiyaga qo’shildi. Bu yerda Turkiston General – gubernatorligi Sirdaryo viloyatining Amudaryo bo`limi paydo bo`ladi. Amudaryo bo`limi 2ta uchastkaga bo`linadi: Petro-Aleksandrovsk qal’asi markazi bo`lgan Sho`raxon uezdi (hozirgi To`rtko`l shahri) va markazi Chimboy bo`lgan Chimboy uezdi. 1924-yilda millatlarni e’tiborga olgan holda hududga bo`lish jarayonidan keyin Qoraqalpoq avtonomiyasi tashkil topib, Qozoq avtonom respublikasi tarkibiga kiritiladi. 1930-yil 20-iyulda Qoraqalpoq avtonomiya bo`limi RSFSR tarkibiga kiradi. 1932-yil 20-martda u Qoraqalpoq ASSRga o`zgaradi. 1936-yildan boshlab u O`zbekiston ASSR tarkibiga kiradi. 1991-yilda O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng Qoraqalpoq xalqi uchun yangi hayot boshlandi.

• Nukus
• Mo'ynoq
• Xoʻjayli
• Taxiatosh
• Beruniy
• Ellikqal'a
• To'rtko'l

Qoraqalpog‘iston haqida statistik ma'lumot

Tartib raqami	Shahar va tumanlar	Umumiy maydoni	Lalmikor yerlar	Ekin yerlari	Koʻp yillik oʻrmonlar	Qoʻriq oʻrmonlar	Dasht va yaylovlar	Qishloq xoʻjaligi yerlari (umumiy)	Meva-sabzavot xoʻjaligi	Melioratsiya-qurilish yerlari	Umumiy oʻrmonlar yeri	Boshqa yerlar
1	Nukus shahri	21,2	1,5	0,2	0,1	-	7,1	7,4	2	0,1	0,3	11,4
2	Taxiatosh shahri	2,3	0,2	0,1	-	-	-	0,1	2,1	-	-	0,1
3	Amudaryo	102,1	39,5	32,8	1,4	-	8,7	42,9	5,9	-	5,6	47,7
4	Beruniy	395,2	33	30,4	0,8	-	294,4	325,6	4,3	1,5	8,4	55,4
5	Bo‘zatov	226,9	30	14,4	-	0,4	100,2	115	0,6	0,2	21,5	89,6
6	Kegeyli	92,4	28,1	24,6	0,3	0,2	13,9	39	2,3	3,1	2,2	45,8
7	Mo‘ynoq	3748,7	11,9	8,4	-	0,8	186,9	196,1	0,4	1,1	132,1	3419
8	Nukus	95,3	31	22,7	3,7	2,5	22,9	51,8	0,9	2,4	4,8	35,4
9	Taxtako‘pir	2112,2	34,6	32,6	0,1	0,5	1569,1	1602,3	1,4	2,4	98,4	407,7
10	To‘rtko‘l	748,3	32	26,9	0,8	0,6	564,1	592,4	4,9	1,8	48,7	100,5
11	Xo‘jayli	235,3	35,2	32,3	0,2	-	110,2	142,7	5,1	1,2	1,4	80,5
12	Chimboy	144,4	48,8	41	0,2	2,5	51,3	95	3,9	2,8	0,4	42,3
13	Shumanay	63,6	28,7	20,4	-	-	15,2	35,6	2,3	1	-	24,7
14	Elliqala	541,9	34	28,7	0,9	0,4	357,5	387,5	4,1	3,5	29,2	117
15	Qanliko‘l	74,4	34,7	32,5	0,5	0,1	13,2	46,3	1,1	3,5	1,6	21,9
16	Qorao‘zak	605,3	35,4	32,1	0,1	1,2	384,9	418,3	2,1	0,6	2,6	181,7
17	Qo‘ng‘irot	7449,6	41,5	38,7	0,1	0,9	1698,4	1738,1	1,9	1,7	145	5499,9
18	Jami	16659,1	500,1	418,8	9,2	10,1	5398	5836,1	45,3	26,9	502,2	10181,2

Qoʻshimcha Maʼlumotlar

• Qoraqalpog`iston fotolari
• www.abdikamalov.narod.ru